کوه نور یا جَبَلُ النّور کوهی در شمال شرقی مکه است. روایت شده که در بنای کعبه از سنگ‌های این کوه استفاده شده است. غار حِراء در این کوه واقع است. این کوه از دوران جاهلیت محترم بوده است. نخستین کسی که در کوه نور اعتکاف نمود، عبدالمطلب، نیای پیامبر، بود. پیامبر(ص) نیز پیش از بعثت خود، هر ساله مدتی در آن به عبادت می‌پرداخت. بعثت پیامبر(ص) با وحی سوره علق، در در ۲۷ رجبِ سال چهلم عام الفیل، و در غار حرا روی داده است. امروزه مسلمانان، زیارت غار حراء را از مستحبات اعمال حج می‌دانند.
مشخصات کوه
کوه نور در شمال شرقی مکه قرار دارد. این کوه شکلی مخروطی دارد و از دیگر کوه‌هایی که شهر مکه بر دامنه آنها واقع شده، مستقل است.[۱] فاصله کوه نور تا مسجد الحرام یک فرسنگ[۲] حدود شش کیلومتر است.[۳] این کوه که مشرف بر مِنا و در کنار مسیر مِنا ـ عرفات است،[۴] در گذشته با مکه فاصله داشت؛ اما امروزه، به‌سبب توسعه شهر مکه، داخل شهر قرار گرفته و ساختمان‌های مسکونی آن را احاطه کرده است.
ارتفاع آن از سطح دریا ۵۶۰ متر است[۵] و فقط از یک مسیر می‌توان از آن صعود کرد و آن راهی است که از دیگر جاها جدا شده است.[۶] آب و سبزه نیز در آن دیده نمی‌شود.[۷] قله حراء حدود چهل متر مربع مساحت دارد. اطراف قله باز است و هیچ صخره یا مانعی در برابر کسی که می‌خواهد اطراف را تماشا کند، وجود ندارد.
غار حرا
غار حِراء در بالاترین نقطهٔ کوه نور واقع شده است و فاصله بین غار و قله حدود بیست متر است. برای رسیدن به آن از میان دو صخره بسیار نزدیک به هم عبور می‌کنند. پس از آن، غار نمایان می‌شود.[۸]
انتهای غار کاملاً به سوی مسجدالحرام و کعبه، و دهانه آن تقریباً به سمت بیت‌المقدس است.[۹] از بالای کوه نور مسجدالحرام و گلدسته‌ها دیده می‌شوند.[۱۰] وسعت دهانه غار به اندازه‌ای است که یک شخص با قد متوسط می‌تواند از آن عبور کند و در آنجا به نماز بایستد. داخل آن از هنگام طلوع تا غروب آفتاب روشن است، اما گرمای سوزان به آن نفوذ نمی‌کند.[۱۱]
برخی مورخان، غار حراء را با غار ثور ــ که پیامبر اکرم(ص) هنگام هجرت از مکه به مدینه، به آن پناه بردـ اشتباه کرده‌اند.[۱۲]
برخی فقها زیارت غار حراء را از مستحبات اعمال حج ذکر کرده‌اند.[۱۳] از گذشته تاکنون، مردم به زیارت غار حراء می‌روند و گفته شده است که دعا در آنجا مستجاب می‌شود.[۱۴]
کوه نور در روایات دینی و تاریخی
روایت شده، حضرت آدم(ع) خانه کعبه را از سنگ‌های پنج کوه بنا کرد که یکی از آنها کوه نور بود.[۱۵] گفته شده [یادداشت ۱]که نور همان کوه فاران است که در تورات از آن یاد شده،[۱۶] اما ظاهراً فاران نامی است که به همه کوه‌های مکه اطلاق شده است نه فقط کوه نور.[۱۷]
گفته‌اند از معجزات پیامبر(ص) آن بود که کوه نور در زیر پای آن حضرت به حرکت درآمد و سپس به فرمان پیامبر(ص) از حرکت بازایستاد.[۱۸]
پیامبر(ص) پیش از اسلام هر سال مدتی را در آن به خلوت و عبادت می‌گذراند[۱۹] از امام علی(ع) نقل شده است که پیامبر اسلام(ص) هر سال در غار حراء خلوت می‌گزید، من او را می‌دیدم و جز من کسی وی را نمی‌دید.[۲۰] طبق برخی گزارش‌ها امام علی(ع) و حضرت خدیجه (س) خوراکی لازم را برای پیامبر(ص) تا غار یا پایین کوه می برده اند.[۲۱]
این کوه در دوره جاهلیت نیز محترم بوده و در اشعار جاهلی از آن یاد شده است، از جمله در اشعار عَوف بن‌اَحْوَص و ابوطالب عموی پیامبر.[۲۲] نخستین کسی که در کوه نور اعتکاف نمود، عبدالمطلب، نیای پیامبر، بود.[۲۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه، ۱۳۸۴ش، ص۱۰۷.
- ↑ رجوع کنید به ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ۱۹۹۲م، ص۱۳۰؛ ابن‌بطوطه، رحلة ابن بطوطة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۵۸.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه، ۱۳۸۴ش، ص۱۰۷.
- ↑ ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ۱۹۹۲م، ص۱۳۰؛ ابن‌بطوطه، رحلة ابن بطوطة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۵۸؛ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه، ص۱۰۷.
