شیخ مرتضی انصاری: تفاوت میان نسخه‌ها
Khoshnoudi (بحث | مشارکت‌ها) |
Khoshnoudi (بحث | مشارکت‌ها) |
||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
* [[محمدحسن نجفی]] صاحب [[جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب)|جواهر الکلام]] (مدت بسیار اندک).<ref>زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۸۸.</ref> | * [[محمدحسن نجفی]] صاحب [[جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب)|جواهر الکلام]] (مدت بسیار اندک).<ref>زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۸۸.</ref> | ||
== | == تدریس == | ||
بنابر نقل [[سید موسی شبیری زنجانی|شبیری زنجانی]]، متن درس خارج شیخ انصاری، کتاب قوانین بود. <ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۰۵.</ref> [[سید حسین کوه‌کمری]]، قبل از شیخ انصاری، استاد درس خارج بود و روزی تصادفا زودتر به مدرس می‌رود و قدرت بیان و نقد شیخ را می‌بیند و از آن به بعد در درس شیخ انصاری شرکت کند.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۰۵.</ref> | |||
شاگردان زیادی که شمار آنها را از ۵۰۰ نفر تا ۳۰۰۰ نفر ثبت کرده‌اند، در محضر شیخ انصاری تربیت یافتند. از جمله: | شاگردان زیادی که شمار آنها را از ۵۰۰ نفر تا ۳۰۰۰ نفر ثبت کرده‌اند، در محضر شیخ انصاری تربیت یافتند. از جمله: | ||
{{ستون-شروع|۳}} | {{ستون-شروع|۳}} | ||
| خط ۶۹: | خط ۷۰: | ||
* [[میرزا حسن نجم‌آبادی]] | * [[میرزا حسن نجم‌آبادی]] | ||
* [[محمدطه نجف]]<ref>آل محبوبة، ماضی النجف و حاضرها ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۴۳۵.</ref> | * [[محمدطه نجف]]<ref>آل محبوبة، ماضی النجف و حاضرها ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۴۳۵.</ref> | ||
* [[سید علی شوشتری]] | |||
* [[جعفر شوشتری]] | * [[جعفر شوشتری]] | ||
* [[حبیب‌الله رشتی]] | * [[حبیب‌الله رشتی]] | ||
نسخهٔ ۲۹ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۵۲
| فقیه، اصولی و مرجع تقلید شیعه | |
 تصویر منسوب به شیخ انصاری | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | مرتضی بن محمدامین انصاری دزفولی |
| لقب | خاتم الفقهاء و المجتهدین |
| نسب | از نسل جابر بن عبدالله انصاری |
| تاریخ تولد | ۱۸ ذی‌الحجه ۱۲۱۴ قمری |
| محل زندگی | دزفول • اصفهان • نجف • کربلا |
| تاریخ وفات | ۱۸ جمادی‌الثانی ۱۲۸۱ قمری |
| محل دفن | حرم امام علی(ع) |
| شهر وفات | نجف |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | حسین انصاری دزفولی • سید محمد مجاهد • شریف العلماء مازندرانی • ملا احمد نراقی • موسی کاشف الغطاء • علی کاشف الغطاء • محمدحسن نجفی |
| شاگردان | میرزای شیرازی • محمدطه نجف • شیخ جعفر شوشتری • حبیب الله رشتی • سید حسین کوه کمره‌ای |
| محل تحصیل | دزفول • کربلا • نجف • اصفهان |
| تألیفات | فرائد الاصول • مکاسب • حاشیه بر نجاة العباد (رساله عملیه) و … |
مرتضی انصاری دزفولی معروف به‌شیخ انصاری (۱۲۱۴–۱۲۸۱ ق) از فقیهان بزرگ شیعه در قرن سیزدهم قمری که بعد از صاحب جواهر، مرجعیت عامه یافت.
شیخ انصاری را «خاتم الفقهاء و المجتهدین» لقب داده‌اند. وی با نوآوری، علم اصول و به دنبال آن، فقه را وارد مرحله جدیدی کرد. کتاب‌های رسائل و مکاسب مهم‌ترین آثار او هستند. این کتاب‌ها از کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه شیعی است. به آثار وی، همچون آثار محقق حلی، علامه حلی و شهید اول، همواره توجه شده است و محققان بسیاری بر آنها شرح یا حاشیه نوشته‌اند.
