شیخ حر عاملی: تفاوت میان نسخه‌ها
Ahmadnazem (بحث | مشارکت‌ها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکت‌ها) جز added Category:علمای لبنان using HotCat |
||
| خط ۱۹۴: | خط ۱۹۴: | ||
[[رده:محدثان شیعه قرن11(قمری)]] | [[رده:محدثان شیعه قرن11(قمری)]] | ||
[[رده:مدفونان در حرم امام رضا]] | [[رده:مدفونان در حرم امام رضا]] | ||
[[رده:علمای لبنان]] | |||
نسخهٔ ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۵:۴۹
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین |
| لقب | شیخ حُرّ عاملی |
| تاریخ تولد | ۸ رجب ۱۰۳۳ق |
| محل زندگی | سوریه، عراق، ایران |
| تاریخ وفات | ۲۱ رمضان ۱۱۰۴ ق |
| محل دفن | مشهد، حرم امام رضا |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | صاحب معالم و فرزند شهید ثانی، شیخ حسین ظهیری، آقا حسین خوانساری، سید هاشم توبلی بحرانی، مولی محمد کاشی، آقا حسین خوانساری و... |
| تألیفات | وسائل الشیعه، الجواهر السنیة فی الاحادیث القدسیة، الصحیفة الثانیة من أدعیة علی بن الحسین علیه‌السلام، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، امل الآمل و... |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | قاضی القضات و شیخ الاسلام |
محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین (۱۰۳۳ - ۱۱۰۴ق) معروف به شیخ حُرّ عاملی محدث و فقیه امامیه در قرن یازدهم هجری و مؤلف وسائل الشیعه. او عالمی اخباری و معتقد به صحت تمام احادیث کتب اربعه بود و برای اثبات این ادعا، در بخش پایانی کتاب وسائل الشیعه بیش از بیست دلیل ذکر کرده است. شیخ حر عاملی معقتد است که نمی‌توان به ظن عمل نمود چون امکان دست‌یابی به علم در مورد احکام شرعی وجود دارد. شیخ حر به صاحب وسائل نیز شهرت دارد.
تولد و نسب
شیخ حر در شب جمعه ۸ رجب سال ۱۰۳۳ هجری در روستای مشغره در منطقه جبل عامل لبنان دیده به جهان گشود. نسب وی با ۳۶ واسطه به حر بن یزید ریاحی می‌رسد.[۱] خاندان وی به «آل حر» شهرت داشتند.[۲]
خاندان
خاندان «آل حر»، به تصریح خود شیخ حر عاملی و دیگران، از اهل علم و معرفت و علاقه‌مند به خاندان پیامبر اکرم(ص) بوده و فقها و دانشمندان بزرگی را پرورش داده‌اند.
حسن بن علی پدر شیخ حر عاملی، شخصیتی فاضل، دانشمند، ادیب، فقیه و آگاه به فنون عربی و مورد مراجعه عموم مردم بود.[۳] مادرش نیز دختر علامه شیخ عبدالسلام و از بانوان بافضیلت و ادیب بود.[۴]
عمویش شیخ محمد بن علی بن محمد حر عاملی نویسنده کتاب الرحلة، و دارای حواشی و تعلیقات و رساله‌ها و دیوان شعر بزرگی است.[۵]
پسر عمویش حسن بن محمد بن علی دانشمندی فاضل و ادیب بود. جدّش شیخ علی بن محمد حر عاملی، عالمی جلیل القدر و عابدی خوش اخلاق و اهل فضل و شعر و ادب بود. جد پدری او، شیخ محمد بن حسین حُر عاملی نیز اهل علم و دانش و افضل عصر خود در علوم شرعی بود همان‌گونه که فرزندش شیخ محمد بن محمد افضل عصر خود در علوم عقلی بود.[۶]
جد مادری شیخ حر، عبدالسلام بن شمس الدین محمد حر عاملی در احکام فقهی بسیار متبحر بود.[۷]
زندگی‌نامه
شیخ حر هنگامی که چهل ساله بود، در سال ۱۰۷۳ق برای زیارت عتبات عالیات از جبل عامل به عراق رفت و از آن جا برای زیارت امام رضا(ع) عازم مشهد گشت. او چون مشهد را جای مناسبی برای زندگی یافت، در آنجا ماندگار شد.
