عبدالصمد همدانی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ملا عبدالصمد هَمِدانی'''، [[عارف]]، [[فقیه]]، [[متکلم]] و لغوی [[شیعه|شیعی]] قرن سیزدهم. مهم‌ترین اساتید عبدالصمد در [[فقه]] و [[اصول]]، [[وحید بهبهانی]] و [[سید علی طباطبایی]] بوده است. عبدالصمد سال‌ها برای تحصیل و تدریس [[فقه]] در [[عتبات]] بود. گفته می‌شود به واسطۀ عبدالصمد طریق‌های عرفانی در میان فقهای شیعه، به خصوص در عتبات، رواج پیدا کرد که بعداً به [[ملا حسینقلی همدانی]] رسید. آثار بسیاری از وی به جا مانده است که مهم‌ترین آن در [[تصوف]] و حکمت عملی، [[بحر المعارف]] است. عبدالصمد در [[۱۸ ذی‌الحجه]] ([[عید غدیر]]) سال ۱۲۱۶ق، در حملۀ [[وهابیت|وهابی‌ها]] به [[کربلا]]، به [[شهادت]] رسید.

با توجه به سال [[شهادت]] عبدالصمد و اینکه عمر وی را بیش از ۶۰سال ذکر کرده‌اند، احتمالا ولادتش پیش از سال ۱۱۵۶ق و شاید بین سال‌های ۱۱۵۰ تا ۱۱۵۵ق بوده است.<ref>رجوع کنید به شیروانی، بستان السیاحه، کتابخانه سنایی، ص۶۱۳؛ معصوم علیشاه، ج۳، ص۲۱۲</ref>

عبدالصمد همدانی در [[۱۸ ذی‌الحجه]] ([[عید غدیر]]) ۱۲۱۶، در حملۀ [[وهابیان|وهابیها]] به [[کربلا]]، به [[شهادت]] رسید. <ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۷.</ref>[[آقابزرگ تهرانی| تهرانی]] در [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|الذریعه]] از او به عنوان الحائری الشهید یاد کرده <ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۷.</ref> و [[سید محمدباقر خوانساری| خوانساری]] در [[روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات (کتاب)|روضات]] روز شهادتش را چهارشنبه نوشته است.<ref>الموسوی الخوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ۱۳۹۰ش، ج۴، ص۱۹۸.</ref>

اولین و مهم‌ترین استاد عبدالصمد در فقه و اصول، [[وحید بهبهانی]] <small>(متوفی ۱۲۰۵)</small> و دومین [[سید علی طباطبایی]] (متوفی۱۲۳۱)، مؤلف [[ریاض المسائل]]، بود.<ref>هدایت، ص۴۵۰؛ قمی، ج۱،ص۳۹۵؛ معصوم علیشاه، ج۳، ص۲۱۱</ref> ایزد گشسب،<ref> ایزد گشسب، ص۷۸</ref> [[سید بحرالعلوم]] <small>(متوفی ۱۱۵۵)</small> را نیز یکی از استادان وی دانسته، ولی عبدالصمد در هیچ یک از آثار خود از وی نام نبرده است.

عبدالصمد در [[عتبات]]، با راهنمایی [[مجذوب علیشاه]] نزد [[نورعلیشاه اصفهانی]] (شیخ سلسله نعمت اللهی) راه یافت و به واسطۀ وی وارد طریقت شد.<ref>شیروانی، بستان السیاحه، ص۶۱۳؛ دیوان بیگی، ج۲، ص۱۰۴۴؛ امین، ج۸، ص۱۷</ref> احتمالا این ملاقات در ۱۲۰۷ صورت گرفته که نورعلیشاه در [[کربلا]] بوده و مجذوب علیشاه نیز در همین ایام از وی اجازه ارشاد{{یادداشت|اجازه کتبی یا شفاهی استاد به شاگرد، جهت تأیید صلاحیت او برای داشتن مقام استادی برای دیگران}}  گرفته است.<ref>رجوع کنید به دیوان بیگی، ج۲، ص۱۰۳۷</ref> بنا بر برخی منابع، عبدالصمد به اشارۀ نورعلیشاه نزد [[حسین علیشاه]] در [[اصفهان]] رفت واجازۀ [[ذکر قلبی|ذکر خفی]] از او گرفت و هشت سال نزد وی شاگردی کرد.<ref>شیروانی، دیوان بیگی، ج۲، ص۱۰۳۷</ref> البته عبدالصمد در یکی از آثارش تصریح کرده که دستور ذکرش را از سید علیرضا (رضا علیشاه دکنی)، قطب وقت نعمت اللهی ساکن [[دکن]]، گرفته و سپس سلسله نسب سید علیرضا را تا [[شاه نعمت الله ولی]] و از وی تا [[امام رضا علیه‌السلام]] ذکر کرده و از حسین علیشاه نام نبرده است.<ref>همدانی، ج۱، ص۲۴۹</ref>