او در سال ۱۲۸۱ق در نجف درگذشت و در حرم امام علی(ع) دفن شد.
زندگینامه
مرتضی بن محمدامین در ۱۸ ذی‌الحجه، عید غدیر، سال ۱۲۱۴ هجری قمری در دزفول به دنیا آمد. والدینش به مناسبت روز تولد، او را مرتضی نامیدند. نسب او به جابر بن عبدالله انصاری از صحابه پیامبر (ص) می‌رسد.[۱]
پدر او، محمد امین (متوفی ۱۲۴۸ق) از علمای پرهیزکار و از زمره مبلغان دین بوده است. مادر شیخ دختر شیخ یعقوب فرزند شیخ احمد بن شیخ شمس الدین انصاری است. وی زنی پرهیزگار و متعبد بود و نوافل شب را تا هنگام مرگ ترک نکرده و در اواخر عمر که نابینا شده بود، شیخ مقدمات تهجد وی را فراهم می‌کرد و حتی گاهی آب وضویش را گرم می‌کرد. او قبل از تولد شیخ شبی امام صادق (ع) را درعالم رؤیا می‌بیند که قرآنی طلاکاری شده به او داد. معبرین خوابش را به فرزندی صالح و بلند مرتبه تعبیر کردند. از او نقل شده که همواره تلاش می‌کرده تا در هنگام شیر دادن به فرزندش با وضو باشد. او به سال ۱۲۷۹ ق. در نجف اشرف از دنیا رفت.[۲]
درگذشت
شیخ انصاری در ۱۸ جمادی‌الثانی ۱۲۸۱ق در نجف درگذشت و در حرم امام علی(ع) دفن شد.[۳]
تحصیلات
شیح انصاری از دوران کودکی قرآن و معارف اسلامی را فراگرفت. پس از فراگیری قرآن و ادبیات عرب به خواندن فقه و اصول نزد پسر عمویش شیخ حسین انصاری پرداخت و در این دو رشته، در جوانی به درجه اجتهاد رسید. در بیست سالگی به همراه پدر به عتبات عالیات در عراق مسافرت کرده، مورد توجّه علاّمه مجاهد قرار گرفت و به تقاضای این عالم بزرگ در کربلا ماند.[۴]
شیخ از این پس به مدّت چهار سال در درس علاّمه مجاهد و شریف العلما شرکت جست. سپس شیخ انصاری در اثر حمله والی بغداد به کربلا به ایران مراجعت کرد.[۵] امّا پس از یک سال دوباره به کربلا بازگشت و قریب به دو سال دیگر در محضر شریف العلما شاگردی کرد. سپس به نجف رفته و به مدت یک سال از درس شیخ موسی کاشف الغطا استفاده کرد و بعد از این به ایران مراجعت کرد.
وی این بار به مدّت سه یا چهار سال نزد عالم بزرگ ملا احمد نراقی در کاشان شاگردی کرد. شیخ در همین دوره به اصفهان رفته و با حجت الاسلام شفتی دیدار نمود. شیخ انصاری سرانجام دوباره در سال ۱۲۴۹ وارد نجف شد و نزد علی کاشف الغطا چند سالی شاگردی کرد و به این ترتیب به مقامات بسیار بلند علمی دست یافت.[۶]
اساتید
شیخ از محضر اساتید متعددی بهره جسته است که نام چند تن از آنان چنین است:
- پسر عموی وی، شیخ حسین انصاری دزفولی (شاگرد صاحب ریاض)، تا سن ۱۷ سالگی.[۷]
- سید محمد مجاهد (از شاگردان وحید بهبهانی) او در سنین ۱۸سالگی، دو سال از محضر او بهره گرفته است.[۸]
- شریف العلماء مازندرانی.[۹]
- ملا احمد نراقی (صاحب «مستند الشیعه»)، به مدت ۴ سال تمام در کاشان.[۱۰]
- موسی کاشف الغطاء، به مدت یک سال.
- علی کاشف الغطاء، به مدت ۵ سال.
