مهرعلی تبریزی
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | ملامهرعلی تبریزی |
| مذهب | شیعه |
| زادروز | ۱۱۸۲ق |
| محل زندگی | خوی، عراق، خراسان، اصفهان و تبریز |
| اطلاعات علمی | |
| تحصیلات | حوزوی |
ملامهرعلی تبریزی خویی (۱۱۸۲-۱۲۶۲ق) شاعر قرن سیزدهم قمری که به سه زبان ترکی، فارسی و عربی شعر می‌سرود. تخلص او در فارسی و ترکی «فدوی» بود. عمده شهرت وی به سبب قصیده مدحیه یا غدیریه اوست. او همچنین قصیده‌ای در مدح پیامبر اکرم(ص) دارد. شعرهای عربی و فارسی او غالبا ضعیف و اشعار ترکی او دارای مضامین زیبا، عاشقانه و حکمی است.
ولادت و درگذشت
سال تولد او به درستی معلوم نیست ولی از تصریح فرهاد میرزا[۱] به اینکه در ۱۲۶۲ق به سن هشتادسالگی از دنیا رفته، پیداست که سال تولد او حدود ۱۱۸۲ق بوده است. در زادگاه او نیز به سبب اشتهارش به زُنوزی و خویی اختلاف وجود دارد.[۲] برخی او را اهل زنوز از توابع شهر مرند آذربایجان شرقی دانسته‌اند که کودکی خود را در خوی گذراند و خویی مشهور شد.[۳]
تحصیلات
ملامهرعلی تحصیلات ابتدایی را در خوی به انجام رسانید، سپس برای ادامه تحصیل به عراق، خراسان و اصفهان سفر کرد و بسیاری از علوم را فراگرفت. او به نجوم علاقه‌ای وافر داشت و خطاطی هم می‌کرد. در اواخر عمر به تبریز رفت و بدین سبب به ادیب تبریزی نیز شهرت یافت.[۴] وی مدتی نیز در مرند ساکن بود و تأسیس مدرسه‌ای را در آن شهر به او نسبت می‌دهند.[۵]
وضعیت زندگانی وی
معیشت ملامهرعلی با پریشانی و عسرت توأم بود.[۶] چون از وی رفتار خلاف عرف سر می‌زد، بعضی او را به ملامتی‌گری منسوب داشته‌اند. جمعی دیگر نیز از او کشف و کرامت نقل کرده‌اند.[۷] نادرمیرزا قاجار (درگذشت ۱۳۰۳ق/۱۸۸۶م) در گزارش تحصیل خود در صرف و نحو و لغت نزد ملامهرعلی از او با عنوان «دبیری کهنه ادیب... با قدی خمیده» یاد کرده است.[۸] زنوزی نیز او را با اوصافی چون حکیم، منجم، عالم و عارف وصف کرده است.[۹]
ملامهرعلی که به علت فقر و مسکنت، به رغم میل خود، بیشتر عمرش را در تجرد گذراند در اواخر عمر ازدواج کرد و پسری به نام فضلعلی از خود بجا گذاشت که خاندان فضلی در تبریز از اَعقاب او هستند.[۱۰]
قصیده غدیریه
عمده شهرت ملامهرعلی به سبب قصیده مدحیه یا غدیریه اوست[۱۱] با مطلع:
قصیده مزبور بین سال‌های ۱۲۱۶-۱۲۴۰ سرود شده و ابیات آن نیز به اختلاف بین بیست تا چهل بیت با تقدم و تأخر گزارش شده است.[۱۲] این قصیده، توسط محمدرضا بصیرت شیرازی به صورت منظوم و با همان وزن و قافیه، در چهل بیت ترجمه شده است.[۱۳]
قصیده «ها علی بشر کیف بشر»، از زمان سروده شدن مورد توجه فضلا، شعرا و اهل منبر واقع شد، به طوری که افزودن بر ترجمه منظوم یاد شده، چهار تخمیس و یک تضمین از آن سروده شد.[۱۴]
اشعار دیگر
ملامهرعلی که به سه زبان ترکی، فارسی و عربی شعر می‌سرود و تخلص او در فارسی و ترکی «فدوی» بود،[۱۵] اشعار دیگری نیز دارد.
