جعفر بن محمد خطی بحرانی
| اطلاعات | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالبحر جعفر بن محمد الخَطّی |
| زمینه فعالیت | شعر |
| ملیت | بحرین |
| محل زندگی | شیراز |
| هم‌زمان با | شیخ بهایی |
| مذهب | شیعه |
| دیوان اشعار | دیوان شعر |
ابوالبحر جعفر بن محمد الخَطّی، شاعر شیعی بحرینی اوایل قرن یازدهم و مقیم شیراز.
پیروی او از برخی شعرای بزرگ، به ویژه شریف رضی، شعر او را اهمیت و اعتبار فراوان بخشید، به طوری که مورد تکریم کسانی همچون ماجد بن هاشم بحرانی و شیخ بهایی قرار گرفت. شعر او را به شعر بُحتُری (متوفی ۲۸۴ق) تشبیه کرده‌اند. دیدار و گفتگوی وی با شیخ بهایی و معارضۀ او با قصیده رائیه شیخ، مشهور است.
زیست نامه
وی به بَحرانی نیز شهرت داشت.[۱] از تاریخ تولد و زادگاهش اطلاع دقیقی در دست نیست. وی به روستایی در بحرین به نام خَطّ منسوب است.[۲] در جوانی به شیراز آمد و مقیم آنجا شد.[۳]
خطی در سفری به اصفهان، با شیخ بهایی دیدار و گفتگو کرد. شیخ قصیده رائیه خود در مدح صاحب الزمان(عج) را بر وی عرضه کرد و او فی‌البداهه قصیده‌ای در معارضه با آن سرود که شیخ آن را ستود.[۴]
به گفته برخی منابع خطّی، در ۱۰۲۸ق در شیراز وفات یافت. عمر او را بین ۴۵ تا ۵۰ سال تخمین زده‌اند؛[۵] اما، آقا بزرگ طهرانی،[۶] با ارائه دلایلی، تاریخ وفات او را ۱۰۴۰ق یا بعد از آن ذکر کرده است.
حیات شعری
تلاش برای احیاء شعر عرب
حیات شاعر مقارن با دوران انحطاط ادب عربی، به ویژه در بحرین، بود. وی اسلوب خاصی در شعر نداشت، اما به دلیل پیروی از برخی شعرای بزرگ پیشین، به ویژه شریف رضی، شعر او اهمیت و اعتبار فراوان یافت، به طوری که شاعر و دانشمند معروفی چون علامه ماجد بن هاشم بحرانی (متوفی ۱۰۲۸ق) شعر او را به شعر بُحتُری (متوفی ۲۸۴ق) تشبیه و وی را تکریم کرده است.[۷] با وجود زوال فنون بلاغت در اشعار آن عصر، قصاید وی پر از تشبیه و مشتمل بر تمام فنون شعری است.[۸]
اشعار
اولین قصیده خطّی در دیوانش، مضمونی تغزلی دارد که آن را در ۹۹۹ق سروده و دیگر اشعار را بعد از سال ۱۰۰۰ق گفته است.[۹] وی در جوانی به مدح اُمَرا پرداخت. مدحیه‌ای که برای وزیر بحرین، رکن‌الدین محمد (محمود) بن نورالدین، در عید فطر ۱۰۰۱ق سروده است، از بهترین قصاید وی به شمار می‌آید.[۱۰]
قصیده‌ای نیز در مدح امام رضا(ع) سروده و در رثای امام حسين(ع) و برخی سادات و علویان نیز قصایدی دارد.[۱۱]
یک خمریه و قصایدی در وصف شیراز، حلوا، خرما و ماهی نیز از او به جا مانده است.[۱۲] از دیگر موضوعات شعری او هجو، اعتذار، شِکوه، عتاب، موعظه و مناجات است.[۱۳] دوبیتی‌هایی نیز همْ وزنِ دوبیتی‌های فارسی دارد که آنها را در ۱۰۰۱ سروده است.[۱۴]
دیوان
از خطّی دیوان شعری به جا مانده است که مدت‌ها شهرت داشت و در زمان خودش، حسن‌بن محمد غَنَوی هُذَلی (شاعر قرن یازدهم) به دستور سید شریف جعفربن عبدالجباربن حسین، آن را جمع‌آوری کرد.[۱۵] اولین نسخه دیوان را دوستِ شاعر، جعفربن عبدالجباربن حسین کتابت کرده است و قدیم‌ترین تاریخی که در پایان صفحه تقدیم دیوان ذکر شده ۱۱۳۴ق است.[۱۶]
محمدبن حسن حرّعاملی دیوان او را دیده است.[۱۷] به گفته زرکلی[۱۸] دیوان شاعر به چاپ رسیده است.