- محمدحسن نجفی صاحب جواهر الکلام (مدت بسیار اندک).[۱۱]
تدریس
بنابر نقل شبیری زنجانی، متن درس خارج شیخ انصاری، کتاب قوانین بود. [۱۲] سید حسین کوه‌کمری، قبل از شیخ انصاری، استاد درس خارج بود و روزی تصادفا زودتر به مدرس می‌رود و قدرت بیان و نقد شیخ را می‌بیند و از آن به بعد در درس شیخ انصاری شرکت کند.[۱۳] شاگردان زیادی که شمار آنها را از ۵۰۰ نفر تا ۳۰۰۰ نفر ثبت کرده‌اند، در محضر شیخ انصاری تربیت یافتند. از جمله:
- سید محمدحسن شیرازی
- میرزا حسن نجم‌آبادی
- محمدطه نجف[۱۴]
- سید علی شوشتری
- جعفر شوشتری
- حبیب‌الله رشتی
- سید حسین کوه‌کمری
- محمدحسن مامقانی
- سید عبدالکریم لاهیجی
- محمد باقر نجفی
- محمدکاظم خراسانی صاحب کفایةالأصول
- ملا حسینقلی همدانی
- حسین خلیلی تهرانی
- فاضل شربیانی
- سید جمال‌الدین اسدآبادی
- میرزا ابوطالب زنجانی
- سید ابوالقاسم خوانساری
- زین‌العابدین مازندرانی[۱۵]
- سید محمدابراهیم بهبهانی
- آخوند ملا قربانعلی زنجانی
- میرزا محمدحسن آشتیانی
- حاج آقا رضا همدانی
- ملا علی کنی
- سید علی‌اصغر جاپلقی
مرجعیت
از سال ۱۲۶۲ مرجعیت عامه به صاحب جواهر منتقل شد. در سال ۱۲۶۶ او در لحظات آخر حیاتش در جمع بزرگان شیعه و حضور شیخ انصاری، خطاب به حاضرین گفت:
- «هذا مرجعکم من بعدی: این مرجع شما بعد از من است.» وخطاب به شیخ انصاری گفت:قَلّل من احتیاطک فأن الشریعة سمحة سهله (از احتیاطات خود بکاه، همانا دین اسلام دینی سهل و آسان است)[۱۶]
شیخ انصاری پس از شیخ علی کاشف الغطا، برادرش شیخ حسن کاشف الغطا و همچنین صاحب جواهر ریاست و اداره حوزه علمیه نجف را از سال ۱۲۶۶ تا ۱۲۸۱ به مدت ۱۵ سال به عهده داشت و شیعیان جهان از وی تقلید می‌کردند.[۱۷]
نوآوری‌های علمی
بیشتر شهرت شیخ انصاری به دلیل ابتکارات او در اصول فقه و فقه است که با نوشته‌های شیخ و قدرت تحلیل و دقت‌های او وارد مرحله جدیدی شد. موارد زیر را از جمله ابتکارات وی دانسته‌اند.[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]
- ترتیب و تنظیم تازه مباحث علم اصول،
- وضع اصطلاحات جدید در علم اصول (برای نمونه: اطلاق مقامی، شبهه مفهومیه و شبهه مصداقیه، مصلحت سلوکیه، تنبیهات استصحاب، حکومت و ورود)،
- شیوه‌های جدید استدلال در مباحث اصولی،
- رد نظریه انسداد باب علم،
- سازماندهی نوین و ایجاد تمایز بین امارات و اصول و حصر اصول عملیه در چهار اصل و مستند کردن آن به روایات.