- وی قصیده لطیف و کوتاهی در هجده بیت به فارسی و در منقبت پیامبر اکرم (ص) با این مطلع دارد: «لا» استعاره‌ای ز جلال محمد است / «الاّ» کنایه‌ای ز جمال محمد است.[۱۶] گذشته از این دو قصیده، اشعار فارسی و عربی وی از استحکام و بلاغت چندانی برخوردار نیست. بویژه اشعار عربی او دارای سکته‌های ناخوش و اغلاط ادبی است.[۱۷] در عوض اشعار ترکی او را به سبب شامل شدن بر معانی لطیف عاشقانه و نیز بیان موضوعات حِکْمی و فلسفی عالی شمرده‌اند.[۱۸]
- ملامهرعلی قصاید و مراسلاتی به عربی در مدح میرزا عیسی و پسرش ابوالقاسم قائم مقام فراهانی دارد که در آنها مداحی را شعار خود کرده و برای طلب وظیفه و وجه معاش شرحی از وضع نابسامان و فقر و تجرد خود آورده است. زبان وی در این قطعات تند، هجوآمیز و رکیک است.[۱۹]
- ملامهرعلی زمانی نیز به سبب شعری دوپهلو و طنزآمیز که برای ابوالقاسم شیخ الاسلام تبریزی (متوفی ۱۲۷۹ق.) گفته بود، مورد بی‌مهری او واقع شد.[۲۰]
- وی قصیده‌ای تاریخی نیز در مدح حسینقلی خان دُنبلی، حاکم وقت خوی، در ۹۲ بیت سروده که در آن از بی‌وفایی دنیا شکایت کرده است.[۲۱] از ملامهرعلی دیوانی بجا نمانده و تنها اشعاری پراکنده به فارسی و عربی و ترکی و مادّه تاریخ هایی به عربی در تذکره‌ها از او نقل شده است.[۲۲]
پانویس
- ↑ فرهادمیرزا، ص۷۰
- ↑ ریاحی، ص۲۲۵؛ صدرایی خویی، ص۹، ۱۴، که او را متولد زُنوز و پرورش یافته در خوی دانسته است.
- ↑ صدرایی خویی، ولایت نامه «غدیریه»، ۱۳۷۶ش، ص۹؛ رحمن‌زاده، عربی‌سرایان آذری‌زبان، ۱۳۹۳ش، ص۳۱۹.
- ↑ مدرس تبریزی، ج۴، ص۳۱۱؛ قاضی طباطبائی، ص۲۷؛ ریاحی، ص۲۲۵، فرهادمیرزا قاجار، ص۷۰
- ↑ صدرایی خویی، ص۱۵
- ↑ رجوع کنید به:فرهادمیرزا قاجار، ص۷۰
- ↑ قاضی طباطبائی، ص۲۸ ۲۹
- ↑ نادرمیرزا قاجار، ص۳۸۲-۳۸۳
- ↑ مدرس تبریزی، ج۴، ص۳۱۱
- ↑ ریاحی، ص۲۲۶؛ فرهادمیرزا قاجار، ص۸۲؛ قاضی طباطبائی، ص۳۰
- ↑ ملازاده، «تبریری خویی، ملامهرعلی»، ص۴۲۶.
- ↑ صدرایی خویی، ولایت‌نامه، ۱۳۷۶ش، ص۲۸-۲۹.
- ↑ صدرایی خویی، ولایت‌نامه، ۱۳۷۶ش، ص۳۱-۳۶.
- ↑ نگاه کنید به: صدرایی خویی، ولایت‌نامه، ۱۳۷۶ش، ص۳۸-۶۱.
- ↑ فرهادمیرزا قاجار، ص۷۰
- ↑ فرهادمیرزا قاجار، ص۷۳-۷۴
- ↑ رجوع کنید به:قاضی طباطبائی، ص۳۰۳۱
- ↑ قاضی طباطبائی، ص۳۱
- ↑ فرهادمیرزا قاجار، ص۷۵-۷۸، ۸۵-۸۷
- ↑ قاضی طباطبائی، ص۲۸
- ↑ رجوع کنید به:ریاحی، ص۵۷۲-۵۷۵
- ↑ رجوع کنید به:فرهادمیرزا قاجار، ص۷۰-۸۸؛ ریاحی، ص۲۲۵-۲۲۷؛ صدرایی خویی، ص۱۹-۲۵
منابع
- تبریزی خیابانی، علی، کتاب علماء معاصرین، تهران، چاپ سنگی، ۱۳۶۶ش.
- رحمن‌زاده صوفیانی، جعفر، عربی‌سرایان آذری‌زبان، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- ریاحی، محمدامین، تاریخ خوی، تهران، ۱۳۷۲ش.
- صدرایی خویی، علی، ولایت‌نامه «غدیریه»، قم، انصاریان، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- فرهادمیرزا قاجار، معتمدالدوله، زنبیل، تهران، پدیده، چاپ دوم، ۱۳۶۷ش.
- قاضی طباطبائی، حسن، «ملامهرعلی تبریزی»، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال ۱، ش۵، مرداد ۱۳۲۷.
- مدرس تبریزی، نادرمیرزا قاجار، تاریخ و جغرافی دارالسلطنة تبریز، چاپ غلامرضا طباطبائی مجد، تبریز، ۱۳۷۳ش.
- ملازاده، محمدهانی، «تبریری خویی، ملامهرعلی»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۶، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
- نخجوانی، حسین، مواد التواریخ، تهران، ۱۳۴۳ش.
- هدایت، رضاقلی بن محمدهادی، مجمع الفصحا، چاپ مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶-۱۳۴۰ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام