غدیر خم
غدیر خُمّ مکانی میان مدینه و مکه که مهمترین و مشهورترین واقعه در آن، معرفی امام علی(ع) از سوی پیامبر اسلام(ص) به عنوان جانشین خود در بازگشت از حَجّة الوداع است. این حادثه به واقعه غدیر معروف است. وادی غدیر در شرق مسجد میقات در جُحفه و در هشتکیلومتری آن قرار دارد. در متون حدیثی و تاریخی نامهای دیگر نیز برای غدیر خم ذکر کردهاند.
جایگاه غدیر خم
غدیر خم، منزلگاهی در راه مکه و مدینه است که به دلیل وجود آب و درخت، محل توقف و استراحت کاروانیان بوده است.[۱] پیامبر(ص) در این منزگاه هنگام هجرت به مدینه، در بازگشت از حَجّة الوداع و هنگام وقوع بیعت غدیر توقف کردهاند.[۲] این مکان، بیشتر به عنوان محلّ نصب امام علی به امامت و جانشینی پیامبر شناخته میشود.[۳]
پیامبر(ص) در ۱۸ ذیالحجه سال دهم قمری در آنجا خطبه غدیر را خواند و امام علی(ع) را به عنوان جانشین خود به مسلمانان معرفی کرد. این حادثه به واقعه غدیر معروف است.[۴] در مکانی که پیامبر، نماز خواند و علی(ع) را به عنوان جانشینی خود معرفی کرد، مسجدی ساخته شد که به مسجد غدیر خُم مشهور شده است.[۵] در کتب دعا، برای این مسجد اعمالی ذکر شده است.[۶]
موقعیت جغرافیایی
غدیر خم بین مکه و مدینه قرار دارد و فاصله آن را تا جُحفه یک میل[۷] و دو میل[۸] و سه میل[۹] گفتهاند. [یادداشت ۱] وادی غدیر در شرق مسجد میقات در جحفه و در هشتکیلومتری آن قرار دارد.[۱۰] جحفه حدوداً در ۲۰۰ کیلومتری شمال غربی مکه قرار دارد و یکی از میقاتهای پنجگانه حج است.[۱۱]
برخی متون، غدیر خم را در منطقه جحفه ذکر کردهاند و با عنوان «غدیر الجحفه» از آن یاد کردهاند[۱۲] برخی دیگر قائل به فاصله میان جحفه و غدیر خم شدهاند.[۱۳] دلیل این اختلاف آن است که گاهی منظور از «جحفه»، وادی جحفه و گاه مراد، آبادی جحفه است که یکی از میقاتهای حج به شمار میرود. وادی جحفه از غدیر آغاز میشود و تا دریای سرخ، امتداد مییابد و غدیر خم، جزئی از آن است.[۱۴]
نامهای دیگر غدیر خم
مکانی که پیامبر اسلام(ص) جانشینی امام علی(ع) را اعلام عمومی کرد، به «غدیر خم» شهرت دارد.[۱۵] و گاه آن را با «جُحفه» مقید کرده «غدیر جحفه» میگویند.[۱۶]در متون حدیثی و تاریخی از این مکان به صورتهای دیگر نیز نام برده شده است: وادی خم،[۱۷] خم،[۱۸] جُحفه[۱۹] (از باب نامگذاری کل به جزء؛ زیرا خم، جزئی از وادی بزرگ جُحْفه است[۲۰])، خَرّار،[۲۱] غدیر[۲۲] و غُرَبه.[۲۳]
پانویس
- ↑ ابنخلکان، وفیات الاعیان، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۲۳۱.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۳.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۳ - ۴۰۴.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفا، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۷۰-۱۷۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۰۹.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ذیل «خمم».
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۱۸۸.
- ↑ بکری، معجم ما استعجم، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۶۸.
- ↑ السیّد، «راه غدیر»، ص۷۴.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۱۱۱.
- ↑ ابن مغازلی، مناقب اهل البیت(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۷۰.
- ↑ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ج۴، ص۱۰۹، ذیل «خمم».
- ↑ محمدی ریشهری، دانش نامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۱۲.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۸.
- ↑ ابن مغازلی، مناقب اهل البیت(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۷۰.
- ↑ ابن کثیر، السیرة النبویة، ۱۳۹۶ق، ج۴، ص۴۲۲
- ↑ شعر همدان و اخبارها، ص۳۷۲، به نقل محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۷.
- ↑ ابن کثیر، السیرة النبویة، ۱۳۹۶ق، ج۴، ص۴۲۳
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۷
- ↑ بکری، معجم ما استعجم، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۵۱۰
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۸.
- ↑ معجم معالم الحجاز، ج۳، ص۱۵۹، به نقل محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۸.
یادداشت
- ↑ محمدی ریشهری اختلاف در بیان فاصله تا جحفه را امری عادی دانسته است؛ زیرا راهها گوناگون است، بهویژه آنکه وادی جحفه، پس از غدیر، عریض میشود و آبادی جحفه پهنتر میشود. کسی که از کناره کوه برود، یک میل میپیماید و آنکه از میانه وادی میرود، دو میل میرود و شخصی که از راه دشت برود، راهش سه میل میگردد.(محمدی ریشهری، دانشنامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۱۵.)
منابع
- ابنخلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، تحقیق احسان عباس، قم، الشریف الرضی، ۱۳۶۴ش.
- ابنکثیر، اسماعیل، السیرة النبویة، تحقیق: مصطفی عبدالواحد، بیروت، دارالمعرفه، ۱۳۹۶ق.
- ابنمغازلی، علی بن محمد، مناقب اهل البیت(ع)، تهران، مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- ابنمنظور، محمد بن مکرم، بیروت، دارصادر، بیتا.
- بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع، تحقیق: مصطفی سقا، بیروت، عالم الکتب، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه دهخدا.
- زبیدی، مرتضی، تاج العروس.
- سمهودی، علی بن عبدالله، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، بیروت، دار الکتب العلمیه، الطبعة الاولی، ۱۴۱۹ق.
- السید، کمال، «راه غدیر»، در میقات حج، شماره ۲۷، بهار ۱۳۷۸ش.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، الطبعة الاولی، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح هاشم رسولی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه امیرالمؤمنین(ع)، قم، دارالحدیث، چاپ سوم، ۱۳۸۹ش.
- حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۹ق.