یمن
 | |||
| |||
| اطلاعات عمومی | |||
|---|---|---|---|
| جمعیت کل | ۲۶٬۵ میلیون نفر (۲۰۱۴م) [۱] | ||
| مساحت | ۵۳۶.۸۶۹ کیلومتر مربع | ||
| حکومت | جمهوری | ||
| پایتخت | صنعا ۱۵°۲۰′۵۴″ شمالی ۴۴°۱۲′۲۳″ شرقی / ۱۵٫۳۴۸۳۳°شمالی ۴۴٫۲۰۶۳۹°شرقی | ||
| شهرهای مهم | مأرب، صعده، عَدَن | ||
| ادیان(درصد) | اسلام (۹۹ درصد)، دیگر ادیان (۱ درصد) | ||
| زبان رسمی | عربی | ||
| اسلام | |||
| پیشینه اسلام | در زمان پیامبر (ص) | ||
| جمعیت مسلمانان | ۲۶.۰۰۰.۰۰۰ نفر | ||
| اطلاعات شیعی | |||
| جمعیت | حدود ۷.۸۰۰.۰۰۰ نفر | ||
| درصد به جمعیت کشور | ۳۰ درصد (اکثراً زیدیه و بین ۲ تا ۸ درصد امامیه) | ||
| حکومت‌ها | زیدیه | ||
| احزاب | جنبش انصارالله یمن ، حزب الحق | ||
| فرق | زیدیه، اسماعیلیه، امامیه | ||
| مؤسسات فرهنگی | رابطة الشیعة جعفریة فی الیمن | ||
| مؤسسات اجتماعی | المجمع الاسلامی الیمنی الشیعی، مؤسسه خیریه نبأ | ||
یمن کشوری عربی و آسیایی در جنوب شبه جزیره عربستان. مردم یمن بدون جنگ تسلیم امام علی(ع) فرستاده پیامبر اسلام شدند و به اسلام گرویدند. مسلمانان یمن، هم در تحکیم تشیع بعد از ماجرای سقیفه نقش داشتند، هم در دعوت از امام علی (ع) برای خلافت بعد از قتل عثمان بن عفان. اهالی یمن از جدی‌ترین مخالفان معاویه بودند. در واقعه عاشورا چند مسلمان اهل یمن در دفاع از امام حسین(ع) حضور داشتند.
از سال ۲۸۰ ق شیعیان زیدی در یمن حکومت تشکیل دادند و از آن زمان یمن مرکز زیدیه محسوب می‌شود.
امروزه شیعیان یمن از سوی سلفیون (که گفته می‌شود بیشتر از سوی عربستان حمایت می‌شوند) مورد تهدید قرار دارند. شیعیان یمن با حکومت مرکزی نیز میانه خوبی نداشته‌اند. شیعیان در اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی، بر دامنه تلاش‌های خود برای ایفای نقشی بیشتر در تحولات یمن افزوده‌اند. بخش مهمی از فعالیت‌ها علیه حکومت یمن به دست شیعیان رقم خورده است. حوثی‌ها مهمترین گروه شیعه زیدیه در یمن هستند.
در سال ۲۰۱۵م/۱۳۹۴ش پس از سلسله اتفاقاتی که منجر به فرار منصور هادی رییس‌جمهور مستعفی یمن از پایتخت و قدرت گرفتن حوثی‌ها در این کشور شد، عربستان سعودی با حمایت ایالات متحده امریکا و برخی کشورهای اروپایی و به همراه اکثریت کشورهای عربی، حملات هوایی علیه یمن آغاز کرد که منجر به کشته شدن بسیاری از افراد غیرنظامی شده است.
جغرافیا
یمن کشوری است که از شمال به عربستان سعودی، از شرق به عمان، از جنوب به خلیج عدن و از غرب به دریای سرخ محدود است. مساحت این کشور تقریبا ۵۳۶/۸۶۹ کیلومتر مربع است.
پیشینه
شهر مأرب در یمن از شهرهای باستانی دنیاست که زمانی پایتخت بلقیس ملکه سبا و دیگر حکمرانان یمنی بوده و به ارض الجنتین معروف است. سد قدیمی مارب نیز از بناهای تاریخی یمن است که در این منطقه قرار دارد. سد مارب ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، بین دو کوه بلق الایمن و بلق الایسر در عهد عبدالشمس موسی بنا شده است. قصر سلیمان هم در یمن بوده است. خاورشناس معروف آلمانی موریتز معتقد است که خط حروفی نخستین بار در یمن مشاهده شد و بر خلاف آنچه به نام سامی‌های فینیقی ثبت شده است، مخترعین خط یمنی‌ها بودهاند و فینیقیها بنای کتابت خود را بر بنیان کتابت عربی یمن نهادند. یمن با چنین سابقهٔ تاریخی دارای اهمیتی وافر است.[۲]
جامعه
ساختار جامعه در یمن قبیله‌ای است. مردم یمن از اقوام سامی و عرب قحطانی هستند. عرب قحطانی مادر و ریشه عربیت است که عرب‌ها را بدان منسوب می‌دانند. مردمی که در بخش شمالی زندگی میکنند عرب هستند ولی در بخش جنوبی از سال‌ها قبل اقلیت‌های دیگری از کشورهای هندوستان، پاکستان، سومالی، اریتره و اتیوپی به آنجا مهاجرت نموده‌اند. یمن اینک از فقیرترین کشورهای دنیا به حساب می‌آید.
ادیان و مذاهب
- اسلام: دین رسمی یمن، اسلام است. اکثر جمعیت این کشور مسلمان هستند. حدود ۳۰٪ مسلمانان، شیعیان زیدی مذهب و بقیه شافعی مذهب هستند.[۳] تعداد کمی شیعه اسماعیلی مذهب و نیز شمار کمی از شیعه دوازده امامی نیز در یمن ساکن هستند.[۴]
تعداد اندکی هندو و مسیحی نیز در یمن زندگی میکنند.