پانویس
- ↑ رجوع کنید به مدنی، ص۵۲۴؛ بحرانی، انوارالبدرین، ص۱۱۲؛ مهتدی بحرانی، علماء البحرین، ص۱۸۸.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۹، قسم ۱، ص۳۵؛ امین، اعیان الشیعة، ج ۴، ص۱۵۷.
- ↑ مدنی، ص۵۲۴؛ امین، اعیان الشیعة، ج ۴، ص۱۵۷.
- ↑ مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ص۵۲۴-۵۲۷؛ امین، اعیان الشیعة، ج ۴، ص۱۶۰.
- ↑ رجوع کنید به مدنی، ص۵۲۴؛ تنوخی، مجله‌المجمع العلمی‌العربی، ج ۸،ش ۱، ص۴۱.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۹، قسم ۱، ص۳۶.
- ↑ رجوع کنید به مدنی، ص۵۳۱؛ تنوخی، مجلة المجمع العلمی‌العربی، ج ۸،ش ۲، ص۸۴ - ۸۵.
- ↑ رجوع کنید به تنوخی، مجلة المجمع العلمی‌العربی، ج ۸،ش ۱، ص۴۱ـ۴۴.
- ↑ تنوخی، مجلة المجمع العلمی‌العربی، ج ۸،ش ۱، ص۴۱.
- ↑ محبی، نفحة الریحانة و رشحة طلاء الحانة، ج ۳، ص۲۰۹؛ مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ص۵۲۷.
- ↑ رجوع کنید به مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ص۵۳۴؛ امین، اعیان الشیعة، ج ۴، ص۱۵۷، ۱۶۲ـ ۱۶۵.
- ↑ رجوع کنید به مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ص۵۲۹؛ امین، اعیان الشیعة، ج ۴، ص۱۶۸ـ ۱۶۹.
- ↑ رجوع کنید به امین، اعیان الشیعة، ج ۴، ص۱۶۵، ۱۶۸ـ۱۷۳.
- ↑ رجوع کنید به امین، اعیان الشیعة، ج ۴، ص۱۵۸.
- ↑ مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، ص۵۳۴؛ امین، اعیان الشیعة، ج ۴، ص۱۵۷.
- ↑ تنوخی، مجلة المجمع العلمی‌العربی، ج ۸،ش ۱، ص۳۸.
- ↑ حرعاملی، امل الآمل، قسم ۲، ص۵۵؛ برای نسخه‌های دیگر رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۹، قسم ۱، ص۳۵؛ امین، اعیان الشیعة، ج ۴، ص۱۵۷؛ تنوخی، مجلة المجمع العلمی‌العربی، ج ۸،ش ۱، ص۳۸؛ نیز رجوع کنید به تنوخی، مجلة المجمع العلمی‌العربی، ج ۸،ش ۲، ص۹۰،ش ۳، ص۱۶۰ـ۱۶۱.
- ↑ زرکلی، الاعلام، ج ۲، ص۱۲۹.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة، بیروت، دار الاضواء.
- امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.
- علی‌بن حسن بحرانی، انوارالبدرین فی تراجم علماء القطیف و الاحساء و البحرین، چاپ محمدعلی محمدرضا طبسی، نجف ۱۳۷۷، چاپ افست قم، ۱۴۰۷ق.
- عزالدین تنوخی، «الادب فی‌البحرین»، مجله المجمع العلمی‌العربی، ج۸، ش ۱ (رجب و شعبان ۱۳۴۶)، ش ۲ (شعبان و رمضان ۱۳۴۶)، ش ۳ (رمضان و شوال ۱۳۴۶ق).
- محمدبن حسن حرّ عاملی، امل الامل، چاپ احمد حسینی، بغداد، ۱۹۶۵، چاپ افست قم، ۱۳۶۲ش.
- خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت، ۱۹۹۹م.
- محمدامین بن فضل‌الله محبی، نفحة الریحانة و رشحة طلاء الحانة، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۷ـ۱۳۹۱/ ۱۹۶۷ـ۱۹۷۱.
- علی‌خان‌بن احمد مدنی، سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، مصر، ۱۳۲۴، چاپ افست تهران، بی تا.
- عبدالعظیم مهتدی بحرانی، علماء البحرین: دروس و عبر، بیروت، ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام