الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید بن طاووس |
| موضوع | کلام |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | خیام |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۰ق |
اَلطَّرائف فی مَعْرِفَةِ مَذاهِبِ الطَّوائف اثری کلامی حدیثی از سید ابن طاووس (متوفی ۶۶۴ق) در اثبات امامت ائمه(ع) و حقانیت مذهب شیعه اثناعشری و رد مخالفان آنهاست. او مواضع اهل تسنن در مباحث خلافت و ولایت را به نقد کشیده و حقانیت تشیع دوازده‌امامی را اثبات می‌کند. مؤلف در این کتاب، اسمی از خود نیاورده و از نام مستعار استفاده کرده است؛ از این رو برخی در انتساب آن به ابن طاووس تردید کرده‌اند. نویسنده در این اثر از کتاب‌های غیرشیعی بهره برده و به استدلال‌های اهل سنت پاسخ می‌دهد. این کتاب به فارسی نیز ترجمه شده است.
درباره مؤلف
سید رضی الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس، از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و امام سجاد(ع) در ۱۵ محرم سال ۵۸۹ق در شهر حله به دنیا آمد. ابتدای تحصیلات سید ابن طاووس در شهر حله بود که از محضر پدر و جد خود، ورام بن ابی‌فراس، علوم مقدماتی را آموخت. او که از محضر اساتید حله استفاده کافی و لازم را برده بود برای استفاده از علما به شهرهای دیگر سفر کرد و نزد بزرگان عصر خویش به کسب علم و ادب و معنویت پرداخت و شاگردان فراوانی تربیت کرد.
سید علی بن طاووس در سال ۶۶۴ق در ۷۵ سالگی و در شهر بغداد وفات نمود. بدنش را به نجف منتقل نموده و در حرم امام علی(ع) به خاک سپردند.
انتساب کتاب
از ابتدا تا انتهای کتاب هیچ کلامی که انتساب کتاب را به سید ابن طاووس اثبات کند وجود ندارد؛ بلکه با نام فردی به نام «عبد المحمود بن داود» سخن می‌گوید که از اهل ذمه بوده و با طوائف و مذاهب مسلمانان آشنایی داشته است. با این حال هیچ‌کس تردیدی ندارد در اینکه کتاب طرائف، تألیف سید ابن طاووس است.
شیخ حر عاملی تردیدی ندارد که استفاده از اسم مستعار برای تقیه بوده است؛ زیرا او بیشتر در همان شهر خلفای اسلامی به سر می‌برده است. سید در اجازات خود کتاب طرائف را از تألیفات خود دانسته و در کشف المحجة به فرزند خود سفارش می‌کند کتاب طرائف را که در آن حق و باطل را از هم جدا کرده مطالعه کند. او در کتاب اقبال و سعد السعود نیز به انتساب کتاب به خود تصریح نموده است.
بنابراین انتساب کتاب به سید ابن طاووس امری مسلّم است، خصوصا که شهید ثانی هم در حاشیه نسخه خطی کتاب، آن را تألیف سید ابن طاووس دانسته است. به نقل از اتان کلبرگ، شهید ثانی می‌گوید:
- سید بن طاووس اسم مستعاری با عنوان «المحمود بن داود عضو اهل الذمه»برای کتابش برگزید و منظور از محمود هر کسی است که عبد خدای محمود است و داوود در اینجا مقصود داوود بن حسن یکی از اجداد ابن طاووس و نوه حسن بن علی برادر رضاعی امام صادق(ع) است.[۱]حر عاملی براین باور است که انتخاب اسم مستعار برای تقیه بوده است.[۲]
روش مؤلف
سید در این کتاب، خود را یک انسان تازه مسلمان فرض کرده که بعد از مسلمان شدن، اختلافاتی بین مسلمانان دیده و فرقه‌های متعدد مشاهده کرده است؛ به همین جهت تصمیم به جستجو و تفحص در منابع دینی می‌گیرد تا حقیقت امر بر او روشن شود. او در همان ابتدا تصریح می‌کند که چون شیعیان متهم به غلو و کفر هستند تنها از کتب اهل سنت استفاده خواهد کرد.
بعد از تلاش فراوان می‌بیند که یکی از این فرقه‌ها که شیعه نامیده می‌شود موافق عقل و قرآن کریم و اخبار وارده در کتب فرقه های مختلف است و تضاد و تناقض فرقه‌های دیگر در آن نیست و بدین شکل خود را در سلک شیعیان دوازده امامی قرار می‌دهد.
مؤلف در کتاب طرائف، همان‌طور که در ابتدای آن تصریح کرده، تنها از کتب غیر شیعی استدلال‌های خود را آورده و به وسیله جدال احسن، مخالفان شیعه را محکوم کرده و با کلام خودشان حجت را بر آنها تمام کرده است.[۳]
ترتیب مطالب
هدف سید ابن طاووس در کتاب طرائف اثبات شیعه و ولایت امام علی(ع) و رد مخالفان شیعه بوده و طرف سخن او غیرمسلمانان نیستند، به همین جهت مباحث کتاب را اینگونه طرح کرده است:
- ابتدای کتاب روایات پیامبر(ص) در شأن و منزلت علی بن ابی‌طالب است و هیچ سخنی از اثبات وجود خدا، توحید، نبوت و معاد به میان نیاورده است. سید کتاب را بر اساس سیر آیات و روایات وارده در شأن علی(ع) تنظیم کرده است.
- کمتر از نصف کتاب، اختصاص به اختلافات خلفا و کسانی مانند عایشه با اهل بیت دارد و شواهد مخالفت‌های آنان با صریح قرآن و سنت نبوی را ذکر نموده است.