در سال ۱۰۸۷ و ۱۰۸۸ دو بار به سفر حج رفت. در سال ۱۰۸۸ هجری در آخرین سفر حج شیخ حُر عاملی، تُرک‌های تحت امر حکومت عثمانی، عده‌ای ایرانی را به جرم اهانت به خانه خدا قتل عام کردند و بی‌احترامی به خانه خدا را بهانه‌ای برای قتل عام شیعیان اهل بیت قرار دادند. در این واقعه شیخ حُر توسط سید موسی بن سلیمان، یکی از اشراف مکه و از سادات حسنی نجات یافت و از طریق یمن به عراق رفت.[۸]
او در این مدت دو بار برای زیارت عتبات به عراق رفت. در یکی از این سفرها، به اصفهان نیز رفت و در آنجا با علمای بزرگ اصفهان مانند علامه مجلسی دیدار کرد. در این دیدار، وی به علامه مجلسی اجازه روایت داد و علامه نیز متقابلاً به شیخ حُر اجازهٔ روایت داد. در همین سفر، علماى اصفهان ديدارى نيز از دربار شاه سليمان صفوى براى او ترتيب دادند.[۹] شاه سلیمان صفوی، منصب قاضی‌القضاتی و شیخ‌الاسلامی خراسان را بدو سپرد.[۱۰]
وفات
شیخ حر عاملی در ۲۱ رمضان ۱۱۰۴ق در سن ۷۱ سالگی در مشهد درگذشت و در ایوان یکی از حجره‌های حرم امام رضا(ع) (این حجره اکنون در صحن انقلاب قرار دارد) به خاک سپرده شد.[۱۱]
اساتید
شیخ حر از همان ابتدا تحصیلات خویش را در منطقه جبل عامل آغاز کرد و سپس به جباع رفت و از علمای بسیاری در این راه بهره برد که عبارت‌اند از:
- پدرش حسن بن علی (متوفای ۱۰۶۲ هجری).
- عمویش شیخ محمد بن علی حُر (متوفای ۱۰۸۱ هجری).
- جد مادری، شیخ عبد السلام بن محمد حُر.
- دایی پدرش شیخ علی بن محمود عاملی.
- شیخ زین الدین، صاحب معالم و فرزند شهید ثانی.
- شیخ حسین ظهیری.
- سید حسن حسینی عاملی.
- شیخ عبد الله حرفوشی.
- مولی محمد طاهر بن محمد حسین شیرازی نجفی قمی.
- سید میرزا جزایری نجفی.
- شیخ علی نوهٔ شهید ثانی.
- آقا حسین خوانساری.
- سید هاشم توبلی بحرانی.
- مولی محمد کاشی.[۱۲]
گرایش به اخباریگری
شیخ حر عاملی عالمی اخباری است که معتقد به صحت تمام احادیث کتب اربعه است و برای اثبات این ادعا، در بخش پایانی کتاب وسائل الشیعه بیش از بیست دلیل ذکر کرده است.[۱۳] وی هم‌چنین معقتد است که نمی‌توان به ظن عمل نمود چون امکان دست‌یابی به علم در مورد احکام شرعی وجود دارد.[۱۴]
حضور وی در درس علمای مشهور اخباری سبب شد که وی نیز تحت تأثیر فضای غالب عصر صفویه قرار گرفته و مسلک اخباریگری را بپذیرد و از مروجان بزرگ و در عین حال معتدل و میانه‌روی آن شود. حر عاملی با پرهیز از هر‌گونه بحث و جدل بر ضد اصولیون و مجتهدان، به‌شدت از اخباریگری هواخواهی نموده و آن را تقویت می‌کرد. وی در شمار نخستین کسانی است که کوشید تفاوت‌های اخباریان و اجتهادیان را برشمرد و نشان دهد تفاوت این دو مکتب تنها در الفاظ نیست. وی بر همه ابزارهای عقلی استنباط احکام تاخت.[۱۵] یکی از مهم‌ترین کتبی که بیانگر اعتقاد و آرای شیخ حر است؛ کتاب «فوائد الطوسیه» نام دارد. شیخ در ابتدای کتاب، انگیزه خود از تالیف کتاب را زدودن ابهام از چهره برخی احادیث، رفع احادیث شبهه‌ناک و نیز برخی مغالطات وارده ذکر می‌نماید؛ وی در این کتاب در دفاع از مسلک اخباریگری تلاش می‌کند.[۱۶]
شاگردان
شیخ حُر عاملی در مشهد مجلس درس پررونقی داشت و شاگردان بسیاری تربیت کرد؛ برخی از این شاگردان عبارت‌اند از:
- شیخ مصطفی بن عبد الواحد بن سیار حوبز.
- شیخ محمد رضا فرزند شیخ مصطفی.
- شیخ حسن فرزند دیگر شیخ مصطفی.
- سید محمد بن محمد باقر حسینی اعرجی مختاری نائینی.
- سید محمد بن محمد بدیع رضوی مشهدی.
- مولی محمدفاضل بن محمد مهدی مشهدی.
- سید محمد بن علی بن محیی الدین موسوی عاملی.
- مولی محمدصالح بن محمد باقر قزوینی مشهور به روغنی.
- مولی محمدتقی بن عبد الوهاب استرآبادی مشهدی.