- ↑ عبدالغنی، تاریخ امراء المکه، ۱۴۱۳ق، ص۲۲.
- ↑ حمیری، الروض المعطار، ۱۹۸۴م، ص۱۹۰.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ذیل مادّه.
- ↑ خادمی، راهنمای حج، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۵۷.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه، ۱۳۸۴ش، ص۱۰۸.
- ↑ خادمی، راهنمای حج، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۵۷.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه، ۱۳۸۴ش، ص۱۰۷–۱۰۸.
- ↑ رجوع کنید به ازرقی، اخبار مکه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۸۸؛ فاسی، شفاء الغرام، بیروت، ج۱، ص۲۸۰؛ نهروالی، کتاب الاعلام، ص۴۴۰.
- ↑ رجوع کنید به شهید اول، الدروس الشرعیه، ۱۴۱۲–۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۶۸؛ سبزواری، ذخیرة المعاد، ۱۲۷۳–۱۲۷۴ق، ص۶۹۵؛ قس ابن‌تیمیه، مجموع الفتاوی، ج۱۵، جزء۲۶، ص۶۸.
- ↑ ابن‌جبیر، رحلة ابن‌جبیر، ۱۹۹۲م، ص۱۹۰؛ فاسی، شفاء الغرام، بیروت، ج۱، ص۱۹۹، ۲۸۰.
- ↑ هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۸۸؛ فاسی، شفاء الغرام، بیروت، ج۱، ص۹۱.
- ↑ کتاب اول سموئیل نبی، ۱:۲۵.
- ↑ عاملی، الصحیح، موسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر ج۲، ص۳۰۰.
- ↑ رجوع کنید به ابن‌حنبل، مسند، دار صادر، ج۲، ص۴۱۹؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق ج۱، ص۳۲۶؛ مقریزی، امتاع الاسماع، ج۵، ص۵۷.
- ↑ فاسی، شفاء الغرام، بیروت، ج۱، ص۲۷۹.
- ↑ نهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، خطبه ۱۹۲، ص۲۲۲.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، حدیث ۱۰۳۴ ؛اسدی حلی، العمدة، ص ۳۹۵.
- ↑ رجوع کنید به بکری، معجم، ۱۴۰۳ق، ذیل مادّه؛ فاسی، شفاء الغرام، بیروت، ج۱، ص۲۸۱؛ نهروالی، کتاب الاعلام، ص۴۴۰.
- ↑ ابن‌اثیر، دار صادر بیروت، ج۲، ص۱۵.
یادداشت
- ↑ علامه طهرانی گفته است: و بِطَلعَتِکَ فی ساعیرَ و ظُهورِکَ فی جَبَلِ فارانَ«بِطَلعَتک» یعنی: به نشان دادن «خودت را نشان دادی در کوه ساعیر به پیغمبر اکرم صلّی اللَه علیه و آله و سلّم.»”و ظُهورِکَ فی جَبَلِ فارانَ «و ظاهر شدی در جبل فاران» جبل فاران کوهی است نزدیک مکّه، همان‌جایی که محلّ مناجات پیغمبر بود. طهرانی، سیّد محمّد حسین، تفسیر آیۀ نور،مقدّمه و تصحیح سیّد محمّد محسن حسینی طهرانی
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، الكامل في التاريخ، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- ابن بطوطه، رحلة ابن بطوطة، تحقیق محمد عبدالمنعم عریان، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
- ابن تیمیه، مجموع الفتاوی، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، ۱۴۲۱ق/۲۰۰۰م.
- ابن جبیر، رحلة ابن جبیر، تحقیق حسین نصّار، قاهره، ۱۹۹۲م.
- ابن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار، تحقیق رشدی صالح ملحس، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م، چاپ افست قم، ۱۳۶۹ش.
- بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، تحقیق مصطفی سقّا، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- حمیری، محمد بن عبدالله، الروض المعطار فی خبر الأقطار، تحقیق احسان عباس، بیروت، ۱۹۸۴م.
- خادمی، محمدحسن، راهنمای حج و عمره، تهران، اطلاعات، ۱۳۸۳ش.
- سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد، چاپ سنگی تهران، ۱۲۷۳–۱۲۷۴ق، چاپ افست قم، بی‌تا.
- شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، قم، مؤسسه نشر الاسلامی، ۱۴۱۲–۱۴۱۴ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، تحقیق محمدباقر موسوی خرسان، نجف، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م، چاپ افست قم، بی‌تا.
- عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، ۱۴۰۳ق.
- عبدالغنی، عارف، تاریخ امراء مکة المکرمة (۸–۱۳۴۴ق)، دمشق، دار البشائر، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
- فاسی، محمد بن احمد، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
- قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، تهران، ۱۳۸۴ش.
- مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع بما للنبی صلی‌اللّه‌علیه‌وسلم من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.
- نهروالی، محمد بن احمد، کتاب الاعلام باعلام بیت الله الحرام، تحقیق علی محمد عمر، قاهره، ۱۴۲۵ق/۲۰۰۴م.
- هیثمی، علی بن ابوبکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- یاقوت حموی، معجم البلدان.
پیوند به بیرون