عزرائیل

معاد

مرگ
احتضار • عزرائیل • غسل میت • کفن • نماز میت • تدفین • شهادت
برزخ
شب اول قبر • سؤال قبر • نکیر و منکر • حیات برزخی • بدن برزخی
قیامت
اسرافیل • معاد جسمانی • نفخ صور • نامه اعمال • صراط • صحرای محشر • اصحاب یمین • اصحاب شمال
بهشت
درهای بهشت • حور العین • غلمان • رضوان • نعمت‌های بهشت
جهنم
درهای جهنم • درکات جهنم • زقوم • اسفل سافلین • هاویه • جحیم • غساق
مفاهیم وابسته
شفاعت • تجسم اعمال • رقیب و عتید • تناسخ • رجعت • روح • باقیات صالحات

عِزرائیل فرشته مأمور مرگ و یکی از ملائکه‌ مقرب درگاه الهی است که خداوند او را مسئول گرفتن جان موجودات زنده قرار داده است. عزرائیل به طور مستقیم انبیاء و اولیای الهی را قبض روح می‌کند و نمایندگانی نیز دارد که جان سایر موجودات را می‌گیرند. پس از اینکه عزرائیل روح همه موجودات را قبض کرد، خداوند جان او را می‌گیرد.

صفات و ویژگی‌ها

عزرائیل واژه عبری است که از دو جزء «عزرا» به معنی بنده و «ئیل» به معنی خداوند تشکیل شده و ترکیب هر دو جزء به معنی بنده‌ خداست. این واژه از زبان سریانی به زبان عبری راه یافته است. در قرآن کریم از عزرائیل با کلمه ملک‌الموت یاد شده (قُلْ يَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذي وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلي‏ رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ) که مامور قبض روح و گرفتن جان موجودات زنده است. در روایات از او با عنوان «قابض‌الارواح» و «هادم‌الذات» نیز یاد شده است.

بر اساس روایات، عزرائیل مظهر دو اسم «القابض» و «الممیت» در خداوند است،از عزرائیل در کنار میکائیل، اسرافیل و جبرئیل به «رئوس ملائکه» تعبیر می‌شود. همچنین در روایات وارد شده که لوح محفوظ از چهار رکن( علم، حیات اراده و قدرت) تشکیل شده است و عزرائیل مظهر رکن قدرت آن است.

بر پایه برخی روایات، در آخر عمر پیامبر(ص)، فاطمه(س) با عزرائیل که اجازه ورود به منزل پیامبر(ص) را داشت هم‌سخن شد. همچنین در بعضی از منابع روایی صفات جسمانی برای عزرائیل ذکر کردند از جمله چهار بال دارد به گونه‌ای که چهار طرف عالم را فراگرفته‌اند و پاهای وی در عالم پایین و سر او در آسمان بالا قرار دارد؛ اما بنابر نظر متکلمین شیعه، بال فرشتگان شبیه بال پرندگان نیست، زیرا فرشتگان موجوداتی غیر مادی هستند و وجود و صفات آن‌ها در روایات به گونه‌ای انعکاس یافته تا برای عموم قابل درک باشد.

وظایف

در روایات وارد شده است زمانی که خداوند می‌خواست حضرت آدم را خلق کند، به فرشتگان دستور داد تا بخشی از زمین را در اختیار او بگذارند، اما هیچکدام از آنان به جز عزرائیل قادر بر این کار نبود، زیرا نیروی قهر و غلبه الهی در نهاد او قرار داده شده بود و همین امر باعث شد که او بتواند چنین کاری را انجام دهد؛ به همین دلیل خداوند او را متولی قبض روح موجودات زنده قرار داد.

عزرائیل قبض روح انبیاء و اولیای الهی را به صورت مستقیم انجام می‌دهد. جان سایر موجودات را نمایندگان او می‌گیرند. در مورد اینکه چگونه ممکن است عزرائیل، در سراسر جهان به طور همزمان جان چندین موجود زنده را بگیرد، فیلسوفان و متکلمان می‌گویند: عزرائیل از موجودات فرا‌‌مادی و مجرد است و در یک مکان معینی نیست تا از مکانی به مکان دیگر برود، بلکه تمام عالم مادی برای او یکسان است، بنابراین همزمان ارواح چندین موجود از موجودات زنده را به سوی خود فرا می‌خواند و روح آنها را قبض می‌کند.

