الفصول المهمة فی اصول الائمة (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ حر عاملی |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۳جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (ع) |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۶ش |
ألفُصولُ المُهمّة فی أُصولِ الأئمّة (تکملةُ الوَسائل) از تألیفات شیخ حر عاملی (متوفای ۱۱۰۴ق) صاحب وسائل الشیعة است که در قرن یازدهم هجری به زبان عربی تألیف شده است. مؤلف، اصول کلی برگرفته از روایات را که هر مسلمانی باید بداند و آنها را باور داشته و به آنها عمل کند، گرد آورده است. در این اثر، ۳۱۹۴ روایت وجود دارد که در پنج بخش سامان داده شده است.
درباره مؤلف
محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین معروف به شیخ حُرّ عاملی از دانشمندان، محدثان و فقهای امامیه در قرن یازدهم هجری و صاحب تألیفات گرانقدر و صاحب اثر گرانبهای «وسائل الشیعه» است. شیخ حر به «صاحب وسائل» نیز شهرت دارد. وی در شهر مشهد درگذشت و آرامگاهش در حرم رضوی است.
انگیزه نگارش
مؤلف، در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته، تقاضای دوستان را برای جمع‌آوری کتابی در کلیات انگیزه خود را برای نوشتن چنین کتابی معرفی کرده و با اشاره به نامی که خود بر کتاب نهاده، اقدام به بیان دوازده مقدمه که فواید مهمی در آنها هست و تعدادشان نیز از باب تبرک به این مقدار رسیده، می‌نماید.[۱]
محتوای کلی
مؤلف، اصول کلی برگرفته از روایات را که هر مسلمانی باید بداند و آنها را باور داشته و به آنها عمل کند را گرد آورده است.[۲] کتاب از یک مقدمه دوازده فایده و پنج بخش تشکیل شده است. شیخ حر عاملی در ابتدای کتاب بعد از بیان مقدمه، فوایدی را پیرامون حجیت نص عام و شمول افرادی آن و همچنین مباحثی در موضوع الفاظ، صیغ عموم، تخصیص عام، استدلال به عام قبل از فحص و مطالبی دیگر بیان می‌دارد و در پایان این نکته را متذکر می‌شود که علمای اصول و ادبیات عرب، مسأله عام و خاص را بررسی و آن را طولانی کرده‌اند و اکثر مباحثی که مطرح نموده‌اند دلیل تام و فایده قابل توجهی ندارد؛ این در حالی است که در احادیث ما قرائن بلکه تصریحات، به‌اندازه کافی وجود دارد و ما به برکت ائمه اطهار(ع) به این مباحث نیازی نداریم. علمای اهل‌سنت چون در احکام شرعی فرعی به‌ا ندازه کافی احادیث صحیح ندارند، نیازمند چنین مسائلی در اصول و ادبیات عرب هستند.[۳]
ساختار و ابواب کتاب
کتاب، در سه جلد است:
- جلد اول؛ بعد از مقدمات محقق و مؤلف به اصول دین و اصول فقه پرداخته است.
- جلد دوم؛ در فروع فقه است.
- جلد سوم؛ ابواب کلیات متعلق به طب و نیز نوادر کلیات است.[۴]
ابواب پنج‌گانه کتاب شامل موضوعات اصول دین، اصول فقه، فروع فقه، طب و نوادر کلیات است.
ابواب متعلق به اصول دین
۱۲۰ باب در مورد اصول دین و اعتقادات بیان شده که مؤلف ابتدا اسامی این ابواب را ذکر کرده سپس وارد بیان آنها می‌شود.[۵]
ابواب متعلق به اصول فقه
در مورد اصول فقه هم ۸۶ باب تبیین گردیده است. مؤلف در این باب به روایاتی که این مضامین را می‌رسانند و غالبا روایات مشهوری هستند اشاره کرده است.[۶]
ابواب متعلق به فروع فقه
ابواب چهل و شش‌گانه فقهی موضوع دیگر بخش کتاب که هر یک از آنها نیز دارای فروعاتی است. روایات این بخش، همه از وسائل الشیعه انتخاب شده است.[۷]
ابواب متعلق به طب
در بخش طب ۱۴۱ باب وجود دارد.[۸]
ابواب نوادر کلیات
نوادر کلیات نام آخرین بخش کتاب که دارای ۱۳۸ باب است.[۹]