شهرهای مهم
یمن دارای شهرهای تاریخی است که مشهورترین آنها عبارتند از:
- صنعا: شهر صنعا مرکز استانی به همین نام و یکی از قدیمی‌ترین پایتخت‌های دنیاست. این شهر مرکز سیاست و تجارت جمهوری یمن است. صنعا از زمان حضرت عیسی(ع) با این نام شناخته می‌شده است.
- مأرب: مأرب مشهورترین شهر یمن باستانی است که در شرق صنعا واقع شده و پایتخت قدیمی حکومت‌های «سبا» و ملکه سبا «بلقیس» بود. شهر مأرب همان دیار سبا است که خداوند در قرآن از آن یاد کرده و مردمانش را با سیل عرم عذاب کرده است. به گفته برخی پژوهش‌گران در حال حاضر، در فاصله ۱۲۰ کیلومتری شرق صنعا، خرابه‌های شهر مأرب و باقیمانده‌هایی از ستون‌های قصر بلقیس وجود دارد.[۵]
- صعده: درمیان استان‌های شیعه‌نشین یمن، استان صعده (به مرکزیت شهر صعده) نخستین استان به شمار می‌رود؛ چرا که غیر شیعه در این استان به ندرت وجود دارد.[۶] این شهر توقفگاه حجاج و تجّاری که عازم مکه بودند، به شمار می‌آمد. شهر قدیمی این منطقه که با دیواری احاطه شده، مرکز حکومت امام الهادی (اوّلین امام زیدی‌های یمن) بود و مسجدی نیز به همین نام در این شهر دیده می‌شود که در ۲۴۳ کیلومتری شمال صنعا قرار گرفته و دارای ساختمان‌هایی است که دیوارهای آن در سال‌های بسیار دور از گِل ساخته شده و هنوز هم پابرجاست. این شهر نیز دارای آثار باستانی و تاریخی است.
- شَبوه: یکی دیگر از شهرهای قدیمی یمن است. شبوه به دلیل اینکه مرکز حکومت حضرموت بوده، در تاریخ تمدّن کهن یمن دارای ارزش فراوانی است.
- ذَمار: این شهر به خاطر معماری خاص و مدارس اسلامی آن مشهور است. خانه‌های این شهر با استفاده از سنگ‌های سیاه زینتی ساخته شده است. این سنگ‌های سیاه که به طور بسیار مرتب از آنها استفاده شده، جلوه خاصی به دیوارهای منازل این شهر داده است. مدرسه اسلامی الشمسیه این شهر، فارغ التحصیلان بسیاری داشته است.
- عَدَن: عدن مرکز استان عدن است و مرکز اقتصادی و تجاری یمن محسوب می‌شود. عدن شهری باستانی است که رویدادهای تاریخی مهمی به خود دیده است و اکنون مهمترین گذرگاه طبیعی دریای عرب و اقیانوس هند و گذرگاه مهمی برای دریای سرخ است.
- سیئون: این شهر در استان حضرموت است و از شهرهای باستانی یمن محسوب می‌شود. این شهر را محل زندگی قوم عاد دانسته‌اند. آرامگاه منسوب به حضرت هود(ع) پیامبر قوم عاد، در این شهر واقع است.
الحوطه، مَحویت، مُکَلّا، الشحر، بیضاء، یاریم ـ ظفار، حمام دمت، إب، جبله، تعز، الغیضه، حدیده، مَهره، حجه و حضرموت از دیگر شهرهای و استان‌های یمن به شمار می‌رود.
یمن جدید
یمن پس از شکست امپراتوری عثمانی در جنگ جهانی اول (۱۲۹۳ ـ ۱۲۹۷ش) شاهد خروج نیروهای آن بود. سپس با موافقت انگلیس، امام یحیی بن محمد، رهبر قبایل زیدی شمال یمن، حاکم این مناطق شد. یحیی پیش از آن نیز، برای استقلال یمن با نیروهای عثمانی جنگیده بود. در این زمان، خانواده‌ای از ادریسیان نیز در منطقه تهامه و بندر حدیده حکومت می‌کرد که پس از چند سال، ضعیف شدند و مناطق‌شان بین حکومت یحیی و آل‌سعود تقسیم شد. در سال ۱۹۶۲م/۱۳۴۱ش، افسران ارتش یمن علیه امام محمد بدر، نوه یحیی دست به کودتا زدند و جمهوری یمن را تاسیس کردند. این امر موجب بروز جنگ‌های داخلی در یمن شد که یک سوی آن طرفداران جمهوری و سوی دیگرش سلطنت‌خواهان بودند. این درگیری‌ها سرانجام باعث شد که یمن به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شود و جمهوری دموکراتیک خلق یمن در ۳۰ نوامبر ۱۹۶۷م(۱۳۴۶ش) در قسمت جنوبی یمن شکل گیرد. جمهوری یمن دوباره در ۲۲ مه ۱۹۹۰م/خرداد ۱۳۶۹ش از اتحاد یمن شمالی و یمن جنوبی به‌وجود آمد.[۷]
علی عبدالله صالح از ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۰م (۱۳۵۷ ـ ۱۳۶۹ش) رییس جمهور یمن شمالی بود، پس از اتحاد یمن جنوبی و شمالی، همچنان رییس جمهور ماند و از ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۱ م ریاست جمهوری یمن را بر عهده داشت. دوران حکومت وی بسیار طولانی بود و سرانجام در جریان بیداری اسلامی برکنار شد.[۸]
پس از برکناری علی عبدالله صالح، مردم یمن مجددا دست به اعتراض زدند. این اعتراضات که با رهبری حوثی های یمن پیگیری می‌شد در تابستان ۱۳۹۳ هـ.ش به اوج خود رسید. [یادداشت ۱] سرانجام حوثی‌ها توانستند پس از تصرف بخشهای مهمی در صنعا پایتخت یمن، دولت را به پای میز مذاکره بکشانند.
با وجود توافق نهایی برای حل بحران اخیر در یمن میان رئیس جمهوری و رهبران انصار الله (حوثی‌ها) در صنعا، دولت جدید نتوانست اوضاع را ارام کند و نیز رییس جمهور، منصور هادی استعفا داده و به عربستان فرار کرد.
