فاتحه‌خوانی (آیین)
| آیین‌ها | |
|---|---|
 مجلس فاتحه‌خوانی سید محمود هاشمی شاهرودی از علمای شیعه در مسجد اعظم قم | |
| بزرگداشت اموات و طلب مغفرت و رحمت برای روح آنان | |
| زمان‌برگزاری | پس از دنیا رفتن افراد |
| گستره جغرافیایی | جهان اسلام |
| آیین‌های مهم | |
| سینه‌زنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیین‌ها | |
فاتحه‌خوانی از آیین‌هایی است که شیعیان برای خیررساندن به مُردگان انجام می‌دهند.[۱] چون رکن این آیین خواندن سوره فاتحه است، به آن فاتحه‌خوانی می‌گویند.[۲] در احادیث اسلامی به خواندن قرآن برای اموات سفارش شده است. برای نمونه در روایتی، حضرت محمد(ص) به تأثیر قرائت قرآن در مغفرت اموات و آمرزش گناهانشان اشاره کرده است.[۳] همچنین در روایات خواندن سوره‌های خاصی همچون سوره قدر،[۴] سوره توحید،[۵] آیة الکرسی[۶] و سوره یس[۷] برای هدیه به اموات سفارش شده است.
فاتحه‌خوانی به معنای مجلس سوگواری نیز به کار می‌رود.[۸] به مجلس فاتحه‌خوانی پُرسه یا پُرس نیز گفته می‌شود.[۹] مرسوم است که در چنین مجلسی یک یا چند بار قرآن را ختم می‌کنند و ظاهراً تعبیر مجلس ختم که برای درگذشتگان برگزار می‌شود از همین «ختم قرآن» گرفته شده است .[۱۰]
اصطلاح فاتحه‌خوانی در آثار شاعران شیعی نیز نمود داشته است. سید محمدحسین شهریار[۱۱] (درگذشت: ۱۳۶۷ش) و ملک‌الشعرای بهار[۱۲] (درگذشت: ۱۳۳۰ش) از جمله این شعرا هستند. محتشم کاشانی (درگذشت: ۹۹۶ ق) در بیتی می‌گوید:
اصطلاح فاتحه‌خوانی در محاورات عامیانه به معانی دیگری نیز به کار می‌رود. مثلا در زبان فارسی «فاتحه چیزی را خواندن» به معنای قطع امیدکردن از چیزی و از دست رفته تلقی کردن آن به کار می‌رود.[۱۴] همچنین «فاتحه بی اَلحَمد خواندن» نیز به‌معنای اهمیت‌ندادن و هیچ تلقی‌کردن چیزی است.[۱۵]
پانویس
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: رنجبر شیرازی و جان‌احمدی، «شیعیان تانزانیا و وضعیت آنان»، ص۴۶.
- ↑ خرمشاهی، «اصطلاحات قرآنی در محاوره فارسی»، ص۳۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۳۰۰،
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۳۲۲؛ کلینی، الکافی، ج۳، ص۲۹۹.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۳۰۰،
- ↑ دیلمی، ارشاد القلوب إلی الصواب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۶.
- ↑ ابن‌فهد حلی، عدة الداعی، ۱۴۰۷ق،ص۱۴۶.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۳ش، ج۱۱، ص۱۶۹۱۹.
- ↑ رئیس‌السادات، «ریشه‌شناسی سه روز مراسم سوگواری در ایران قرون نخست هجری»، ص۴۳.
- ↑ محمدی ری‌شهری، شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۳۸۴.
- ↑ شهریار، دیوان شهریار، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۸۱ و ص۳۳۹ و ص۳۷۶ و ص۶۵۱.
- ↑ بهار، دیوان اشعار ملک‌الشعرای بهار، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۶۵ و ج۲، ص۸۶۷ و ص۱۱۶۲.
- ↑ محتشم کاشانی، دیوان اشعار، ۱۳۸۷ش، غزل ۳۶۱.
- ↑ خرمشاهی، «اصطلاحات قرآنی در محاوره فارسی»، ص۳۴؛ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۳ش، ج۱۱، ص۱۶۹۱۹.
- ↑ خرمشاهی، «اصطلاحات قرآنی در محاوره فارسی»، ص۳۴.
منابع
- ابن‌فهد حلی، احمد بن محمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، محقق، مصحح، موحدی قمی، احمد، دار الکتب الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، ۱۳۵۶ش.
- بهار، محمدتقی، دیوان اشعار ملک‌الشعرای بهار، تهران، نشر آزادمهر، ۱۳۸۲ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، «اصطلاحات قرآنی در محاوره فارسی»، مجله بینات (موسسه معارف اسلامی امام رضا علیه‌السلام)، بهار ۱۳۷۳ش.
- دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، روزنه،۱۳۷۳ش.
- رئیس‌السادات، «ریشه‌شناسی سه روز مراسم سوگواری در ایران قرون نخست هجری»، مجله تاریخ پژوهی، شماره ۴۹، زمستان ۱۳۹۰ش.
- رنجبر شیرازی، روح‌الله و فاطمه جان‌احمدی، «شیعیان تانزانیا و وضعیت آنان (با تأکید بر شیعیان خوجه اثناعشری)»، مجله شیعه شناسی، شماره ۴۰، زمستان ۱۳۹۱ش.
- شهریار، محمدحسین، دیوان شهریار، تهران، انتشارات نگاه، ۱۳۸۵ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محتشم کاشانی، علی بن احمد، دیوان اشعار، تهران، انتشارات نگاه، ۱۳۸۷ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۱ش.