ائمه بقیع، عنوانی برای چهار تن از امامان شیعه که مزار آنان در قبرستان بقیع در مدینه است. این امامان عبارتند از: امام حسن مجتبی(ع)، امام سجاد(ع)، امام محمد باقر(ع)، و امام جعفر صادق(ع). مزار آنان در گذشته، بارگاه و بقعه‌ای در کنار سایر بقعه‌های بقیع داشته که در ۱۳۴۴ق در جریان تخریب بقیع توسط وهابیان، از بین رفته است.
امامان دفن‌شده در بقیع
چهار تن از امامان شیعه، در قبرستان بقیع دفن شده‌اند که بر همین اساس، ائمه بقیع خوانده می‌شوند؛ از جمله:
- حسن بن علی بن ابی طالب (۳-۵۰ق)، مشهور به امام مجتبی(ع) دومین امام شیعه و فرزند امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) است که در ۳۷ سالگی به امامت و خلافت رسید و در سال ۴۱ق با معاویه صلح کرد. دوره حکومت وی شش ماه و سه روز بود. پس از صلح، به مدینه رفت و ده سال در آنجا بود تا اینکه به شهادت رسید و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.[۱]
- علی بن حسین بن علی بن ابی طالب(ع) (۳۸- ۹۴ق)، مشهور به امام سجاد(ع) و زین العابدین، چهارمین امام شیعیان است. مدت امامت وی ۳۴ سال بوده است. وی در واقعه کربلا حاضر بود و همراه اسیران کربلا به کوفه و شام برده شد. بنابر روایات شیعه، امام سجاد(ع) به دستور ولید بن عبد الملک با سم به شهادت رسید.[۲] وی در قبرستان بقیع کنار قبر عمویش امام حسن مجتبی دفن شد.[۳]
- محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب (۵۷-۱۱۴ق)، مشهور به امام باقر(ع)، امام پنجم شیعیان که حدود ۱۹ سال امامت شیعیان را بر عهده داشت و در سال ۱۱۴ قمری به دستور هشام بن عبدالملک مسموم و شهید شد او در قبرستان بقیع، کنار مرقد پدرش امام سجاد(ع) و عموی پدرش حسن بن علی(ع) دفن گردید.[۴]
- جعفر بن محمد بن علی بن حسین (۸۳-۱۴۸ق)، مشهور به امام صادق(ع)، امام ششم شیعیان، که ۳۴ سال امامت کرد. امام صادق(ع)در ۶۵یا ۶۶ سالگی [۵] درگذشت و در کنار پدرش، امام باقر(ع)و دو امام دیگر در قبرستان بقیع دفن شد.[۶]
| نام | القاب | کنیه | روز تولد | سال تولد | محل تولد | روز شهادت | سال شهادت | محل شهادت | امامت | مدت امامت | نام مادر |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| حسن بن علی | مجتبی | ابومحمد | ۱۵ رمضان | ۳ق | مدینه | ۲۸ صفر | ۵۰ ق | مدینه | ۵۰-۴۰ | ۱۰ سال | فاطمه(س) |
| علی بن الحسین | سجاد، زین العابدین | ابوالحسن | ۵ شعبان | ۳۸ق | ۲۵ محرم | ۹۵ ق | ۹۴-۶۱ | ۳۵ سال | شهربانو | ||
| محمد بن علی | باقر العلوم | ابو جعفر | ۱ رجب | ۵۷ق | ۷ ذی‌الحجه | ۱۱۴ ق | ۱۱۴-۹۴ | ۱۹ سال | فاطمه | ||
| جعفر بن محمد | صادق | ابوعبدالله | ۱۷ ربیع‌الاول | ۸۳ق | ۲۵ شوال | ۱۴۸ق | ۱۴۸-۱۱۴ | ۳۴ سال | فاطمه |
بقعه و آرامگاه
در کنار مرقد امامان چهارگانه، قبر عباس بن عبدالمطلب و قبر منسوب به حضرت فاطمه زهرا(س) یا فاطمه بنت اسد قرار دارد. عباسیان، برای حفظ قبر عباس، بنایی روی آن ساختند. این بارگاه یا بقعه، بر همه آن قبور یکجا بنا شد. پیش یا پس از آن، بقعه‌هایی نیز برای همسران و عمه‌های پیامبر و نیز امام مالک ساخته بودند و از قرن ششم به بعد، کسانی از بزرگان نیز که علاقمند به برخی از مدفونین در این مکان بودند، بقعه‌هایی برای آنان ساختند.[۷]