- مولی محمدتقی دهخوارقانی قزوینی.
- سید محمد بن احمد حسینی گیلانی.[۱۷]
آثار
شیخ حر عاملی تألیفات ارزشمند و گرانبهایی را از خود برجای گذاشت.
مهم‌ترین و ارزشمندترین اثر وی، کتاب «وسائل الشیعه» است که از زمان نگارش تاکنون، همواره مورد توجه و عنایت فقها و مجتهدان شیعه قرار گرفته است. این کتاب شامل احادیث منابع روایی شیعه مانند کتب اربعه و دیگر منابع حدیثی در مباحث فقهی می‌باشد. صاحب وسائل در این اثر ۳۶ هزار روایت را با سند آن در موضوعات متعدد فقهی تحت عنوان یک باب آورده است. این اثر به دلیل اهمیت و جایگاه آن دارای شروح، معاجم، تلخیص و ترجمه‌هایی است.
دیگر آثار وی عبارت‌اند از:
- «الجواهر السنیة فی الاحادیث القدسیة» این اثر اولین کتابی است که به رشته تحریر در آورده است.
- «الصحیفة الثانیة من أدعیة علی بن الحسین علیه‌السلام» این کتاب، شامل مجموعه دعاهایی است که در صحیفه سجادیه مشهور نیامده است.
- «تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة» که شامل تمام احادیث احکام شرعی موجود در کتب اربعه و سایر کتب معتبر است که منابع آن به ۱۸۰ کتاب می‌رسد.
- «هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة علیهم السلام» این کتاب، منتخبی از کتاب وسائل الشیعة با حذف سند و مکررات است. (سه جلد)
- «من لا یحضره الإمام» فهرست وسائل الشیعة و عنوان باب‌ها و تعداد احادیث هر باب و مضمون احادیث آن است. (یک جلد)
- «الفوائد الطوسیة» شامل صد فائده در مباحث گوناگون که در پاسخ مردم طوس داده است. (یک جلد)
- «اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات» شامل بیش از ۲۱۰۰۰ حدیث و ۷۰۰۰۰ سند به نقل از ۴۳۹ کتاب از شیعه و سنی دربارهٔ معجزات پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع).
- «امل الآمل» که در آن، نام علمای جبل عامل و علمای متأخرین و شرح حال آنان آمده است.
- «الایقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة» رساله‌ای است پیرامون رجعت که شامل ۶۰۰ حدیث و ۶۴ آیه قرآن و ادلهٔ فراوان و کلماتی از قدما و متأخرین است و به طرح شبهات و جواب آن‌ها درباره رجعت نیز پرداخته است.
- «رسالة فی الرد علی الصوفیه» که شامل ۱۰۰۰حدیث در ردّ فرقه صوفیه است.
- «بدایة الهدایة» در واجبات و محرمات منصوصه از اول تا آخر فقه. شیخ حر در این کتاب واجبات را ۱۵۳۵ و محرمات را ۱۴۴۸ مورد دانسته است.
- «الفصول المهمة فی اصول الائمة علیهم السلام» که شامل قواعد کلی اصول دین، اصول فقه، فروع فقه و اصول علم طب می‌باشد.
- «العربیة العلویة و اللغة المرویة ».
- تواتر القرآن.
- «دیوان شعر» که شامل ۲۰۰۰۰ بیت شعر است و ۴ منظومه دیگر در موضوعات مختلف.
- «دیوان الإمام زین العابدین علیه‌السلام»
- «تحریر وسائل الشیعة و تحبیر مسائل الشریعة در شرح وسائل الشیعة»
- «الأخلاق»
- «مقتل الإمام الحسین علیه‌السلام»
- کشف التعمیة فی حکم التسمیة
- «حاشیه‌هایی بر کتب اربعه» و...[۱۸]
اشعار
شیخ حُر عاملی از ذوق شعری بالایی نیز برخوردار بود. او اشعار فراوانی در مدح و ستایش اهل بیت سروده است و دیوانی دارد که شامل ۲۰۰۰۰ بیت شعر است.
از ویژگی‌های شعر او طولانی بودن آن است. او قصیده‌ای در مدح پیامبر(ص) و اهل بیت آن حضرت دارد که بیش از ۱۰۰ بیت است و قصیده‌ای دیگر شامل معجزات و فضایل پیامبر و اهل بیت آن حضرت است و شامل ۴۰۰ بیت می‌باشد.
او در شیوه‌های شعری نیز از مهارت خاصی برخوردار بوده است. مثلا ۲۹ قصیده در مدح اهل بیت دارد که مجموعه ابیات هر قصیده را با یکی از حروف الفبا قافیه داده است و در قصیده‌ای دیگر چهار طرف هر بیت را با یک کلمه آورده و در قصیده‌ای تمام ابیات را بدون الف آورده است.