عربستان سعودی بامداد پنج‌شنبه ۶ فروردین ۱۳۹۴ش به بهانه حمایت از رئیس‌جمهور مستعفی یمن، و به خطر افتادن امنیت عربستان در اثر قدرت گرفتن انصارالله یمن به این کشور حمله کرد.[۹]
پیشینه تشیع
صدر اسلام
گفته می‌شود مردمان یمن بدون جنگ و خونریزی و با رسیدن حضرت علی(ع) به عنوان فرستاده ویژه پیامبر اکرم(ص) به اسلام گرویدند. البته قبل از آن، باذان حاکم ایرانی یمن و بسیاری از ابناء (ایرانیان ساکن یمن) در ماجرای نامه نوشتن پیامبر (ص) به خسرو پرویز، اسلام آورده بودند.[۱۰]
پیامبر(ص) قبل از حضرت علی(ع)، خالد بن ولید و معاذ بن جبل را به یمن فرستاده بودند اما این دو موفق نشدند مردم را به اسلام جذب کنند[۱۱]؛ لذا پیامبر(ص) علی بن ابی طالب(ع) را به یمن فرستاد. او افراد قبیله هَمْدان را که از بزرگ‌ترین قبایل یمن بودند، برای شنیدن نامه پیامبر اکرم(ص) دعوت نمود. همه آنها در مدّت یک روز اسلام آوردند.[۱۲] پس از قبیله همدان، قبایل مذحج و قبیله نخع نیز اسلام آوردند. پس از ورود حضرت علی(ع) به یمن، اوّلین کسی که به واسطه آن حضرت اسلام آورد، زنی به نام ام‌سعید برزخیه است. این زن منزل خود را به صورت مسجد در آورد و آن را «مسجد علی» نامید که اکنون نیز مشهور و پابرجاست.
از تعداد ۲۳ نفری که هستۀ اولیۀ تشیع بعد از ماجرای سقفیه را تشکیل دادند، ده نفر از انصار یمنی بودند. در گزارش دیگری آمده است که وقتی زیاد بن لَبید أنصاری، نمایندۀ خلیفه در «حضر موت» بود، حارث بن معاویه تمیمی، حارثه بن سُراقه کندی، اشعث بن قیس کندی از سران قبایل یمنی به او گفتند: ما از اهل بیت پیامبر (علیه‌السلام) اطاعت خواهیم کرد، چرا شما آنان را از خلافت باز داشتید.[۱۳]
بعد از شکل گیری دوران خلافت، متصرفات اسلامی گسترش یافت و به منظور حمایت‌های ستادی و پشتیبانی از ارتش مسلمانان، به فرمان خلیفۀ دوم شهرهای نظامی «کوفه» و «بصره» (در سال ۱۶ ه.ق.) ایجاد شدند و برخی از قبایل یمنی برای سکونت به این مناطق کوچ کردند و بعد از مدتی چهرهٔ اجتماعی شهر به نفع یمنی‌ها تغییر پیدا کرد.
«طایفهٔ همدان» جزو گروه‌هایی بودند که در «کوفه» ساکن شده و در تحولات سیاسی جهان اسلام در قرن نخست نقش مهمی را ایفا کردند. [۱۴]
قبایل یمنی بیش از دیگران در ترغیب حضرت امیر (علیه‌السلام) برای پذیرش مسئلهٔ خلافت نقش داشتند و بنابر نقل، اولین کسی که با امام علی (علیه‌السلام) بیعت کرد، مالک اشتر بود. امام علی عبیدالله بن عباس را برای منطقهٔ یمن انتخاب کرده و او را روانهٔ این منطقه کردند.[۱۵]
در جریان واقعهٔ جمل، نیروهای یمنی سپاه امیرمؤمنان (علیه‌السلام) بسیار فعالانه در جنگ شرکت داشتند. در نبرد صفین نیز برخی از چهره‌های یمنی حضور داشتند که از جملهٔ آنان، مالک اشتر، عُدَی طایی، زُحَرْ بن قیس و هانی بن عُروه بودند.[۱۶] از دیگر قبایل یمنی که در ماجرای صفین حضور داشتند، بَنو أحمس از تیرۀ بُجیله بن اَنمار بن نزار بودند که به گفتۀ مؤلف «پیکار صفین»، هفتصد نفر از این طایفه در این نبرد حاضر بودند.[۱۷]
معاویه بسر بن ارطاة را به یمن فرستاد و او پس از ورود به یمن مرتکب جنایات زیادی شد؛ سی هزار نفر را کشت؛ گروهی را در آتش سوزاند و زنان قبیله همدان را اسیر کرده، در بازار به فروش رساند.[۱۸] وقتی اخبار جنایات این شخص به حضرت علی(ع) رسید، وی را نفرین کرد و فرمود، خدایا، این آیین و عقل و خودسری را از او بگیر. بسربن ارطاه دچار وسواس شده و دیوانه شد و در همین حال مرد.[۱۹]
معاویه وقتی به حکومت رسید میزان تقابلش با شیعیان افزایش یافت و در این میان شیعیان یمنی بسیار آزار دیدند. حجر بن عدی[۲۰] و عمرو بن حمق خزاعی[۲۱] دو نفر از برجستگان شیعه بودند که در دوران معاویه به شهادت رسیدند. این دو بویژه حُجر علیه تعدیات معاویه افشاگری می‌کردند. برای توجیه قتل وی، معاویه بزرگان «کوفه» را به گواهی طبیده و او را عنصری خارجی معرفی کرد.
