ابراهیم بن موسی بن جعفر
| نام | ابراهیم |
|---|---|
| نقش | راوی حدیث • از ائمه زیدیه • حاکم یمن و مکه |
| درگذشت | زنده تا سال ۲۱۰ق |
| مدفن | حرم کاظمین |
| لقب(ها) | جزّار • مرتضی |
| پدر | امام کاظم(ع) |
| فرزند(ان) | موسی • جعفر |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
اِبْراهیمِ بْنِ موسی عَلَوی فرزند امام موسی بن جعفر(ع)، معروف به جزّار و ملقب به مرتضی یکی از ائمه زیدیه است. او در قیام ابن طباطبا با وی بیعت کرد و پس از مرگ ابن طباطبا از سوی محمد بن محمد بن زید علوی و به نقلی از طرف ابوالسرایا حاکم یمن شد اما پس از مدتی از یمن خارج شده و به مکه رفت. ابراهیم بار دیگر از طرف مأمون عباسی بر یمن حکومت کرد و مدتی نیز حاکم مکه شد. او در نهایت در سال ۲۱۰ هجری قمری در بغداد مسموم شد و از دنیا رفت. مجلسی وی را از راویان ممدوح به‌شمار آورده است.
نسب
یعقوبی،[۱] ابن بابویه،[۲] مفید،[۳] ابن شهر آشوب[۴] و دیگران از شخصی بنام ابراهیم، در میان فرزندان امام موسی کاظم(ع) نام برده‌اند، اما برخی نوشته‌اند که امام موسی بن جعفر(ع) دارای ۲ فرزند به نام ابراهیم بوده است: ابراهیم اکبر که از امامان زیدی است و در یمن به حکومت رسید[۵] و ابراهیم اصغر که ملقب به مرتضی بوده[۶] و نسلش ادامه یافته است.[۷] هموست که جد سیدمرتضی و سیدرضی؛ مدون نهج البلاغه است.[۸]
فرزندان و ویژگی ها
بنابر نظر اِبْن‌ِ عِنَبه، از ابراهیم فرزندی باقی نماند،[۹] بعضی نیز برای وی ۹ فرزند نقل کرده‌اند که نسل ابراهیم از آنها بجای ماند.[۱۰] ابن عِنَبَه از ابن صوفی صاحب المجدی نقل می‌کند که نسل ابراهیم اصغر در مرند دیده شده‌اند.[۱۱]
برخی از نویسندگان، ابراهیم را مردی کریم، دلیر و بخشنده معرفی کرده‌اند.[۱۲] مجلسی وی را از راویان ممدوح به شمار آورده است.[۱۳]
بیعت با ابن طباطبا
در ۱۹۸ق/۸۱۴م محمد بن ابراهیم علوی معروف به ابن طباطبا (د ۱۹۹ق) به یاری سرّی بن منصور شیبانی معروف به ابوالسرایا (درگذشت ۲۰۰ق) در کوفه قیام کرد[۱۴] و اکثر علویان و طالبیان با وی بیعت کردند. ابراهیم بن موسی نیز با او بیعت کرد[۱۵] اما دیری نپایید که ابن طباطبا چشم از جهان فروبست و ابوالسرایا با محمد بن محمد بن زید(درگذشت ۲۰۰ق) مشهور به محمد محروق[۱۶] یا محمد بن زید[۱۷] بیعت کرد و هریک از یاران، مأمور گرفتن شهری شدند. ابراهیم نیز به محمد پیوست و مأمور گرفتن یمن شد.[۱۸] بعضی نوشته‌اند که وی از جانب ابوالسرایا به حکومت یمن برگزیده شد.[۱۹]
حکومت یمن
ابراهیم در جریان قیام ابن طباطبا و پس از او محمد بن محمد بن زید و ابوالسرایا، در مکه به سر می‌برد. هنگامی که از قیام آنان و انتصاب خویش به حکومت یمن آگاه شد با جمعی از یاران و خاندان و سپاهیان خود به سوی این سرزمین شتافت.[۲۰] در آن زمان اسحاق بن موسی بن عیسی بن ماهان از جانب مأمون عباسی بر یمن حکومت می‌کرد. چون وی از نزدیک شدن ابراهیم و یارانش به شهر صنعا باخبر شد، همراه نزدیکان و یاران خود از یمن بیرون آمد و به مکه رفت.[۲۱]