از جمله اشعار اوست:
- یعنی:گرچه نام من حُر است، یعنی آزاد، ولی من عبد و بنده اهل بیتم و اگر آنان مرا شرافتمند سازند و آزادم کنند باز هم به بندگی آنان باز خواهم گشت.
و در جای دیگر می‌سراید:
- یعنی: «اگر یاد دوستان لذت بخش است برای من مدح اهل بیت شیرینتر و لذتبخشتر است.» [۱۹]
شخصیت علمی و سخنان علما
شیخ حر عاملی از برجسته‌ترین علمای شیعه در قرن یازدهم هجری به شمار می‌آید. او یکی از چهره‌های بزرگی است که مذهب شیعه را با روایات اهل بیت(ع) بیش از پیش غنی ساخت و دارای تألیفاتی ارزنده و شخصیتی مورد احترام نزد علمای شیعه است.
سید علی خان مدنی درباره وی می‌گوید:
- شیخ محمد بن حسن بن علی بن محمد حر شامی عاملی، شخصیتی برجسته و دارای مقام و منزلتی علمی است که سخن، در معرفی آن ناتوان است. فوائد ارزشمند نوشته هایش تمام جهان را فراگرفته و همچون ابر بارانی تمام سرزمین‌ها را از قطرات حیات بخش بارانش سیراب ساخته است. تألیفات او بر پیشانی روزگار همچون مروارید می‌درخشد و کلماتش در میان سطرها همچون گوهرهایی گران بها و کنار هم چیده شده است.[۲۰]
محمد بن علی اردبیلی با عبارات عظیم و والایی، شیخ حر را این گونه می‌ستاید که فضائل و مناقبش قابل شمارش نیست.[۲۱]
محدث قمی درباره او می‌نویسد:
علامه امینی در الغدیر درباره وی می‌گوید:
- او مرواریدی بر تاج زمان و نقطه‌ای درخشان بر پیشانی فضیلت است. هرگاه در پی شناخت ایشان برآیی ایشان را آگاه به هر فنی خواهی یافت. جملات مدح و ستایش در معرفی او ناتوان‌اند. گویا او تندیس علم و دانش و ادب و تجسم فضل و کمال است. از آثار او نگارش احادیث ائمه اهل بیت علیهم السّلام در اثبات امامت و نشر فضایل و جمع آوری احکام و حکمت‌ها و مدح و ستایش آنان است و تألیفات ارزشمندش یاد او را جاودان ساخته است.[۲۳]
پانویس
منابع
- امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف، بی تا.
- حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، بغداد، مکتبة الاندلس، بی تا.
- حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، موسسة الاعلمی، ۱۴۲۵ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- مدنی، سید علیخان، سلافة العصر، تهران، مرتضوی، ۱۳۸۳ ش.
- افندی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة الخیام، بی تا.
- اردبیلی، محمد علی، جامع الرواة، مکتبة المحمدی.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر.
- قمی، شیخ عباس، الفواید الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۳ ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۳۹۷ق.
- مرکز تحقیقات علوم اسلامی، نرم افزار سیره معصومان.
پیوند به بیرون
- ↑ اعیان الشیعه، ج۲، ص۴۹۴.
- ↑ امل الآمل، ج۱، ص۹.
- ↑ اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۱۲.
- ↑ اثبات الهداة، ج۱، ص۵.
- ↑ ریاض العلماء، ج۵، ص۱۳۶.
- ↑ امل الآمل، ص۱۲۹.
- ↑ امل الامل، ص۱۰۷.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱، مقدمه تحقیق، ص۷۹.
- ↑ کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۷ - ۱۱۱. اثبات الهداة، ج۱، ص۲۱. امل الآمل، ج۱، ص۴۷ - ۵۱.
- ↑ اثبات الهداة، ج۱، ص۲۱.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۴ - ۱۰۹.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۲۰، ص ۹۶-۱۰۴.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۲۰، ص ۱۰۵-۱۱۲.
- ↑ فراهاني، منفرد، مهاجرت علماي شيعه از جبل عامل به ايران، ص ۱۶۴.
- ↑ مدير شانه‌چي، علم الحديث، ص ۸۸ و ۸۷.
- ↑ اثبات الهداة، ج۱، ص، ۱۰ - ۱۲.
- ↑ امل الآمل، ج۱، ص۲۷ - ۳۳. اثبات الهداه، ج۱، ص۱۲ - ۱۷.
- ↑ وسائل الشیعة، مقدمه تحقیق، ص۸۴.
- ↑ سلافة العصر، ص۳۵۹.
- ↑ جامع الرواة، ص۹۰.
- ↑ الکنی و الالقاب، ج۲، ص۱۷۶.
- ↑ الغدیر، ج۱۱، ص۳۳۶.