در دوران امام حسین (ع) نیز هنگامی که کوفیان برای دعوت از امام اعلام آمادگی کردند و سیل پیام‌ها به سوی امام سوم روانه شد، کثیری از یمنیان در شمار دعوت کنندگان امام بودند. زمانی که امام قصد رفتن به کوفه را داشت، عبدالله بن عباس از روی نصیحت از امام حسین (ع) خواست تا به جای کوفه، «یمن» را برای سکونت انتخاب کند؛ چون در این سرزمین شیعیانی بودند که دل در گرو محبت اهل بیت داشتند.[۲۲]
حماسۀ عاشورا جلوۀ دیگری از عرصه گردانی یمنیان بود. چنانچه در منابع آمده است از مجموع شهدای این رخداد خونین ۳۴ نفر از یمنیان بودند.[۲۳] بعد از واقعه عاشورا، گروهی از شیعیان از اینکه در دفاع از سرور جوانان بهشت کوتاهی کرده بودند، از رفتار خود پشیمان شده و برای اینکه گذشته را جبران کنند هسته‌های مقاومت علیه سلطهٔ اموی را ایجاد کردند. از جملهٔ این تحرکات، اقدام نظامی گروه توابین بود که به رهبری سلیمان بن صرد خزاعی، حرکت اعتراضی خود را آغاز کردند. عناصر اصلی و فردی این نهضت شیعی را یمنی‌ها تشکیل می‌دادند و بعدها جان خود را برای عقیده‌شان در دفاع از اهل بیت از فدا کردند.[۲۴]
دوران اموی
اواخر دورهٔ بنی امیه که دعوت عباسیان آشکار شد، شیعیان یمن از عباسیان حمایت کردند و در سال ۱۲۹ ه.ق. ابوحمزه و عبدالله بن یحیی که ملقب به طالب الحق بود، در یمن دستارهای سیاه بر سر بسته، جامه‌های سیاه پوشیده و پرچم‌های سیاه برافراشتند و مخالفت خود را با مروان حمار اموی اعلام کردند. آنها «صنعا» را به تصرف خود درآورند. طالب الحق مقر خود را در «صنعا» مستحکم کرد و ابوحمزه به «مکه» رفت و موفق شد، والی مکه را از آن شهر بیرون کند. او بعد از مدتی «مدینه» را نیز به تصرف خود درآورد. سپاهیان او در جنگی سخت در حوالی مدینه از لشکریان اموی شکست خوردند و ابوحمزه نیز کشته شد. بعد از پایان کار ابوحمزه، امویان به سوی صنعا لشکر کشیده، و طالب الحق را به قتل رسانده و مجدداً صنعا را به متصرفات اموی بر گردانند.[۲۵]
دوران عباسی
یمن در قرن نخست پیدایش حکومت عباسی تحت حاکمیت عباسیان بود تا این که هادی یحیی بن حسین بن قاسم رسّی، متولد ۲۴۵ ق، در سال ۲۸۰ در یمن پایه‌گذار حکومتی مستقل به نام شیعیان زیدیه شد. از آن پس تا دوران معاصر، یمن و به‌ویژه بخشهای شمالی آن به پایگاه سنتی زیدیه تبدیل شد و امامان و شخصیت‌ها و جریانات فکری بسیاری در آن منطقه ظهور کردند.
حکومت زیدیه
حکومت زیدیه در یمن هرچند فراز و فرودهایی داشت و‌گاه قدرت از دست حاکمان زیدی خارج می‌شد با این حال زیدیان توانستند حدود ۱۱ قرن قدرت را در اختیار داشته باشند. جدول زیر گزارشی از حاکمان زیدیه را ارائه می‌دهد.
| حاکم زیدی | دوره حکومت | توضیحات |
|---|---|---|
| هادی یحیی بن حسین | ۲۸۰-۲۹۸ ق | |
| مرتضی لدین الله | ۲۹۸-۳۱۰ ق | |
| ناصر لدین الله | ۳۱۰-۳۱۵ ق | |
| تا اواخر قرن چهارم | زیدیه دچار تفرقه و نزاع داخلی و درگیری با اسماعیلیه بود و حاکم مطرحی وجود ندارد | |
| منصور بالله قاسم بن علی | وفات:۳۹۳ ق | |
| مهدی لِدین الله حسین بن قاسم | ۳۹۳-۴۰۴ق | وی پیروانی خاص به خود پیدا کرد که معتقد به غیبت و مهدویت او شدند و به نام حسینیه مشهور گشتند.[۲۶] در همین زمان زیدیه به دو دسته مطرفیه و مخترعه تقسیم شدند.[۲۷] |
| ناصر لدین الله ابوالفتح دیلمی | وفات:۴۴۴ ق | وی به دست اسماعیلیان یمن کشته شد[۲۸] و با کشته شدن وی، دوره اول حکومت زیدیه در یمن به پایان رسید.[۲۹] |
| متوکل علی الله احمد بن سلیمان | ۵۳۲-۵۶۶ ق | وی با تفکر مطرفیه به مقابله جدی برخاست[۳۰] |
| منصور بالله عبدالله بن حمزه | ۵۶۶-۶۱۴ ق | از وی به عنوان مجدد زیدیه در قرن ششم نام برده می‌شود[۳۱] |
| مهدی لِدین الله احمد بن حسین | وفات:۶۵۶ ق | برخی از زیدیه در مورد او گمان مهدویت داشتند. |
| منصور بالله حسن بن بدرالدین محمد | وفات: ۶۷۰ ق | از مطرح‌ترین امامان زیدیه با گرایش اصیل زیدی در قرون میانه |
| متوکل علی‌الله مطهر بن یحیی، معروف به المظلّل بالغمام | وفات: ۶۹۷ ق | |
| مهدی لِدین‌الله محمد | وفات: ۷۲۸ ق | وی و پدرش متوکل علی الله دو مجدد زیدیه در آغاز قرن هشتم هستند. |
| مؤید بالله یحیی بن حمزه | ۷۲۹-۷۴۹ ق | وی صاحب تالیفات مهم و فراوانی است. |
| مهدی لِدین‌الله احمد بن یحیی، مشهور به ابنمرتضی | وفات: ۸۴۰ ق | مجدد مذهب زیدیه در آغاز قرن نهم |