فضیلت‌های اخلاقی
شیخ اعظم افزون بر جهات علمی و به ویژه فقه و اصول، در جهات مختلف دیگر نیز رشد و تعالی یافته بود؛ وی در اخلاق، عرفان و تقوای دینی در مقامی بس بلند قرار داشت و احتیاط و تواضع او زبانزد بود. ارتباط شیخ انصاری با سید علی شوشتری عارف و استاد بزرگ اخلاق واستفاده معنوی از او به حدی است که درباره‌اش نوشته‌اند: لم یکن یفارقه فی سفر و لا حضر؛ «جناب شیخ در سفر و حضر از مرحوم سیّد جدا نمی‌شد.» از آخوند ملا حسینقلی نقل شده است که سید علی شوشتری در درس شیخ انصاری حضور داشت و شیخ انصاری هر هفته در روز و ساعت خاصی به خانه شوشتری می‌رفت و از مواعظ او استفاده می‌کرد.[۲۲]
احتیاط در پذیرفتن مرجعیت
نقل شده است که حتّی بعد از این که صاحب جواهر او را جانشین خود معرّفی کرد و همه نیز مرجعیت او را پذیرا شدند، خود امتناع ورزید و گفت، سعید العلماء مازندرانی که اکنون در مازندران است از من اعلم است. در نامه‌ای از سعیدالعلماء خواست که به نجف بیاید اما او در پاسخ نامه، شیخ انصاری را اعلم از خود دانست و این‌گونه نوشت:اگر من در اوقات اشتغال علمی، اعلم از شیخ بودم، لکن در بلاد عجم تارک شده‌ام ولی شیخ، هنوز مشغول علم می‌باشد اینک برای تقلید و فتوی متعین می‌باشد.[۲۳]
احترام به مادر
هنگامی که شیخ انصاری از عراق به ایران بازگشته بود، پس از اندکی تصمیم می‌گیرد برای استفاده از محضر علمای ایران به شهرهای دیگر سفر کند. اما مادر شیخ که پس از مدتها فرزندش را در کنار خود می‌یافت اجازه مسافرت به او نمی‌دهد. شیخ نیز به احترام مادر مدتی سفر را به تعویق انداخت.[۲۴]
زهد شیخ انصاری
گزارش شده است که وجوهات شرعی که شیعیان از ایران و سایر کشورها برای شیخ انصاری می‌فرستادند تا دویست هزار تومان می‌رسید اما او زندگی بسیار ساده‌ای داشت و ثروتش را در امور عام‌المنفعه مصرف می‌کرد.[۲۵][۲۶]گفته شده او از خود مالی به ارث نگذاشت و روزی که از دنیا رفت تمام دارائی او هفده تومان بود و به همین اندازه هم مقروض بود و یکی از ثروتمندان آن زمان هزینه مجلس ختم را به عهده گرفت.[۲۷]
ولایت فقیه
دربارهٔ آرای شیخ انصاری دربارهٔ گستره اختیارات و وظایف ولایت فقیه اختلاف نظر وجود دارد. برخی ابهام در شیوه بحث او را دلیل اختلاف نظرهای بعدی دانسته‌اند و هفت تفسیر گوناگونی را که از نوشته‌های شیخ انصاری شده است، برشمرده‌اند.[۲۸]
برخی برآنند که شیخ انصاری به ولایت فقیه در حکومت و سیاست اعتقاد ندارد. این گروه به بخشی از عبارات شیخ انصاری استناد می‌کنند که شیخ در آنها ولایت استقلالی در امور مربوط به جان و مال مردم را تنها از آن معصوم می‌داند و واگذاری این ولایت به فقها را نمی‌پذیرد.[۲۹]در برابر این نظر برخی با بازخوانی آرای شیخ انصاری در آثارش، او را یکی از مجتهدان معتقد به ولایت فقیه در حکومت می‌دانند و حتی تأکید می‌کنند که او نیز در قبول اختیارات گسترده ولی فقیه با محمدحسن نجفی هم‌نظر است و دربارهٔ این موضوع بین فقها هیچ اختلافی وجود نداشته است.[۳۰] بر اساس این دیدگاه شیخ انصاری هر چند در جایی از کتاب مکاسب با ولایت فقیه بر مال و جان مردم مخالفت کرده است، برپایی نظام (حکومت) را از اموری می‌داند که شارع راضی به ترک و معطل ماندن آن نیست و شیخ انصاری تأکید دارد که فقیه در این گونه از امور ولایت دارد. در نتیجه فقیه در حکومت و سیاست هم ولایت خواهد داشت.[۳۱]
آثار
- فرائد الاصول (رسائل)
- کتاب المکاسب
- کتاب الصلاة
- کتاب الطهارة
- رساله‌ای در تقیه
- رساله‌ای در رضاع
- رساله‌ای در قضاء میت
- رساله‌ای در مواسعه و مضایقه
- رساله‌ای در عدالت
- رساله‌ای در مصاهره
