میرزا حسین فقیه سبزواری
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | میرزا حسین فقیه سبزواری |
| نسب | امام سجاد(ع) |
| زادروز | ۱۳ فروردین ۱۲۷۱ش برابر با ۳ رمضان ۱۳۰۹ق |
| شهر تولد | سامرا |
| کشور تولد | عراق |
| تاریخ درگذشت | ۲۴ شوال ۱۳۸۶ق برابر با ۱۵ بهمن سال ۱۳۴۵ش |
| شهر درگذشت | مشهد |
| کشور درگذشت | ایران |
| آرامگاه | حرم امام رضا(ع) |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه دوازده‌امامی |
| پیشه | روحانی |
| اطلاعات سیاسی | |
| مناصب | کلیددار ضریح امام رضا(ع) |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| اساتید | سید ابوالحسن اصفهانی، میرزای نائینی، آقا ضیاء عراقی |
| شاگردان | سید شهاب الدین مرعشی نجفی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، علی فلسفی |
| تألیفات | هدایة الانام، مناسک حج |
| وبگاه رسمی | http://ayatollahfaghihesabzevari.ir/ |
میرزا حسین فقیه سبزواری (۱۳۰۹-۱۳۸۶ق) از فقیهان، اساتید حوزه علمیه مشهد و از فعالان خدمات اجتماعی به نیازمندان در مشهد. وی از شاگردان سید ابوالحسن اصفهانی، میرزا حسین نائینی و آقا ضیاء عراقی است که پس از گرفتن اجازه اجتهاد از آن‌ها و بازگشت از حوزه علمیه نجف نقش مهمی در احیاء حوزه علمیه خراسان ایفا کرد. سید علی حجت هاشمی خراسانی و سید اسماعیل بلخی از شاگردان او به شمار می‌روند. وی در واقعه مسجد گوهرشاد حاضر بود و تلاش بسیاری برای جلوگیری از کشتار مردم کرد. او نزدیک به چهل سال کلیددار ضریح امام رضا(ع) بود. تأسیس مدرسه و قبرستان باغ رضوان، مدرسه محمدیه سبزوار، کوی طلاب مشهد، کمک به ساخت درمانگاه رازی، از آثار و خدمات او به شمار می‌رود. ساده‌زیستی، خوش‌رویی، مهمان‌نوازی، رسیدگی به امور مستمندان و طلاب از خصوصیات‌های اخلاقی و شخصیتی او ذکر شده است.
معرفی و جایگاه
میرزا حسین فقیه سبزواری، فرزند میرزا موسی فقیه سبزواری از علمای سبزوار، در جمعه ۱۳ فروردین ۱۲۷۱ش/۳ رمضان ۱۳۰۹ق در سامرا به دنیا آمد. او حافظ و مفسر قرآن، و از احیاگران حوزه علمیه مشهد و نزدیک به چهل سال کلیدار ضریح امام رضا(ع) بوده است.[۱] او از سادات حسینی است[۲] و نسبش با ۲۹ واسطه به حسین اصغر فرزند امام زین العابدین(ع) می‌رسد.[۳]
پس از واقعه مسجد گوهرشاد و تحصن مردم مشهد در سال ۱۳۱۴ش، در اعتراض به قانون اجباری شدن کلاه شاپو و سیاست‌های متحدالشکل شدن لباس‌ها، دولت پهلوی تنها به کسانی اجازه پوشیدن عمامه را می‌داد که مجتهد باشند. فقیه سبزواری، به همراه مرتضی آشتیانی، میرزا احمد کفائی، علی‌اکبر نهاوندی و میرزا مهدی اصفهانی از جمله مجتهدانی بودند که اجازه پوشیدن لباس روحانیت داشتند.[۴]
تعمیر سنگ قبر امام رضا(ع) در شعبان ۱۳۷۹ق تحت نظر عده‌ای از علما که فقیه سبزواری یکی از آن‌ها بوده، انجام شده است. [۵]
ویژگی‌های اخلاقی
رسیدگی به امور مستمندان، اهتمام به رفع مشکلات مردم و طلاب، ساده‌زیستی در خوراک و لباس و عدم توجه به زرق و برق دنیا، اخلاق خوش و برخورد نیک همراه با گشاده‌رویی با دیگران از ویژگی‌های اخلاقی او برشمرده شده است. در کارهای خانه همچون جاروکردن و دوشیدن شیر و طبخ غذا به اهل خانه کمک می‌کرد.[۶] هر شب هنگام سحر در حرم امام رضا(ع) به سر می‌برد و پس از اقامه نماز جماعت به منزل باز می‌گشت و این برنامه همیشگی او تا آخر عمر بوده است.[۷]