| هادی الی‌الحق عزالدین بن حسن | وفات:۹۰۰ ق | از نظریه پردازان بزرگ زیدیه |
| متوکل علی‌الله یحیی شرف‌الدین | ۹۶۵ ق | پس از وی تا حدود نیم قرن تقریباً یمن از حکومت حاکمان زیدیه خالی ماند و زمام امور به دست ترکان عثمانی افتاد. |
| منصور بالله قاسم بن محمد بن علی | ۱۰۰۶-۱۰۲۹ ق | وی دارای تألیفاتی مهم و شاگردانی تأثیرگذار است و از او به عنوان مجدد مذهب زیدی در این قرن یاد شده است. |
| مؤید بالله محمد | ۱۰۲۹-۱۰۵۴ ق | |
| متوکل علی‌‌لله اسماعیل | ۱۰۵۴- ۱۰۸۷ ق | پس از این دو، تا حدود دو قرن زیدیه گرفتار نزاع داخلی بود و همین امر سبب شد که ترکان عثمانی بار دیگر قدرت را در دست بگیرند. |
| منصور بالله محمد بن یحیی حمیدالدین | وفات:۱۳۲۲ ق | |
| متوکل علی‌‌لله یحیی بن محمد | وفات: ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م/۱۳۲۷ش | مبارزاتی که در دوره منصور علیه حکومت عثمانی آغاز شده بود در دوره وی به ثمر رسید و یمن از سلطه عثمانی‌ها خارج شد. |
| الحاکم بامرالله احمد بن یحیی | وفات:سپتامبر ۱۹۶۲م/شهریور ۱۳۴۱ش | او با کشورهای عربی همسایه و نیز شوروی ارتباط برقرار کرد. |
| محمد بن احمد بدرالدین | وفات۱۹۹۶م/۱۳۷۵ش | محمد بدر فقط یک هفته حکومت کرد و در پی یک انقلاب برکنار شد و با سقوط وی، دوران حکومت امامان زیدیه در یمن به پایان رسید. او در عربستان دولت در تبعید تاسیس کرد و هشت سال با دولت یمن جنگید اما نتیجه نداد. وی در حومه لندن در گذشت.[۳۲] |
تشیع در عصر حاضر
امامیه
حضور علامه بدرالدین حوثی از علمای زیدی صعده در ایران در زمان جنگ‌های داخلی دهه ۱۹۹۰ یمن، در گرایش به تفکر تشیع اثنی عشری در میان جوانان یمنی تاثیر داشته است. سازمان وحدت شیعیان جزیره در یمن، فعالیت‌های شیعیان زیدی و اثنی عشری را پوشش می‌دهد.[۳۳]
شیعیان امامی در دو شهر عدن و صنعاء و هم‌چنین در جوف، مأرب، ذمار، رداع و برخی از نقاط دیگر یمن به صورت پراکنده زندگی میکنند[۳۴] و فعالیت آنان نیز زیر نظر سازمانی به نام رابطة الشیعة الجعفریة فی الیمن قرار دارد. جمعیت شیعیان اثناعشری یمن ۲ تا ۸ درصد تخمین زده شده است.[۳۵]
عالمان و روحانیون
- احمد عبدالله الزایدی (بنیانگذار رابطة الشیعة الجعفریة فی الیمن).
- احمد علی المرقب
- علی احمد الاکوع
- عبد الولی یحیی العکیمی
- عبد الله علی الجبلی
- عارف محمد أنیس
- عدنان یحیی الجنید
- محمد عبد الرحمن السقاف
- محمد أحمد الردمانی
این ۹ نفر اعضای هیئت امنای رابطة الشیعة الجعفریة فی الیمن هستند.[۳۶]
- علی بن علی فارع
وی ریاست رابطه الشیعة الجعفریه را بر عهده داشت که در سال ۲۰۱۳ توسط نیروهای القاعده به شهادت رسید.[۳۷]
- مبخوت هادی کرشان؛ رئیس شیعه جعفریه در منطقه جوف[۳۸]
- یحیی طالب الشریف
سازمان‌ها
- رابطة الشیعة الجعفریة فی الیمن
این تشکل توسط شیخ احمد عبدالله الزایدی به وجود آمد و ریاست آن با محمد ناصر قائد البخیتی است.[۴۰] در سال ۲۰۰۶م، این تشکل برای خودش هیئت امنایی ۹ نفره را معرفی کرد.[۴۱]
محتوای برخی بیانیه‌های این تشکل بدین شرح است:
- درخواست از دولت و مراجع تقلید جهت حمایت از شیعیان در برابر حملات سلفیون علیه شیعیان [۴۲]
- محکوم کردن اقدام دولت در استفاده از نیروهای اردنی برای حمله به مناطق شیعه‌نشین و تخریب آن[۴۳]
این تشکل شعبه‌ای نیز در خارج از یمن دارد که ریاست آن را دکتر ابو علی الخالدی بر عهده دارد. برخی از بیانیه‌های این تشکل توسط این شعبه صادر می‌شود[۴۴]
این تشکل در بیانیه‌هایش کوشیده است خود را تشکلی معرفی کند که مدافع حقوق شیعیان است و ارتباطی با گروه الحوثی و ایران ندارد و در صدد است در چارچوب قوانین یمن، به احقاق حقوق شیعیان برسد.[۴۵]
- المجمع الاسلامی الیمنی الشیعی
این مرکز در سال ۱۴۳۳ق و توسط چند مستبصر یمنی در استان تعز یمن تأسیس شد. دبیر کل این مجمع اسماعیل المهیوب و رهبر معنوی آنان سید حبیب الجنید است. این تشکل عمده فعالیت خود را بر کارهای فرهنگی متمرکز کرده است.[۴۶]
- مؤسسة دار الزهراء علیها السلام للاعلام الثقافی
- مدارس الجعفریة در عدن
- دار احباب اهل البیت علیهم السلام در تعز
- مؤسسه خیریه نبأ
- جمعیت عبدالله رضیع
این مرکز با هدف بزرگداشت مقام حضرت علی اصغر تأسیس شده است.