- رساله‌ای در ملک اقرار
- رساله‌ای در تبیین قاعده لاضرر و لاضرار
- رساله‌ای در خمس
- رساله‌ای در زکات
- رساله‌ای در خلل صلوة
- رساله‌ای در ارث
- رساله‌ای در تیمم
- رساله‌ای در قاعده تسامح
- رساله‌ای در باب حجیت اخبار
- رساله‌ای در قرعه
- رساله‌ای در تقلید
- رساله‌ای در قطع و جزم
- رساله‌ای در ظن
- رساله‌ای در اصالة البرائه
- رساله‌ای در مناسک حج
- حاشیه بر مبحث استصحاب
- حاشیه بر نجاة العباد (رساله عملیه)
- حواشی بر عوائد نراقی
- حاشیه بر بغیة الطالب
- اثبات التسامح فی ادلة السنن
- التعادل و التراجیح[۳۲]
بزرگداشت‌ها و آثار منتشر شده
همایش‌هایی در نکوداشت شیخ مرتضی انصاری برگزار شده و همچنین آثار فراوانی دربارهٔ شخصیت و نظرات فقهی و اصولی وی انتشار یافته است.[۳۳] از جمله:
- کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد تولد شیخ مرتضی انصاری، ۲۳ تا ۲۵ آذر ۱۳۷۳ش، در مدرسه عالی تربیتی و قضایی طلاب (امروزه: دانشگاه قم) برگزار شد.[۳۴] اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت، و همچنین علما حوزه علمیه قم، از جمله ناصر مکارم شیرازی، عبدالله جوادی آملی، جعفر سبحانی، محمدهادی معرفت، احمد آذری قمی، محمدتقی جعفری، محمدمهدی آصفی و سید مصطفی محقق داماد، از سخنرانان این بزرگداشت بوده‌اند.[۳۵] در همین زمینه بیش از ۷۰ اثر دربارهٔ رویکرد علمی و فقهی شیخ انصاری، توسط دبیرخانه کنگره بزرگداشت دویستمین سالگرد میلاد شیخ اعظم انصاری چاپ و منتشر شده است.[۳۶] همچنین مجله آینه پژوهش، در شماره ۲۷ (مهر و آبان ۱۳۷۳ش)، و مجله فقه: کاوشی نو در فقه اسلامی، در شماره اول (پاییز ۱۳۷۳ش) خود، ویژه‌نامه بزرگداشت دویستمین سالگرد ولادت شیخ انصاری را منتشر کرده‌اند.
- مراسم نکوداشت شیخ اعظم انصاری، ۱۱ آبان ۱۳۹۱ش در مدرسه عالی خاتم الاوصیاء در قم با پیام لطف الله صافی گلپایگانی از مراجع تقلید شیعه، و همچنین محمدجواد فاضل لنکرانی،[۳۷] ابوالقاسم علیدوست،[۳۸] و مرتضی مقتدایی[۳۹] برگزار شد.[۴۰] پیش از آن، در ۵ خرداد ۱۳۹۰ش، سخنرانی و میزگرد با حضور ابوالقاسم علیدوست، علی‌اکبر رشاد، احمد مبلغی، علی ابوالحسنی منذر و محمود حکمت‌نیا در مدرسه عالی خاتم الاوصیاء برگزار شده بود.[۴۱]
- رمان نخل و نارنج، نوشته وحید یامین‌پور، روایت داستانی از زندگی شیخ انصاری است[۴۲] که به گفته نویسنده، مخاطب آن جوانانی هستند که با فقه آشنایی ندارند.[۴۳]
پانویس
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۱۱۶؛ گلشن ابرار، ص۳۳۲.
- ↑ انصاری، زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص۷۷.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۱۱۶؛ محمدی، شرح مکاسب، ج۴، ص۶۲.
- ↑ گلشن ابرار، ص۳۳۲.
- ↑ شیخ مرتضی انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، صص۸۶ ۸۴.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۱۱۷.
- ↑ زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۷۹.
- ↑ زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۹۰.
- ↑ زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۸۲.
- ↑ زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۹۷.
- ↑ زندگی و شخصیت شیخ انصاری، ص۱۸۸.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۰۵.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۰۵.
- ↑ آل محبوبة، ماضی النجف و حاضرها ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۴۳۵.
- ↑ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.
- ↑ فقهای نامدار شیعه، ص۳۴۱ و ۳۴۲.
