ما فی الذمه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
{{مقاله توصیفی فقهی}} | {{مقاله توصیفی فقهی}} | ||
'''ما فِی الذّمّه''' به‌معنای آنچه بر عهده انسان است، واژه‌ای [[فقه|فقهی]] - حقوقی که در [[عبادات]]، [[معاملات]] و قراردادها کاربرد دارد. اصطلاح ما فی الذمه در عبادات حاکی از وجود [[تکلیف|تکلیفی عبادی]] بر عهده انسان بوده و مقصود از آن در مباحث مالی و حقوقی همان [[دین|دَین]] است. | |||
'''ما | |||
==تعریف و جایگاه== | ==تعریف و جایگاه== | ||
ما فی الذمه؛ آنچه بر عهده انسان است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۳، ص۵۱۵؛ منتظری، احکام و مناسک حج، ۱۴۲۸ق، | ما فی الذمه؛ آنچه بر عهده انسان است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۳، ص۵۱۵؛ منتظری، احکام و مناسک حج، ۱۴۲۸ق، ص۴۴۹.</ref> این واژه اصطلاحی [[فقه|فقهی]]-[[حقوق|حقوقی]] است که هم در بخش [[عبادات]] و هم در بخش [[معاملات]] و قراردادها از آن استفاده می‌شود.<ref>برای نمونه رجوع کنید: خمینی، توضیح المسائل (محشّٰی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۷۵۷؛ شاهرودی، معجم فقه الجواهر، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۲۲۶؛ امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، ج۲، ص۱۹۰.</ref> | ||
==کاربرد در عبادات== | ==کاربرد در عبادات== | ||
اصطلاح ما فی الذمه در عبادات -همچون [[نماز]] و [[روزه]]- حاکی از وجود [[تکلیف|تکلیفی]] [[عبادت|عبادی]] بر عهده انسان است و این تکلیف شامل [[وجوب]]، [[استحباب]]، [[اداء]] و [[قضاء]] می‌شود.<ref>مرعی، القاموس الفقهی، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۵.</ref> مثلا [[فقیهان]] می‌گویند: کسی که می‌داند یک نماز چهار رکعتی بر عهده دارد، امّا نمی‌داند قضای نماز ظهر بوده یا عصر یا عشاء، اگر یک نماز چهار رکعتی به [[نیت| | اصطلاح ما فی الذمه در عبادات -همچون [[نماز]] و [[روزه]]- حاکی از وجود [[تکلیف|تکلیفی]] [[عبادت|عبادی]] بر عهده انسان است و این تکلیف شامل [[وجوب]]، [[استحباب]]، [[اداء]] و [[قضاء]] می‌شود.<ref>مرعی، القاموس الفقهی، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۵.</ref> مثلا [[فقیهان]] می‌گویند: کسی که می‌داند یک نماز چهار رکعتی بر عهده دارد، امّا نمی‌داند قضای نماز ظهر بوده یا عصر یا عشاء، اگر یک نماز چهار رکعتی به [[نیت|نیت]] ما فی الذّمّه (یعنی قضایی که بر عهدۀ اوست) بخواند، کافی است.<ref>مکارم شیرازی، رساله توضیح المسائل، ۱۴۲۹ق، ص۲۲۶، م ۱۲۰۱؛ خمینی، توضیح المسائل (محشّٰی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۷۵۷.</ref> | ||
==کاربرد در حقوق و معاملات== | ==کاربرد در حقوق و معاملات== | ||
مقصود از ما فی الذمه در امور مالی و مباحث حقوقی همان [[دین| | مقصود از ما فی الذمه در امور مالی و مباحث حقوقی همان [[دین|دَین]] است، که بر عهدۀ کسی بوده و ملزَم به ادای آن است.<ref>جلالی زاده، مبادی و اصطلاحات علم فقه، ۱۳۸۷ش، ص۲۲۱؛ امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، ج۱، ص۳۲.</ref> در کتاب‌های فقهی و حقوقی از این واژه بیشتر تحت عنوان [[جایز|جواز]] یا عدم جواز [[هبه]]،<ref>شاهرودی، معجم فقه الجواهر، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۲۲۶؛ مروج، اصطلاحات فقهی، ۱۳۷۹ش، ص۵۷۲.</ref> [[صلح]]،<ref>شاهرودی، معجم فقه الجواهر، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۲۴۵.</ref> [[بیع]]<ref>شاهرودی، مجلة فقه أهل البیت، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ج۵-۶، ص۱۸۷.</ref> و مالکیت ما فی الذمه{{یادداشت|مالکیت ما فی الذمه: مالکیت شخص نسبت به دین موجود در ذمّه خویش.(امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، ج۲، ص۱۹۰.)}} بحث شده است؛ مثلا گفته می‌شود: کسی که نسبت به پدرش بدهکار است، اگر پدر او بمیرد، چون پسر [[وارث]] اوست، پس از فوت پدر مالک «ما فی الذّمة» خود خواهد شد.<ref>امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، ج۲، ص۱۹۰و۱۹۱.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۲۰: | خط ۱۹: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه، بی‌تا. | * امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه، بی‌تا. | ||
* جلالی زاده، جلال، | * جلالی زاده، جلال، مبادی و اصطلاحات علم فقه، تهران، نشر احسان، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | ||
* خمینی، سید | * خمینی، سید روح‌اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق. | ||
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، مؤسسه چاپ و نشر دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش. | * دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، مؤسسه چاپ و نشر دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش. | ||
* مرعی، حسین عبدالله، القاموس الفقهی، | * مرعی، حسین عبدالله، القاموس الفقهی، بیروت، دار المجتبی، ۱۴۱۳ق. | ||