زیدیه
زیدیان حدود ۳۵ درصد جمعیت یمن را تشکیل می‌دهند. استان‌های صَعده، تَعِز، الجوف، صغاء و سپس استان‌های اِب، ذمار، عمران، مأرب، حجه، محویت و حدیده مراکز سکونت زیدیان است. دو قبیله بزرگ یمن با نام‌های حاشد و بکیل، زیدی مذهب هستند. قبیله حاشد [۴۷] و قبیله بَکیل نقش مهمی در تحولات سیاسی یمن در سال‌های پس از تشکیل حکومت جمهوری در یمن داشته‌اند.
عالمان
- السید حمود عباس المؤید(۱۳۳۶ھ ـ۱۴۳۹هـ)
- السید محمد بن محمد بن المنصور(۱۳۳۳ھ ـ)
وی مناصبی دولتی نیز داشته است.
- السید علی بن احمد الشهاری(۱۳۳۲ھ ـ ۱۴۱۱ھ)
- السید عبدالله بن یحیی الدیلمی(۱۳۳۴ھ ـ ۱۴۲۵ھ)
- محمد بن عبدالله الهدار(۱۳۴۰ھ ـ ۱۴۱۸ھ)
- عباس احمد محمد الخطیب(۱۳۵۲ھ ـ ۱۴۳۵ھ)
رئیس جمهور یمن در پی درگذشت وی، پیام تسلیتی را صادر کرد.[۴۸]
- عبدالرحمن حسین شایم(۱۳۵۸ھ ـ ۱۴۳۴ ھ)[۴۹]
- مجدالدین المؤیدی(۱۳۳۲ھ ـ ۱۴۲۸ھ)
وی در دوران حیات خود مرجع زیدیه بود.[۵۰]
- بدرالدین الحوثی
او از عالمان مشهور یمن در منطقه صَعده بود. او کتابی را با نام الزیدیة فی الیمن نگاشت و در آن وجوه تشابه و قرابت زیدیه و امامیه را شرح داد. بدرالدین در دهه ۱۹۹۰ میلادی به ایران آمد و پس از شهادت فرزندش حسین الحوثی در مبارزه با حکومت، رهبری این جریان را برعهده گرفت.[۵۱] وی در سال ۲۰۱۰ درگذشت.[۵۲]
سازمان‌ها
- مؤسسه علمی فرهنگی بدر
این مرکز در سال ۱۹۹۱ میلادی توسط سید مرتضی محطوری در صنعا تأسیس شد. مهمترین اقدامات این مرکز برگزاری دورههای آموزشی است اما در کنار آن، فعالیت‌های فرهنگی و خیریه نیز میپردازد.[۵۳]
- مؤسسة الرسالیة
این مرکز در سال ۲۰۰۹ میلادی تأسیس شد. ریاست آن با آمال عبد الخالق حجر است. مخاطبان اصلی این مرکز بانوان هستند. و محور فعالیت‌های آنان فرهنگی، اجتماعی و خیریه است، و به آموزش مشاغل خانگی به زنان جهت کارآفرینی و پرداخت وام‌های قرض الحسنه به نیازمندان مبادرت می‌ورزد.[۵۴]
- مؤسسة الامام زید بن علی الثقافیة
این مرکز با هدف فعالیت‌های فرهنگی شکل گرفته است و با برگزاری جلسات مختلف و انتشار کتب سعی در ترویج و بسط و دفاع اندیشه‌های زیدی دارد. مقر اصلی این مؤسسه در شهر صنعاء است.[۵۵]
- رابطة علماء الیمن
اعضای این تشکل را علمای دینی یمن تشکیل می‌دهند. فعالیت‌های این مرکز عمدتاً علمی است.[۵۶] این تشکل در اواخر مهر ۱۳۹۰ ش، موجودیت خود را اعلام کرد[۵۷]
- مؤسسة البینة الاجتماعیة الثقافیة
این مرکز با هدف انجام فعالیت‌های خیریه و فرهنگی در سال ۲۰۱۰ میلادی به وجود آمد. این مرکز نیز در صنعاء قرار دارد.[۵۸]
- حزب الحق
این حزب سیاسی سال ۱۹۹۰ به وجود آمد و ریاست آن به مجدالدین مؤیدی از علمای یمن سپرده شد و سید احمد شامی به عنوان دبیرکل انتخاب گردید.[۵۹]
- اتحاد القوی الشعبیه
سال ۱۹۶۰، ابراهیم علی بن الوزیر پیشنهاد ایجاد تشکلی مرکب از همه گروه‌های فعال سیاسی یمنی را مطرح کرد. این پیشنهاد با موافقت برخی از گروه‌ها روبرو شد و اولین بیانیه این گروه‌ها با این نام در سال ۱۹۶۲ صادر گردید.
این تشکل را جوانان زیدی تشکیل می‌دهند. این تشکل با هدف مواجهه با تفکر سلفی و وهابی در سال ۱۹۹۰ میلادی ایجاد شد. نخستین دبیر کل آن محمد یحیی عزان بود و بعدها حسین الحوثی به عنوان دبیر کل این مجموعه انتخاب شد. [۶۰] برخی گزارش‌ها تاریخ تشکیل این تشکل را سال ۱۹۹۶ و مؤسس آن را حسین الحوثی ذکر کرده‌اند.[۶۱] حسین الحوثی در درگیری‌های بین حوثی‌ها و نیروهای دولتی در منطقهٔ جبال مروان صعده در تابستان ۲۰۰۴م کشته شد. اکنون حوثی‌ها کنترل بخشی از نیمه غربی و شمال غرب یمن و شهر صنعاء را بدست دارند.