- ↑ سبط الشیخ، زندگینامه استادالفقهاء شیخ انصاری، ص ۱۰۹
- ↑ حیدری، «ابتکارهای شیخ مرتضی انصاری در علم اصول فقه»، ص ۱۹۴–۲۰۰
- ↑ نک: علی پور، مهدی، درآمدی بر تاریخ علم اصول، ص۳۶۵به بعد.
- ↑ رسائل، ج۳، ص۲۴۵–۲۳۳؛ ص۳۹۶–۳۹۴.
- ↑ برجی، «سیر تحولاصول فقه عملیه و نقش وحید بهبهانی و شیخ انصاری در آن»، ص ۸
- ↑ شبیری زنجانی، سیدموسی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۸۹ش، ج۱ ص۵۰۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۱۱۷، قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۲، ص۳۱۴.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۱۹۰–۱۹۱.
- ↑ اعتماد السلطنه، چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصر الدین شاه (جلد اول المآثر و الآثار)، ص ۱۸۶
- ↑ سبط الشیخ، زندگینامه استادالفقهاء شیخ انصاری، ص ۱۶۰–۱۶۹
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ پیشوایی، «تحلیلی بر معضله ولایت اذنی در کتاب مکاسب شیخ انصاری و تأثیر آن بر فقه سیاسی»، ص ۱۳۳–۱۴۶
- ↑ حسینی و میراحمدی، «حدود اختیارات حکومتی فقیه در نگاه تطبیقی به آرای سیاسی شیخ مرتضی انصاری و مرتضی مطهری»، ص۱۱۷
- ↑ معرفت، ولایت فقیه از دیدگاه شیخ انصاری و آیت الله خویی، ص ۲۴۷–۲۴۸
- ↑ معرفت، «ولایت فقیه از دیدگاه شیخ انصاری و آیت الل خویی» ص ۲۵۱؛ آذری قمی، ولایت فقیه از دیدگاه فقهای اسلام، ص ۷۶؛ فاضل گلپایگانی، «شیخ انصاری و مسئله ولایت فقیه»، ص ۳۴
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۱۱۷–۱۱۸؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ «کنگره جهانی شیخ انصاری»، ص۱۵۵–۱۵۷.
- ↑ «کنگره جهانی شیخ انصاری»، ص۱۵۵.
- ↑ «کنگره جهانی شیخ انصاری»، ص۱۵۵–۱۵۷.
- ↑ «کنگره بزرگداشت دویستمین سالگرد میلاد شیخ اعظم انصاری، دبیرخانه»، سایت بنیاد محقق طباطبایی.
- ↑ «بیانات حضرت آیت الله فاضل لنکرانی(دام ظله) در نکوداشت شیخ اعظم انصاری (رض) قم مدرسه خاتم الاوصیاء(ص)، وبگاه آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکزانی..
- ↑ «شیخ انصاری تجسم رنج هزاران فقیه است»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «مناطق مختلف کشور از حضور علمای بزرگ خالی شده است»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «آیین نکوداشت شیخ اعظم انصاری آغاز شد».
- ↑ «شیخ مرتضی انصاری استاد کل، فقیه سیاستمدار»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «نخل و نارنج»، سایت کتاب جمکران.
- ↑ ««نخل و نارنج» ارتباط با مخاطب جوانی است که فقه را نمی‌شناسد»، خبرگزاری مهر.
منابع
- «شیخ مرتضی انصاری استاد کل، فقیه سیاستمدار»، خبرگزاری رسا.
- «نخل و نارنج»، سایت کتاب جمکران.
- ««نخل و نارنج» ارتباط با مخاطب جوانی است که فقه را نمی‌شناسد»، خبرگزاری مهر.
- «مناطق مختلف کشور از حضور علمای بزرگ خالی شده است».
- «شیخ انصاری تجسم رنج هزاران فقیه است»، خبرگزاری رسا.
- «کنگره بزرگداشت دویستمین سالگرد میلاد شیخ اعظم انصاری، دبیرخانه»، سایت بنیاد محقق طباطبایی.
- «بیانات حضرت آیت الله فاضل لنکرانی(دام ظله) در نکوداشت شیخ اعظم انصاری (رض) قم مدرسه خاتم الاوصیاء(ص)، سایت آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکزانی.
- «آیین نکوداشت شیخ اعظم انصاری آغاز شد»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۱ آبان ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۴ فروردین ۱۳۹۸ش.