درگذشت
به گفته نوقانی خراسانی آخرین جلسه درسی میرزا حسین در ۱۲ بهمن ۱۳۴۵ش در منزل وی برپا شد. او کتاب را برهم زد و گفت: این آخرین جلسه درس من است و دیگر مرا نخواهید دید. سه روز پس از آن در ۱۵ بهمن ۱۳۴۵ش مطابق با ۲۴ شوال ۱۳۸۶ق از دنیا رفت و در حرم امام رضا(ع) و در مقبره باغ رضوان دفن شد.[۸]
تحصیلات، اساتید و فعالیت‌های علمی
میرزا حسین، تحصیلات ابتدایی را در سبزوار گذراند و برای ادامه تحصیلات وارد حوزه علمیه مشهد شده و دروس مقدماتی حوزه را تا ۱۷ سالگی در این شهر سپری کرد. ادبیات عرب را نزد عبدالجواد ادیب نیشابوری و دروس سطوح فقه و اصول را نزد اساتیدی چون محمدباقر مدرس رضوی آموخت.[۹] سپس در فروردین ۱۲۹۱ش/۱۳۳۱ق به سبزوار برگشت[۱۰] و همزمان با تدریس ادبیات و فراگیری دروس سطوح، در درس خارج فقه و اصول پدرش میرزا موسی فقیه سبزواری که مرجعیت و زعامت دینی سبزوار را به عهده داشت نیز شرکت می‌کرد. همچنین از میرزا حسین علوی سبزواری در فقه و اصول، و از افتخارالحکماء از شاگردان ملا هادی سبزواری در فلسفه استفاده کرد.[۱۱]
فقیه سبزواری، پس از وفات پدرش طبق وصیت او، در سال ۱۳۳۷ق راهی نجف شد[۱۲] و در مدت ده سال در حلقات علمی و دروس، سید ابوالحسن اصفهانی، میرزای نائینی، آقا ضیاء عراقی، سید حسن صدر و علی قوچانی شرکت کرد.[۱۳]
وی با محمدعلی کاظمینی، موسی خوانساری، سید محمود شاهرودی و عده‌ای دیگر هم‌مباحثه بود.[۱۴] تدریس کتاب کفایة الاصول به زبان عربی و از حفظ در مسجد هندی نجف، یکی از پرطرفدارترین جلسات درسی او بوده است.[۱۵]
اجازه اجتهاد
میرزا حسین، از عبدالکریم حائری یزدی، محمدحسین غروی نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی،[۱۶] آقا ضیاء عراقی و سیدحسن صدر اجازه اجتهاد و اجازه نقل حدیث گرفته است.[۱۷]
در حوزه علمیه مشهد
سبزواری در سال ۱۳۴۷ق به سبزوار بازگشت. پس از چند ماه در ۱۳۴۸ق به قصد زیارت، عازم مشهد شد؛ اما با اصرار بزرگان و علمای مشهد به ویژه میرزا محمد کفائی فرزند آخوند خراسانی مدیریت وقت حوزه علمیه مشهد، سکونت همیشگی در مشهد را انتخاب و به تدریس فقه و اصول و فلسفه پرداخت و امامت جماعت مسجد گوهرشاد را نیز به عهده گرفت.[۱۸] محل فعالیت او شبستانی در جنوب ایوان شرقی مسجد جامع گوهرشاد بود که به نام «شبستان آیت‌الله سبزواری» نامگذاری شده است. به گفته حجت هاشمی خراسانی او نهج البلاغه و نیز فقه و اصول را به همراه جواد فقیه سبزواری فرزند وی، به صورت خصوصی نزد فقیه سبزواری آموخته‌اند.[۱۹]
فقیه سبزواری از فروردین سال۱۳۱۲ش عضو هیأت ممتحنه‌ای بود که به دستور وزارت معارف وقت در مدرسه فاضلیه جعفریه تشکیل شده بود و سطح علمی طلاب را می‌سنجیدند.[۲۰]
شاگردان
وی در طول ۳۸ سال تدریس در حوزه علمیه مشهد، شاگردان زیادی تربیت کرد که می‌توان از سید محمود مجتهدی سیستانی و سید اسماعیل بلخی نام برد. تعداد زیادی از علمای مشهد؛ همچون سید علی حجت هاشمی خراسانی، کاظم مدیر شانه‌چی و سید عبدالحسین رضایی نیشابوری از او اجازه اجتهاد نیز گرفته‌اند. محمد فقیه سبزواری نواده اسامی و زندگینامه بیش از پنجاه نفر از شاگردانش را جمع‌آوری کرده است.