* مروج، | * مروج، حسین، اصطلاحات فقهی، قم، نشر بخشایش، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | ||
* مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسائل، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ پنجاه و دوم، ۱۴۲۹ق. | * مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسائل، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ پنجاه و دوم، ۱۴۲۹ق. | ||
* منتظری، حسینعلی، احکام و مناسک حج، قم، نشر سایه، چاپ چهارم، ۱۴۲۸ق. | * منتظری، حسینعلی، احکام و مناسک حج، قم، نشر سایه، چاپ چهارم، ۱۴۲۸ق. | ||
| خط ۳۰: | خط ۲۹: | ||
* هاشمی شاهرودی، سید محمود، معجم فقه الجواهر، بیروت، الغدیر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۷ق. | * هاشمی شاهرودی، سید محمود، معجم فقه الجواهر، بیروت، الغدیر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۷ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{ابواب فقهی}} | {{ابواب فقهی}} | ||
نسخهٔ ۲۱ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۳۹
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
ما فِی الذّمّه به‌معنای آنچه بر عهده انسان است، واژه‌ای فقهی - حقوقی که در عبادات، معاملات و قراردادها کاربرد دارد. اصطلاح ما فی الذمه در عبادات حاکی از وجود تکلیفی عبادی بر عهده انسان بوده و مقصود از آن در مباحث مالی و حقوقی همان دَین است.
تعریف و جایگاه
ما فی الذمه؛ آنچه بر عهده انسان است.[۱] این واژه اصطلاحی فقهی-حقوقی است که هم در بخش عبادات و هم در بخش معاملات و قراردادها از آن استفاده می‌شود.[۲]
کاربرد در عبادات
اصطلاح ما فی الذمه در عبادات -همچون نماز و روزه- حاکی از وجود تکلیفی عبادی بر عهده انسان است و این تکلیف شامل وجوب، استحباب، اداء و قضاء می‌شود.[۳] مثلا فقیهان می‌گویند: کسی که می‌داند یک نماز چهار رکعتی بر عهده دارد، امّا نمی‌داند قضای نماز ظهر بوده یا عصر یا عشاء، اگر یک نماز چهار رکعتی به نیت ما فی الذّمّه (یعنی قضایی که بر عهدۀ اوست) بخواند، کافی است.[۴]
کاربرد در حقوق و معاملات
مقصود از ما فی الذمه در امور مالی و مباحث حقوقی همان دَین است، که بر عهدۀ کسی بوده و ملزَم به ادای آن است.[۵] در کتاب‌های فقهی و حقوقی از این واژه بیشتر تحت عنوان جواز یا عدم جواز هبه،[۶] صلح،[۷] بیع[۸] و مالکیت ما فی الذمه
بحث شده است؛ مثلا گفته می‌شود: کسی که نسبت به پدرش بدهکار است، اگر پدر او بمیرد، چون پسر وارث اوست، پس از فوت پدر مالک «ما فی الذّمة» خود خواهد شد.[۹]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۳، ص۵۱۵؛ منتظری، احکام و مناسک حج، ۱۴۲۸ق، ص۴۴۹.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید: خمینی، توضیح المسائل (محشّٰی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۷۵۷؛ شاهرودی، معجم فقه الجواهر، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۲۲۶؛ امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، ج۲، ص۱۹۰.
- ↑ مرعی، القاموس الفقهی، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۵.
- ↑ مکارم شیرازی، رساله توضیح المسائل، ۱۴۲۹ق، ص۲۲۶، م ۱۲۰۱؛ خمینی، توضیح المسائل (محشّٰی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۷۵۷.
- ↑ جلالی زاده، مبادی و اصطلاحات علم فقه، ۱۳۸۷ش، ص۲۲۱؛ امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، ج۱، ص۳۲.
- ↑ شاهرودی، معجم فقه الجواهر، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۲۲۶؛ مروج، اصطلاحات فقهی، ۱۳۷۹ش، ص۵۷۲.
- ↑ شاهرودی، معجم فقه الجواهر، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۲۴۵.
- ↑ شاهرودی، مجلة فقه أهل البیت، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ج۵-۶، ص۱۸۷.
- ↑ امامی، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، ج۲، ص۱۹۰و۱۹۱.
منابع
- امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه، بی‌تا.
- جلالی زاده، جلال، مبادی و اصطلاحات علم فقه، تهران، نشر احسان، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- خمینی، سید روح‌اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، مؤسسه چاپ و نشر دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
- مرعی، حسین عبدالله، القاموس الفقهی، بیروت، دار المجتبی، ۱۴۱۳ق.
- مروج، حسین، اصطلاحات فقهی، قم، نشر بخشایش، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسائل، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ پنجاه و دوم، ۱۴۲۹ق.
- منتظری، حسینعلی، احکام و مناسک حج، قم، نشر سایه، چاپ چهارم، ۱۴۲۸ق.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، مجلة فقه أهل البیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، بی‌تا.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، معجم فقه الجواهر، بیروت، الغدیر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.