- آذری قمی، احمد، ولایت فقیه در دیدگاه فقهای اسلام، قم، دار العلم، ۱۳۷۲ش.
- آل محبوبة، جعفر بن باقر، ماضی النجف و حاضرها، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۶ق.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن، چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، ۱۳۶۳ش.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
- انصاری، مرتضی، زندگی و شخصیت شیخ انصاری، قم، دبیرخانه کنگره بزرگداشت دویستمین سالگرد تولد شیخ انصاری، ۱۳۷۳ش.
- برجی، یعقوب علی، «سیر تحولاصول فقه عملیه و نقش وحید بهبهانی و شیخ انصاری در آن»، مطالعات اصوف فقه امامیه، شماره۲، پاییز و زمساتان ۱۳۹۳ش.
- «بیانات حضرت آیت الله فاضل لنکرانی (دام ظله) در نکوداشت شیخ اعظم انصاری (رض) قم مدرسه خاتم الاوصیاء (ص)، پنجشنبه ۹۱/۸/۱۱»، سایت آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آبان ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۴ فروردین ۱۳۹۸ش.نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، بهار و تابستان ۱۳۸۰ش.
- پیشوایی، سید محمد هادی، «تحلیلی بر معضله ولایت اذنی در کتاب مکاسب شیخ انصاری و تأثیر آن بر فقه سیاسی»، فقه و اجتهاد، شماره ۱۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۹.
- حسینی، فرزاد و منصور امیر احمدی، «حدود اختیارات حکومتی فقیه در نگاه تطبیقی به آرای سیاسی شیخ مرتضی انصاری و مرتضی مطهری»، سیاست متعالیه، شماره ۲۳، زمستان ۱۳۹۷ش.
- حیدری، محمد علی، «ابتکارهای شیخ مرتضی انصاری در علم اصول فقه»
- رفیعی پور علوی علویجه، سید عباس، «شیخ انصاری»، در گلشن ابرار، چاپ سوم، نشر معروف، ۱۳۸۵ش.
- سبط الشیخ، ضیاء الدین، زندگینامه استاد الفقها شیخ انصاری، قم، دبیرخانه کنگره بزرگداشت دویستمین سالگرد میلاد شیخ اعظم شیخ انصاری، ۱۳۷۳ش.
- «شیخ انصاری تجسم رنج هزاران فقیه است»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ آبان ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۴ فروردین ۱۳۹۸ش.
- «شیخ مرتضی انصاری»، کتابخانه طهور.
- «شیخ مرتضی انصاری استاد کل، فقیه سیاستمدار»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۶ خرداد ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۲۴ فروردین ۱۳۹۸ش.
- عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
- علی پور، مهدی، درآمدی بر تاریخ علم اصول، مرکز جهانی علوم اسلامی دفتر تدوین متون درسی، قم، ۱۳۸۲ش.
- فاضل گلپایگانی، محمد حسن، «شیخ انصاری و مسئله ولایت فقیه»، کتاب نقد، شماره ۶۳ و ۶۴، تابستان و پاییز ۱۳۹۱.
- «کنگره بزرگداشت دویستمین سالگرد میلاد شیخ اعظم انصاری، دبیرخانه»، سایت بنیاد محقق طباطبایی، تاریخ بازدید: ۲۴ فروردین ۱۳۹۸ش.
- «کنگره جهانی شیخ انصاری»، در مجله کیهان اندیشه، ش۵۷، آذر و دی ۱۳۷۳ش.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۱۴ (خدمات متقابل اسلام و ایران)، تهران، صدرا، ۱۳۷۷ش.
- معرفت، «ولایت فقیه از دیدگاه شیخ انصاری و آیت الله خویی»، اندیشه حوزه، سال پنجم شماره اول، ۱۳۷۸ش.
- «مناطق مختلف کشور از حضور علمای بزرگ خالی شده است»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ آبان ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۴ فروردین ۱۳۹۸ش.
- ««نخل و نارنج» ارتباط با مخاطب جوانی است که فقه را نمی‌شناسد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۳ بهمن ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۴ فروردین ۱۳۹۸ش.
- «نخل و نارنج»، سایت جمکران، تاریخ بازدید: ۲۴ فروردین ۱۳۹۸ش.