در قران کریم، آیات بسیاری در مورد چگونگی قبض روح وارد شده است؛ در بعضی از آیات، قبض روح به خداوند و در بعضی دیگر به عزرائیل و در بعضی دیگر به سایر ملائکه نسبت داده شده است، از نظر مفسران، این آیات با هم تناقض ندارند، زیرا در واقع و حقیقت خداوند تعالی فاعل و علت حقیقی قبض روح است؛ اما این کار گاهی به وسیله عزرائیل و گاهی به واسطه ملائکه انجام می‌گیرد. از آیات قرآنی به دست می‌آید که همه فرشتگان (که عزرائیل یکی از آنهاست) در هنگام انجام دادن ماموریت نیز خداوند را عبادت و تسبیح می‌کنند و این‌گونه نیست که در یک زمان خاصی وظیفه و ماموریت قبض روح را انجام داده و در زمان دیگر به تسبیح و عبادت بپردازد، بلکه عبادت او همان انجام دادن وظیفه اوست.

یاران

آیه «حَتَّى‌ إِذَا جَاءَ أَحَدَکُمُ‌ الْمَوْتُ‌ تَوَفَّتْهُ‌ رُسُلُنَا» بر این مطلب گواهی می‌دهد که مرگ انسان‌ها بر عهده گروهی از فرشتگان است و عزرائیل نمایندگان و یاران بسیاری برای قبض روح افراد دارد، همانند «نازعات»، «سابحات» و «سابقات» که هر کدام وظیفه‌ی قبض روح عده خاصی از موجودات را به عهده دارند؛ مثلا «ناشطات» مامور است که روح مؤمنین عادی را با رأفت و مدارا قبض کند و «نازعات» وظیفه دارد که روح کفار را با شدت و عذاب بگیرد.

در آیات قرآن کریم آمده است که جان دادن کفار با سختی و عذاب همراه هست و فرشتگان مرگ، از جلو و پشت سر آنان را احاطه کرده و بر آنان ضربه می‌زنند؛ اما قبض روح مؤمنین، به دست ملائکه رحمت انجام می‌گیرد و هنگامی که جان آنان گرفته می‌شود با مدارا و سهولت با آنان برخورد شده و به آنها مژده و بشارت بهشت داده می‌شود.

مرگ عزرائیل

وقتی در پایان کار جهان، اسرافیل برای نخستین بار در صور می‌دمد، دستور مرگ همه موجودات زنده داده می شود و همه موجودات می‌میرند؛ اما عزرائیل و بعضی از ملائکه دیگر، به دستور خداوند از این مرگ همگانی استثناء شده و نمی‌میرند. پس از نفخه‌ی اول و بعد از اینکه عزرائیل جان سایر استثناءشوندگان را گرفت، توسط خداوند قبض روح می‌شود.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• ابن فناری، محمدبن همزه، مصباح الانس، تهران، نشر موالی، ۱۳۷۴ش.
• آلوسی، سید محمود،روح المعانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
• حسینی طهرانی، محمدحسین، معاد شناسی ج۱، تهران، نشر حکمت، ۱۳۶۱ش.
• دهخدا، علی اکبر، فرهنگ لغت دهخدا، تهران، مؤسسه لغت نامه دهخدا، ۱۳۴۱ش.
• رجالی تهرانی، علیرضا، فرشتگان تحقیقی قرآنی روایی و عقلی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش.
• رستمی، محمد زمان و طاهره آل بویه، سیری در اسرار فرشتگان با رویکردی قرآنی و عرفانی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،۱۳۹۳ش.
• شجاعی، محمد، ملائکه، تهران، انتشارات وثوق، ۱۳۸۵ش.
• شفیعی، سعید، «ملک‌الموت»، شفیعی، ج۱۵، تهران، انتشارات حکمت، ۱۳۹۴ش.
• طباطبایی، محمدحسین، انسان از آغاز تا انجام، ترجمه صادق لاریجانی، به کوشش هادی خسروشاهی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.
• طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم،انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
• مطهری، مرتضی، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی، ج۱، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش.
• موسوی خمینی، روح الله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثارامام خمینی، ۱۳۸۶ش.