آثار
به جز کتاب هدایة الاَنام که در واقع رساله عملیه فقیه سبزواری محسوب می‌شده و همچنین کتاب مناسک حج، اثر مکتوب و چاپ شده دیگری از او بر جای نمانده است.[۲۱] تقریرات درس خارج اصول میرزای نائینی نیز از آثار دیگر او است؛ اما به دلیل این که یکی دیگر از شاگردانش به نام محمدعلی کاظمینی خراسانی (۱۳۰۹- ۱۳۶۵ق) تقریرات او را با عنوان فوائد الأصول زودتر به چاپ رسانده بود، فقیه سبزواری با وجود اصرار شاگردان و علمای مشهد و کامل‌تر بودن، از چاپ آن خودداری کرده است.[۲۲]
خدمات و فعالیت‌های اجتماعی
میرزا حسین، منشأ خدماتی برای عموم مردم و طلاب و روحانیون بوده است که برخی از آن‌ها از قرار ذیل است:
- تأسیس مدارس و حوزهای علمیه؛ از جمله حوزه علمیه شهر کویته پاکستان برای طلاب شیعه در سال ۱۳۸۴ق.[۲۳] مدرسه باغ رضوان در مشهد در سال ۱۳۴۰ش.[۲۴] مدرسه علمیه محمدیه سبزوار، و مدرسه عوضیه قوچان.[۲۵]
- بنای شبستان بزرگ مسجد جامع سبزوار[۲۹]
- تکمیل ساختمان درمانگاه رازی در مشهد در سال۱۳۷۱ق[۳۰]
- احداث تعدادی منزل در سال۱۳۷۲ق به همّت وی برای سیل زدگان مشهد و فقرایی که توانایی ساخت و یا تعمیر منزل خود را نداشتند.[۳۱]
- احداث کوی طلاب برای سکونت روحانیان و علمای متأهل ساکن مشهد و واگذاری بیش از دو هزار قطعه زمین سیصد متری به آنان، در سال ۱۳۸۰ق.[۳۲]
- تهیه یکصد و شصت هزار کوپن نان برای مستمندانی که در اثر جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط اجانب، گرفتار قحطی شدید و تورم فراگیر شده بودند و توانایی خرید نان را نداشتند.[۳۳] وتقسیم ماهیانه نان در بین طلاب به مدت سیزده سال.[۳۴]
حضور در واقعه مسجد گوهرشاد
به گفته فقیه سبزواری در زندگینامه خودنوشتش، در واقعه مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۱۴ش بر خلاف محمدتقی بهلول که مردم را به درگیری با نیروهای حکومتی تحریک می‌کرد، او با مشورت با علی‌اکبر نهاوندی به منبر رفته و مردم را به آرامش دعوت کرد. او با تلگراف عبدالکریم حائری یزدی به شاه که با چاشنی تهدید همراه بوده و باعث عصبانیت او شده، نیز موافق نبوده است. فقیه سبزواری برای جلوگیری از کشتار مردم علاوه بر گفتگو با علمای حاضر در مسجد، با تولیت حرم امام رضا(ع) و نیز با استاندار وقت خراسان مذاکره کرده‌اند. اما به دستور مستقیم رضاشاه به مسجد حمله شده و کاری از دست آن‌ها برنیامده است.[۳۵]
به گفته سید مصطفی سیادتی نویسنده زندگینامه فقیه سبزواری، پس از سخنرانی فقیه سبزواری در واقعه مسجد گوهرشاد، مقامات آستان قدس رضوی به وی منصب کلیدداری ضریح را دادند و از آن پس غبارروبی قبر امام رضا(ع) و جمع‌آوری وجوهات و اشیاء داخل ضریح توسط او و جمعی از علمای مشهد انجام می‌شد.[۳۶]
همچنین فقیه سبزواری جزو فقیهانی بود که در حمایت از ملی شدن صنعت نفت، فتوا و اعلامیه صادر کردند.[۳۷]
پانویس
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۵، ص۳۲۲.
- ↑ نوقانی خراسانی و ناصری، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۱۲.
- ↑ جعفریان، میراث اسلامی ایران، «احوال آیت الله میرزا حسین سبزواری به قلم خودش»، ج۷، ص۷۳.
- ↑ جعفریان، میراث اسلامی ایران، «احوال آیت الله میرزا حسین سبزواری به قلم خودش»، ج۷، ص۷۵.
- ↑ جعفریان، میراث اسلامی ایران، «احوال آیت الله میرزا حسین سبزواری به قلم خودش»، ج۷، ص۷۵.
- ↑ سیادتی، «زندگینامه حاج میرزا حسین فقیه سبزواری»، ص۱۰.
- ↑ نوقانی خراسانی و ناصری، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۸۵-۸۹.
- ↑ نوقانی خراسانی و ناصری، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۸۳ و۹۱ .
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۵، ص۳۲۳.
- ↑ جلالی، «منادی رضوان؛ شمه ای از حیات آیت الله حاج میرزا حسین فقیه سبزواری»، ص۱۷.