مولف در مقدمه ۱۲ فائده مهم را (به قصد تبرک به عدد دوازده که تعداد امام شیعه است) بر اساس حروف ابجد بیان کرده است. حر عاملی در پایان فائده دوازدهم تصریح کرده که علماء اصول در عام و خاص بحث را طولانی کرده اند در حالی که نیازی به این همه بحث نبوده است زیرا قرائن وبلکه تصریحات روایات ائمه (ع) ما را از این مباحث زائد بی نیاز کرده است ولی اهل سنت چون روایاتشان در احکام شرعی محدود و مجمل و یا دلالت‌هایش ضعیف است مجبور به استفاده بیشتری از مباحث عام و خاص هستند. [۱۰]نخستین باب کتاب در ارتباط با کلیات مرتبط با اصول و فروع دین از آیات قرآن است که با آیه ۲۰ از سوره بقره (إِنَّ اللهَ عَلىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ترجمه: خدا بر همه چيز تواناست.) آغاز[۱۱] و با آیه ۱۱۱سوره اسراء (وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً ترجمه: نه در جهاندارى شريكى دارد و نه خوار بوده كه [نياز به] دوستى داشته باشد.» و او را بسيار بزرگ شمار.)پایان یافته است. [۱۲] باب ۱۳۸ آخرین باب کتاب روایتی از امام صادق(ع) است در این باره که همه چیز و همه کس و تمام آسمانیان و زمینیان برای حسین پس از شهادتش گریستند جز دمشق و بصره و آل عثمان. [۱۳][یادداشت ۱]
روش
شیوه شیخ حر در این کتاب این‌گونه است که نخست عنوان باب را ذکر می‌کند؛ آن‌گاه روایاتی را که بدان عنوان دلالت دارد، می‌آورد. بعد از ذکر احادیث اگر نظری داشته باشد با لفظ «اقول» (می‌گویم) بیان می‌کند و غالباً مطالب هر باب را با جمله: «اقول الایات و الروایات و الادلة فی ذلک اکثر من أن تحصی» به پایان می‌رساند. اکثر روایات کتاب الفصول المهمه از کتب اربعه یا از دیگر آثار صاحبان کتب اربعه، اخذ شده است. وی همان‌طور که در فایده نهم از خاتمه کتاب وسایل الشیعه بیان کرده، به صحت و قطعیت احادیث موجود در کتب اربعه و مورد اعتماد بودن مؤلفان آنها باور دارد.[۱۴]
چاپ
یکی از چاپ‌های این اثر در سال ۱۳۷۶ش در قم توسط مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع) صورت گرفته است.
پانویس
- ↑ حر عاملی، الفصول المهمه، ۱۴۱۸ق، مقدمه کتاب.
- ↑ الفصول المهمة فی اصول الأئمة، ۱۳۷۸ش.
- ↑ فتحی تازه‌کند، اعتقادات امامیه در کلام شیخ حر عاملی؛ کاوشی بر محور الفصول المهمة فی اصول الائمة، ۱۳۹۰ش.
- ↑ حر عاملی، الفصول المهمه، ۱۴۱۸ق، فهرست کتاب.
- ↑ حر عاملی، الفصول المهمه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۰.
- ↑ حر عاملی، الفصول المهمه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱.
- ↑ حر عاملی، الفصول المهمه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱.
- ↑ حر عاملی، الفصول المهمه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۲.
- ↑ حر عاملی، الفصول المهمه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۳.
- ↑ حرعاملی، الفصول المهمة في أصول الأئمة، ج۱، ص۸۷.
- ↑ حرعاملی، الفصول المهمة، ج۱، ص۹۹.
- ↑ حرعاملی، الفصول المهمه، ج۱، ص۱۱۴.
- ↑ حرعاملی، الفصول المهمة في أصول الأئمة، ج۳، ص۴۱۵.
- ↑ فتحی تازه کند، اعتقادات امامیه در کلام شیخ حر عاملی؛ کاوشی بر محور الفصول المهمة فی اصول الائمة، ۱۳۹۰ش.
یادداشت
- ↑ منظور از بصره و دمشق ساكنانش هستند؛ چنانكه در آیه ۸۲ سوره یوسف« وَ سْئَلِ الْقَرْيَةَ الَّتي كُنَّا فيها: از شهری که در آن بوده‌ایم، بپرس. منظور پرسیدن از اهل آن شهر است. ساکنان دمشق از این جهت نگریستند زیرا بنی امیه سالیانی دراز بر آنان حكومت كردند و فتنه‌‌ها و تبليغات دروغين بسيارى در اين شهر بر ضدّ خاندان پيامبر (ص) انجام شد. مردم بصره هم نگریستند زیرا خوارج اين شهر را به عنوان پايگاه خود انتخاب كردند و روياروى امامى که پیروى از او واجب بود، یعنی امیرالمؤمنین (ع)ایستادند و قطعاً آثار این جنگ بر نسل های بعدی تأثیر خودش را گذاشته است. اما خاندان عثمان (و دربرخی روایات خاندان حكم بن ابى العاص)،نیز از بنى اميه (شجرۀ ملعونه در قرآن) هستند و طبیعتاً بر عزای حسین نگریسته اند.
منابع
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، الفصول المهمة فی اصول الأئمة، قم، موسسه معارف اسلامی امام رضا(ع)، ۱۴۱۸ق.
- الفصول المهمة فی اصول الأئمة، کاوشی نو در فقه، بهار و تابستان ۱۳۷۸ش، شماره ۱۹و۲۰.
- فتحی تازه‌کند، علی، اعتقادات امامیه در کلام شیخ حر عاملی؛ کاوشی بر محور الفصول المهمة فی اصول الائمة(ع)، هفت آسمان، زمستان ۱۳۹۰ش، شماره ۵۲.