بنا به گفته ابن جبیر جهانگرد مسلمان اندلسی در قرن ششم هجری، مقبره امام حسن(ع) و عباس، بسیار مرتفع بوده است.[۸] ابن بطوطه نیز پس از ابن جبیر(و شاید به نقل از کتاب او) در نیمه اول قرن هشتم در توصیف بقیع از مقبره عباس و امام حسن(ع) با گنبدی بلند و محکم یاد کرده است.[۹] صَفَدی اشاره کرده که مدفن چهار امام شیعه و عباس عموی پیامبر اکرم(ص) دارای گنبد بوده است.[۱۰]
اطلاعات بسیاری از وضعیت قبور ائمه بقیع در سفرنامه‌های فرهاد میرزا قاجار در سال ۱۲۹۳ش و محمدحسین خان فراهانی در ۱۳۰۳ش تا پیش از تخریب به دست داده شده است. که در آنها به وجود گنبد و بارگاه بر مرقد چهار امام شیعه اشاره شده است.[۱۱]
تخریب بقعه
گنبدها و بناهایی که در ۱۲۲۰ق نخستین دسته‌های وهابی ویران کردند، به دستور عبدالحمید دوم سلطان عثمانی مرمت گردید، اما در هشتم شوال سال ۱۳۴۴ق مصادف با ۱۳۰۵ش دوباره به دست امیرمحمد حاکم مدینه و به دستور پدرش عبدالعزیز آل سعود ویران شد.[۱۲]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۱۶۸-۱۶۹.
- ↑ شبراوی، الاتحاف بحب الاشراف، ۱۴۲۳ق، ص۱۴۳.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۸.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۲۸۶.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۷۲.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، بخش امام صادق(ع).
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۶ش، ص۳۳۰.
- ↑ ابن جبیر، رحلة ابن جبیر، دار و مکتبة الهلال، ص۱۵۵.
- ↑ سفرنامه ابن بطوطه، ۱۳۶۱ش، ج۱، ص۱۲۸.
- ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۰۳؛ ج۱۱،ص۱۲۷.
- ↑ فرهانی، سفرنامه میرزا محمدحسین حسینی فراهانی، ۱۳۶۲ش، ص ۲۲۸-۲۳۴؛ میرزا قاجار، سفرنامه فرهاد میرزا معتمدالدوله، ۱۳۶۶ش، ص۱۷۰، ۱۷۳، ۱۹۰.
- ↑ نجمی، تاریخ حرم ائمه، ۱۳۸۶، ص۵۱: تاریخ شمسی بر اساس محاسبه با مبدل تاریخ.
منابع
- ابن‌بطوطه، سفرنامه ابن‌بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۱ش.
- ابن‌جبیر، محمد بن احمد، رحلة ابن‌جبیر، بیروت، دار و مکتبة الهلال، بی‌تا.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۶ش.
- جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۸۱ش.
- شبروای، جمال الدین، الإتحاف بحب الأشراف، قم، دارالکتاب، ۱۴۲۳ق.
- صفدی، خلیل بن ایبک، کتاب الوافی بالوفیات، بیروت، ویسبادن، ۱۴۰۸ق.
- فراهانی، محمدحسین بن مهدی، سفرنامه میرزا محمدحسین حسینی فراهانی، تهران، چاپ مسعود گلزاری، ۱۳۶۲ش.
- میرزا قاجار، فرهاد، سفرنامه فرهاد میرزا معتمدالدوله، تهران، چاپ اسماعیل نواب صفا، ۱۳۶۶ش.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- نجمی، محمدصادق، تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۶ش.