- جلد دوم کتاب درباره اثبات عدم صلاحیت خلفای سه‌گانه است. البته مباحثی هم در روش تعیین خلیفه و صلاحیت نداشتن مردم برای انتخاب خلیفه الهی دارد.
- پس از آن سخن از معاویه و مخالفت‌های او با متن اسلام و دین به میان آمده و از ادعاهای اهل سنت در مورد فضایل او جواب داده شده است.
- در بخش پایانی کتاب نیز بعضی از روایات اهل سنت و کارهای مخالفِ دین آنها بیان شده است.[۴]
نگاهی به محتوا
نخستین روایتی که سید بن طاووس در این کتاب پس از مقدمه طولانی اش نقل کرده از سلمان از پیامبر(ص) است که می گوید: از حبیبم رسول خدا(ص) شنیدم که فرمود: من و علی، ۱۴ هزار سال پیش از خلقت آدم به صورت یک نور در پیشگاه خداوند متعال بودیم و چون خداوند آدم را آفرید این نور را دو جزء کرد که یک جزئش من جزء دیگرش علی شد. [۵] در روایات دیگر همین بخش از کتاب، پیامبر خدا(ص) افزود که پس از تقسیم این نور خداوند مرا به نبوت و علی را به خلافت برگزید و من پیامبر شدم وعلی وصیِّ (پیامبر) شد. [۶] نویسنده در پایان تصریح می‌کند که در میان فرقه‌های اسلام فرقه‌ای را نزدیک‌تر به رعایت ادب با خداوند و پیامبر و اهل‌بیتش و اصحاب خاصش، از فرقه شیعه ندیدم زیرا آنها احادیث دروغ و باطل و سخنان بی‌اساس را انکار می‌کنند و پیامبر و اهل‌بیتش و اصحابش را از این سخنان منزه می‌سازند. [۷]پایان بخش کتاب اشعاری در باره فضائل امام علی(ع) و تأکید نویسنده بر این است که اگر قرار باشد آیینی جز آن چه دارد برگزیند او یک مسلمانِ شیعه است.
مخالفت سنیان
به نقل از کلبرگ، دامنه مخالفتی که طرائف در میان حلقه‌های سنی به وجود آورد، را می‌توان از نقلی که درباره محمد بن ابی‌بکر سکاکینی (درگذشت:۷۲۱ق) عالم سنی که به تشیّع امامی گروید- معین کرد.[۹] سکاکینی نسخه‌ای از طرائف را استنساخ کرد، زمانی که این نسخه در دمشق کشف شد، آن‌را تألیف خود او دانستند و نزد قاضی تقی‌الدین سُبکی بردند و حکم به دفاع از دین یهود و ادیان دیگر و بر ضد اسلام کردند.[۱۰] به گزارش ابن‌حجر عسقلانی، قاضی سُبْکی کتاب را شبانه پاره کرد و با آب شست.[۱۱] دست‌نوشته‌ای هم از یک فرد ناشناس در رد کتاب به نام النُّکَت و اللطائف فی نقض کتاب الطرائف وجود دارد.[۱۲]
ترجمه‌ها
- ترجمه‌ای نیز با نام طراوة الطائف فی ترجمة کتاب الطرائف از علی بن حسن زواره‌‌ای برای شاه طهماسب ترجمه شده است.
- ترجمه‌ای از محمد صادق طبسی واعظ که در سال ۱۳۰۱ق در تهران چاپ سنگی شده است.[۱۳]
- ترجمه‌ای از داوود الهامی. نشر نوید اسلام، سال ۱۳۷۴ش.
پانویس
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ ش، ص۹۸ و ۹۹.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ ش، ص۱۰۰.
- ↑ الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ سید بن طاووس، الطرائف في معرفة مذهب الطوائف، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۱۵-۱۶.
- ↑ سید بن طاووس، الطرائف في معرفة مذهب الطوائف، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۱۵-۱۶.
- ↑ سید بن طاووس، الطرائف في معرفة مذهب الطوائف، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۵۵۴.
- ↑ سید بن طاووس، الطرائف في معرفة مذهب الطوائف، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۵۵۵.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ ش، ص۱۰۱ و ۱۰۲.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ ش، ص۱۰۱ و ۱۰۲.
- ↑ ابن‌حجر، الدرر الکامنه، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۱۴۹.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ ش، ص۱۰۱ و ۱۰۲.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ ش، ص۱۰۲.
یادداشت
- ↑ علی امیرالمؤمنین زعیم اوست و با وجود او هیچ کس نباید طمعی در خلافت داشته باشد. او دارای برترین نَسَب است و در اسلام آوردن بر همگان مقدم است و تمام فضائل از آنِ اوست. و اگر قرار باشد من دین و آیینی جز این آیینی که دارم برگزینم در این صورت من جز مسلمانی شیعه چیز دیگری نیستم.
منابع
- کلبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس، ترجمه سید علی قرائی و رسول جعفریان، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۳۷۱ش.
- ابن طاووس، علی بن موسی، الطرائف، قم، خیام، ۱۴۰۰ق.
- ابن طاووس، علی بن موسی، الطرائف، ترجمه داوود الهامی، قم، نوید اسلام، ۱۳۷۴ش.
- ابن‌حجر عسقلانی، أحمد بن علي، الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، تحقیق: محمد عبد المعيد ضان، صیدرآباد هند، مجلس دائرة المعارف العثمانية، الطبعة الثانية، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.