- ↑ جعفریان، میراث اسلامی ایران، «احوال آیت الله میرزا حسین سبزواری به قلم خودش»، ج۷، ص۷۳.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۵، ص۳۲۲.
- ↑ جلالی، «منادی رضوان؛ شِمّه‌ای از حیات آیت الله حاج میرزا حسین فقیه سبزواری»، ص۱۷.
- ↑ جعفریان، میراث اسلامی ایران، «احوال آیت الله میرزا حسین سبزواری به قلم خودش»، ج۷، ص۷۵.
- ↑ جلالی، غلامرضا، «منادی رضوان؛ شمه ای از حیات آیت الله حاج میرزا حسین فقیه سبزواری»، ص۱۶.
- ↑ جعفریان، رسول، میراث اسلامی ایران، «احوال آیت الله میرزا حسین سبزواری به قلم خودش»، ج۷، ص۷۳-۷۴.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۵، ص۳۲۳ و نوقانی خراسانی و ناصری، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۴۲.
- ↑ نوقانی خراسانی و ناصری، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۴۶.
- ↑ حجت هاشمی خراسانی، مرآة الحجّة، ص۱۳۰_۱۴۵، ۱۳۷۱ش.
- ↑ جلالی، غلامرضا، «اسوه نظم و تدبیر، روری بر زندگانی میرزا علی اکبر نوقانی»، ص۷.
- ↑ جعفریان، میراث اسلامی ایران، «احوال آیت الله میرزا حسین سبزواری به قلم خودش»، ج۷، ص۷۶.
- ↑ نوقانی خراسانی و ناصری، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۳۶.
- ↑ نوقانی خراسانی و ناصری، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۶۷.
- ↑ جلالی، «منادی رضوان؛ شمه ای از حیات آیت الله حاج میرزا حسین فقیه سبزواری»، ص۱۷.
- ↑ نوقانی خراسانی و ناصری، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۶۸-۶۹.
- ↑ نوقانی خراسانی و محمد، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۷۱.
- ↑ نوقانی خراسانی و محمد، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۷۱-۷۳.
- ↑ نوقانی خراسانی و محمد، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۷۲.
- ↑ نوقانی خراسانی و محمد، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۷۹.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۵، ص۳۲۲.
- ↑ نوقانی خراسانی و ناصری، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۷۶-۷۷.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۵، ص۳۲۲.
- ↑ نوقانی خراسانی و ناصری، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۸۰.
- ↑ نوقانی خراسانی و ناصری، عمری پر افتخار، ۱۳۴۶ش، ص۸۲.
- ↑ جعفریان، میراث اسلامی ایران، «احوال آیت الله میرزا حسین سبزواری به قلم خودش»، ج۷، ص۷۶-۸۰.
- ↑ سیادتی، «زندگینامه حاج میرزا حسین فقیه سبزواری»، ص۳.
- ↑ حسینیان، بازخوانی نهضت ملی ایران، ص ۱۰۸-۱۰۹.
منابع
- جلالی، غلامرضا، «منادی رضوان؛ شمه‌ای از حیات آیت‌الله حاج میرزا حسین فقیه سبزواری»، در مجله نگاه حوزه، شماره ۱۷ و ۱۸، مرداد و شهریور ۱۳۷۵ش.
- جعفریان، رسول، مجموعه میراث اسلامی ایران، «احوال آیت الله میرزا حسین سبزواری به قلم خودش، روایت محمد علی معلم حبیب آبادی»، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، ۱۳۷۳ش.
- جلالی، غلامرضا، «اسوه نظم و تدبیر، روری بر زندگانی میرزا علی اکبر نوقانی»، در مجله نگاه حوزه، شماره ۱۵ و ۱۶، خرداد و تیر ۱۳۷۵ش.
- حسینان، روح‌الله، کتاب نشست تخصصی روحانیت و نهضت ملی شدن صنعت نفت، تهران، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- حجت هاشمی خراسانی، ابومعین حمیدالدین، مرآة الحجّة، (شرح حال حجت هاشمی و اساتید)، قم، مؤسسه نشر و مطبوعات حاذق، ۱۳۷۱ش.
- سیادتی، سید مصطفی، «زندگینانه آیت الله العظمی فقیه سبزواری»، تاریخ درج مطلب: ۰۹ مرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۹ شهریور ۱۴۰۳ش.
- شریف‌رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ اول، ۱۳۵۲ش.
- نوقانی خراسانی، حسین و محمد ناصری، عمری پر افتخار (خاطرات زندگانی حضرت آیت الله العظمی فقیه سبزواری)، مشهد، مؤسسه مطبوعاتی بورس کتاب، چاپ اول، ۱۳۴۶ش.