- تنظیم الخیار الثوری
- حزب العداله و الحریه
- ملتقی التصوف الاسلامی
ریاست آن با علامه عدنان الجنید از علمای شیعه است.[۶۲]
اسماعیلیه
شاخه سلیمانیه از مذهب اسماعیلیه در شمال یمن، به ویژه در استان‌های عسیره و نجران و جازان زندگی میکنند.[۶۳] اسماعیلیه در بعضی‌های از شهرهای یمن مساجد و مراکز آموزشی اختصاصی دارند. از جمله مدارس آنان مدرسه الدعوة در مناخه و مدرسه بیت الدعوه در حراز و مدرسه البهریه در صنعاء است. [۶۴] نماینده رهبر بهره در یمن سلمان رشید[۶۵] است. جمعیت بهره چیزی حدود ۱۲۰۰۰ نفر است.[۶۶] از مکان‌های مهم طایفه اسماعیلیه در یمن ضریح حاتم الحضرات در حراز است که سالانه تعدادی از پیروان این فرقه از نقاط مختلف جهان برای زیارت آن به یمن سفر میکنند.[۶۷] مرکز اصلی بهره در صنعاء با نام مقر الفیض الحاتمی معروف است.
مشکلات شیعیان
- نداشتن امنیت جانی و مالی از سوی سلفیون و وهابیون
یمن مرز گسترده‌ای با عربستان دارد و مناطق زیدیه و نیز امامیه نیز بخشی از این مرز را تشکیل می دهند. دولت عربستان از حضور شیعیان در پشت مرزهای خود احساس نگرانی کند و می‌کوشد به هر نحوی که شده به سرکوب شیعیان بپردازد. در جریان نبرد شیعیان حوثی با دولت مرکزی نیروهای نظامی عربستان به کمک نیروهای یمنی آمدند و حتی ملک عبدالله نیز در خط مقدم درگیری‌ها حضور پیدا کرد. علاوه بر این، جوخه‌های ترور وهابیت تاکنون بسیاری از بزرگان شیعه از جمله رئیس رابطه الشیعه الجعفریه در یمن علی را ترور کرده و افراد دیگری از جمله علامه عدنان الجنید را به ترور تهدید کرده است.[۶۸]
- بازداشت گسترده شیعیان توسط حکومت[۶۹]،
- صدور حکم اعدام و تبعید برای شیعیان[۷۰] به خاطر اعتراض علیه سیاست‌های حکومت
- تخریب مناطق شیعه‌نشین؛ بخشی از این سیاست تخریب را حکومت توسط نیروهای اجیر‌شده اردنی به اجرا در آورده است.[۷۱]
- بی‌اعتنایی حکومت مرکزی به نقاط شیعه نشین و فقیر نگه‌داشتن آنان[۷۲]
پانویس
- ↑ طبق آمار شورای ملی جمعیت یمن
- ↑ یمن: سرزمین سبا
- ↑ Library of Congress – Federal Research Division
- ↑ جعفریان، اطلس الشیعه، ۲۰۱۵م، ص۴۰۶؛ شیعیان یمن: فرصت‌ها و چالش‌ها
- ↑ بی‌آزار شیرازی، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۳۲۲.
- ↑ جعفریان، اطلس الشیعه، ۲۰۱۵م، ص۴۰۶.
- ↑ روزشمار تاریخ یمن
- ↑ علی عبدالله صالح؛ پدیده‌ای نادر در جهان عرب
- ↑ عربستان به یمن حمله کرد
- ↑ طبری، ج۲ص ۲۵۵-۲۵۷؛ ابن هشام، ج۱ص ۷۱-۷۲؛ ابن سعد، ج۱، ص۲۶۰؛ مسعودی، التنبیه...، ۲۵۹؛ مجمل، ۲۵۱-۲۵۲؛ مقریزی، ج۱ص۵۳۵؛ اهدلی، ۶۱
- ↑ تاریخ شیعه، ترجمۀ سید محمد باقر حجتی، ص۲۰۱.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ج ۴، ص۱۲۶۲.
- ↑ منتظر قائم، اصغر، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، صص ۸۶ـ۹۴.
- ↑ جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ص۱۰۶.
- ↑ ابن طقطقی، تاریخ فخر در آداب ملک‌داری و دولت‌های اسلامی، ص۳۰۴.
- ↑ نصر بن مزاحم، پیکار صفین، ص۱۹۱.
- ↑ نصر بن مزاحم، پیکار صفین، به تصحیح و شرح عبدالسلام محمد هارون، ترجمۀ پرویز اتابکی، ص۱۹۱.
- ↑ تاریخ شیعه، ص۲۰۸.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ج ۶، حوادث سال چهل، ص۸۱ـ۸۰.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ترجمهٔ ابوالقاسم پاینده، ج ۲، ص۸.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج ۲، صص ۱۶۴ و ۱۶۵.
- ↑ ابوحنیفه دینوری، اخبار الطوال، ترجمهٔ محمود مهدوی دامغانی، ص۲۹۱.
- ↑ نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، ص۲۰۰.
- ↑ تشیع در مسیر تاریخ، ص۲۷۲.
- ↑ تاریخ حبیب السیر خواندمیر، ج ۲، ص۱۹۷.
- ↑ فضل الاعتزال و طبقات المعتزلة، فواد سید، الدار التونسیة، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۴م.
- ↑ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر شیبانی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۳م.
- ↑ کتاب وصل إلی الفقیه العلامة عمران بن الحسن، یوسف ین ابیالحسن جیلی، منتشر شده در أخبار أئمة الزیدیة فی طبرستان و دیلمان و جیلان.
- ↑ مآثر الأبرار فی تفصیل مجملات جواهر الأخبار، محمد بن علی زحیف، مؤسسة الإمام زید بن علی الثقافیة، صنعاء، چاپ اول، ۱۴۲۳ق/۲۰۰۲م.
- ↑ الحدائق الوردیة فی مناقب أئمة الزیدیة، ج۲
- ↑ مآثر الأبرار فی تفصیل مجملات جواهر الأخبار، ج۲
- ↑ معقل الزیدیة ومستعمرة عدن للتاج البریطانی
- ↑ بررسی وضعیت سیاسی اجتماعی شیعیان یمن (۳)
- ↑ شیعة الیمن
- ↑ جعفریان، اطلس الشیعه، ۲۰۱۵م، ص۴۰۶-۴۰۷.