عبدالصمد، پس از هشت سال، از [[اصفهان]] به [[کربلا]] بازگشت و به تبلیغ سلسلۀ خود پرداخت.<ref>شیروانی، ریاض السیاحه، ص۷۲۱۷۲۲؛ هدایت، ص۴۵۱</ref> بنا به گفتۀ معصوم علیشاه، عبدالصمد در کربلا احتمالاً واسطۀ ملاقات [[سید بحرالعلوم]] با نورعلیشاه اصفهانی شده بود.<ref>معصوم علیشاه، ج۳، ص۲۰۰</ref> اگر این مطلب درست باشد، عبدالصمد همدانی در تاریخ [[عرفان]] [[شیعه|شیعی]] اهمیت خاصی می‌یابد، زیرا به واسطۀ او و احتمالاً سید بحرالعلوم، طریق‌های عرفانی در میان فقهای شیعه، به خصوص در عتبات، رواج پیدا کرد که بعداً به [[ملا حسینقلی همدانی]] رسید و پس از آنان نیز ادامه یافت.<ref>رجوع کنید به بلاغی، ص۱۲؛ صدوقی سها، ص۲۱۲</ref>

عبدالصمد همدانی آثاری در تصوف و فقه و اصول و لغت و کلام دارد، که غالباً چاپ نشده‌اند. در صحت انتساب بعضی از آنها به وی تردید وجود دارد. برخی از این آثار را متعلق به شخص دیگری به نام [[عبدالصمد بن محمدحسین همدانی]]، از علمای اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم و از پیروان [[شیخ احمد احسایی]]، دانسته و گفته‌اند که به اشتباه از آن عبدالصمد همدانی دانسته شده است.<ref>رجوع کنید به حسینی، ج۱، ص۲۹۸</ref>

[[بحرالحقائق]]، در شرح [[مختصر النافع]] [[محقق حلی]]، که ناتمام مانده و نسخۀ خطی آن موجود است؛<ref>آقابزرگ طهرانی، ج۱۴، ص۵۹؛ حائری، ج۱۷، ص۳۰۳</ref> رساله در [[غناء|غنا]]، که در آن، دلایل رد غنا از نظر فقهی بررسی شده است<ref>احمد عابدی، ج۱، ص۶۶۹</ref> و شرح [[معارج الاصول]] محقق حلی.<ref>زنوزی، ج۳، ص۴۵۴؛ سبحانی، ج۱۳، ص۳۴۲</ref>

[[پرونده:کتاب بحرالمعارف.jpg|150px|بندانگشتی|کتاب [[بحرالمعارف]]]]

اما مهم‌ترین کتاب وی در تصوف و [[حکمت عملی]]، [[بحرالمعارف]] است.[http://sufismencyclopedia.com/?p=3775]

بحرالمعارف، در جمع [[تصوف]] و [[تشیع]]، در همان مسیر [[جامع الاسرار]] [[سید حیدر آملی]] است و یکی از منابع بحر المعارف نیز بوده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به عبدالصمد همدانی، ج۲، ص۴۷۵-۴۷۶</ref> بخش‌هایی از بحر المعارف در موضوع ولایت و شئون آن، بنا بر سیاق عارفان، است. وی در این اثر خواسته است از منظر ولایت، تصوف را اثبات و تعالیم آن را تفسیر کند.

بحر المعارف از نظر ترتیب باب‌ها و فصول و ذکر عناوین تا حدی به کتاب [[مرصاد العباد]] [[نجم الدین رازی]] شباهت دارد،<ref>همدانی، ج۱، مقدمۀ استاد ولی، ص۷</ref> با این تفاوت که شرح و تفصیل مطالب مبتنی بر عقاید و مأثورات [[شیعه]] است، چنانکه مثلاً در جلد اول، درمبحث «شرایط شیخ و مرشد» و «بحثی جامع در امامت»، دربارۀ [[مناقب امام علی(ع)]] و اثبات [[امامت]] آن حضرت سخن گفته است.<ref>رجوع کنید به عبدالصمد همدانی، ج۱، ص۴۰۷- ۴۹۴</ref>

عبدالصمد به زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود. بعضی از اشعار وی در بحرالمعارف آمده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به همو، ج۱، ص۳۷۳-۳۷۷</ref> به نوشتۀ [[آقا بزرگ طهرانی]] نیز وی دیوانی داشته است.<ref> آقابزرگ، ج۹، قسم۲، ص۶۱۸</ref>

* شیروانی، زین العابدین، بستان السیاحه یا سیاحت نامه، [تهران ۱۳۱۵ ؟].