- ↑ الشیعة الجعفریة فی الیمن تطالب بتمثیلها فی لجنة الحوار وسط خلافات تعصف بها
- ↑ اغتیال رئیس رابطة الشیعة الجعفریة بمدینة رداع
- ↑ حوار مع الملا مبخوت کرشان
- ↑ بیان اتحاد طلاب الیمن فی قم حول یحیی طالب الشریف
- ↑ بیان صادر عن الرابطه
- ↑ الشیعة الجعفریة فی الیمن تطالب بتمثیلها فی لجنة الحوار وسط خلافات تعصف بها
- ↑ التکفیریون بدأوا تنفیذ(حلمهم) لاجتثاث الشیعة الجعفریة من الیمن
- ↑ بیان رابطة الشیعة الجعفریة فی الیمن
- ↑ أسماء الوجبة الثانیة من السجناء فی معتقلات علی عبد الله صالح
- ↑ أظطهاد وحرب أبادة ضد الشیعة الجعفریة فی الیمن
- ↑ المجمع الاسلامی الیمنی الشیعی
- ↑ حاشد القبیلة التی تصنع الرؤساء فی الیمن
- ↑ رئیس الجمهوریة یعزی فی وفاة العلامة عباس الخطیب
- ↑ عبدالرحمن حسین شایم
- ↑ موقع الزیدیة و مرجعها الامام مجد الدین المؤیدی
- ↑ قصة الحوثیین فی الیمن
- ↑ وفاة مرجعیة الشیعة الزیدیة فی الیمن بدر الدین الحوثی
- ↑ خمینی و خامنه‌ای، امامان انقلابیون یمن؛ مصاحبه‌ای با شهید دکتر مرتضی محطوری
- ↑ مؤسسة الرسالیة
- ↑ مؤسسة الامام زید بن علی الثقافیة
- ↑ رابطة علماء الیمن
- ↑ الإعلان عن تأسیس رابطة علماء الیمن
- ↑ مؤسسة البینة الاجتماعیة الثقافیة
- ↑ الحوثیون فی الیمن، الحرکات السیاسیة الشیعیة فی الیمن، ص ۶۳
- ↑ تنظیم الشباب المؤمن فی الیمن
- ↑ الشیعة فی الیمن
- ↑ ملتقی التصوف الاسلامی
- ↑ جعفریان، اطلس الشیعه، ۲۰۱۵م، ص۴۰۷.
- ↑ الحوثیون فی الیمن، الاسماعیلیه فی الیمن النشاة ـ التطور ـ الواقع، ص ۲۳۵
- ↑ مقابلة مع ممثل طائفة البهرة في اليمن
- ↑ البهرة - طائفة وأسرار..!
- ↑ البهره و طائفة المكارمه في اليمن
- ↑ التکفیریون بدأوا تنفیذ(حلمهم) لاجتثاث الشیعة الجعفریة من الیمن
- ↑ اسامی حدود ۳۰۰ شیعه محبوس در زندان‌های یمن
- ↑ الاعدام لثلاثة من المتمردین الشیعة فی الیمن
- ↑ قوات اردنیة خاصة تشارک فی القتال ضد شیعة الیمن
- ↑ الشیعة الزیدیة والتمرد الحوثی فی الیمن
یادداشت
- ↑ مردم سه خواسته اساسی داشتند که عبارت بودند از «سرنگونی دولت فاسد، لغو دستور آزادسازی حامل‌های سوخت و اجرای نتایج کنفرانس گفتگوی ملی».
- ↑ آمار تلفات و خسارات ناشی از تجاوز همه جانبه سعودی و کشورهای همپیمان از ۲۶/ ۳ /۲۰۱۵ تا ۱۹/ ۱ /۲۰۱۶ به قرار ذیل است:
- هدف قرار گرفتن ۶۱۵ مسجد، ۳۲۵۱۳۷ خانه، ۲۳۸ مرکز بهداشتی، ۵۶۹ مدرسه و موسسه، ۳۹ مرکز دانشگاهی و ۱۶ مرکز رسانه‌ای.
- هدف قرار گرفتن ۱۴ فرودگاه، ۱۰ بندر، ۵۱۲ پل و راه، ۱۲۵ ایستگاه برق، ۱۶۴ منبع آب، ۱۶۷ شبکه و ایستگاه ارتباطی.
- هدف قرار گرفتن ۱۲۵ مرغداری، هفت انبار غله، ۴۲ ورزشگاه، ۱۹۰ کارخانه، ۱۱۹ مرکز گردشگری، ۵۹ مرکز تاریخی و باستانی، ۲۳۸ ایستگاه سوخت، ۱۷۵ تانکر سوخت، ۴۰۹ خودرو حامل غذا، ۳۵۳ مرکز و بازار تجاری، ۵۴۶ انبار غذایی و ۹۷۰ مرکز حکومتی.
- تعداد کشته شدگان: ۴۶۲۸ مرد، ۱۵۱۹ زن،۱۹۹۶ کودک آمار کل: ۸۱۴۳ غیر نظامی کشته.
- تعداد زخمی شدگان: در مدت سیصد روز تجاوز سعودیها به یمن ۱۱۸۲۶ مرد، ۱۵۷۶ زن،۱۷۸۲ کودک؛ آمار کل زخمی شدگان: ۱۵۱۸۴ نفر.آمار تلفات حمله عربستان به یمن، خبرگزاری مشرق
منابع
- ابن اثیر شیبانی، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- محمد بن علی زحیف، مآثر الأبرار فی تفصیل مجملات جواهر الأخبار، صنعاء، مؤسسة الإمام زید بن علی الثقافیة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق/۲۰۰۲م.
پیوند به بیرون
- آمار شیعیان یمن
- عقاید شیعیان و مبارزان یمن
- پیدایش و تطور دولت زیدیه یمن
- «زیدیه» از ظهور تا تأسیس حکومت
تشیع در آسیا | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| آسیای غربی |
|  | ||||||
| آسیای مرکزی |
| |||||||
| آسیای جنوبی |
| |||||||
| آسیای شرقی |
| |||||||
| آسیای جنوب شرقی |
| |||||||
نقشه جهان عرب | |
|---|---|