ابن کثیر از جنگ‌های بسیار ابراهیم در یمن خبر داده،[۲۲] ولی نگفته است که این جنگ‌ها با چه کسی و در کجا و چگونه بوده است. ابراهیم در سال ۲۰۰ هجری قمری پس از استقرار در یمن به گفته طبری[۲۳] مردی از فرزندان عقیل بن ابی طالب را به عنوان امیرالحاج همراه سپاهیان بسیار به مکه فرستاد. طبری داستانی از مقابله این مرد با معتصم برادر مأمون آورده است.[۲۴]
برکناری از حکومت
در اینکه چگونه ابراهیم‌بن موسی(ع) از حکومت یمن کنار گذاشته شد سخنان مختلفی گفته‌اند. یعقوبی نوشته است که حسن بن سهل که از جانب مأمون به حکومت عراق دست یافته بود، پس از ورود به مدائن، حمدویه بن علی بن عیسی بن ماهان را به حکومت یمن گماشت. ابراهیم در جنگ از او شکست خورد و روانه مکه شد.[۲۵]
ابن خلدون نوشته است که مأمون لشکریان خود را به یمن فرستاد. سپاهیان وی نواحی گوناگون یمن را تسخیر کردند و جمع بسیاری از بزرگان یمن را با خود نزد مأمون بردند. در میان آنان، محمد زیادبن عبدالله بن ابی‌سفیان بود که مأمون وی را به حکومت یمن برگماشت و به وی فرمان داد تا با علویان بجنگد و یمن را فتح کند.[۲۶]
بعضی نوشته‌اند که احمد بن یزید بن عبدالرحمن قشیبی شاعر یمنی که مخالف ابراهیم بن موسی بود، در هنگام هجوم ابراهیم به یمن اسیر شد. وی بعداً گریخت و با اشعار شورانگیز خود مردم یمن را علیه ابراهیم شوراند و آنان به سرکردگی عبدالله بن محمد بن ماهان(در ۲۰۱ق/۸۱۶م) قیام کردند و ابراهیم را از یمن بیرون راندند.[۲۷]
ورود به مکه
ابراهیم بن موسی پس از خروج یا فرار از یمن به مکه رفت. در آن زمان یزید بن محمد بن حنظله مخزومی که به نیابت از حمدویه بن علی بن عیسی بن ماهان[۲۸] یا به نمایندگی از عیسی بن یزید جلودی[۲۹] بر مکه فرمان می‌راند، برای مقابله با ابراهیم از مکه بیرون آمد، اما شکست خورد و به قتل رسید و ابراهیم وارد مکه شد.[۳۰]
حمدویه پس از استقرار در یمن به دلایلی به فرمان مأمون از مقام خود برکنار گردید و مأمون بار دیگر ابراهیم بن موسی(ع) را به حکومت یمن منصوب کرد و به عیسی جلودی فرمان داد که برای مقابله با حمدویه بن علی که از فرمان مأمون سرپیچی کرده بود، همراه ابراهیم به یمن برود. جلودی همراه ابراهیم نرفت و ابراهیم خود با یارانش به یمن شتافت. در ابتدا ابراهیم بر فرزند حمدویه چیره شد و بسیاری از سپاهیان وی را کشت و به سوی شهر صنعا پیش رفت. حمدویه خود برای مقابله با ابراهیم از صنعا خارج شد و جنگ سختی میان آنان درگرفت که به شکست ابراهیم انجامید و بار دیگر ابراهیم به مکه گریخت.[۳۱]
حاکم مکه
در سال ۲۰۲ هجری قمری مأمون وی را به حکومت مکه گمارد[۳۲] و امیرالحاج کرد.[۳۳] ابراهیم در مراسم حج آن سال مردم را به ولایتعهدی برادر خود امام رضا(ع) فرا خواند.[۳۴]
اقامت در بغداد
عیسی بن یزید جلودی که پس از ابراهیم‌بن موسی از جانب مأمون به حکومت یمن منصوب شده بود، نخست به مکه آمد و ابراهیم‌بن موسی را به بغداد فرستاد و به جای وی عبیدالله‌بن حسن علوی را به حکومت مکه گمارد.[۳۵] برخی نوشته‌اند که ابراهیم و علویان متفرق شده بودند. از این روی به بغداد رفت و امان خواست و مأمون وی را امان داد، یا به قولی امام رضا(ع) نزد مأمون از وی شفاعت کرد.
درگذشت
ابراهیم تا سال ۲۱۰ هجری قمری در بغداد ساکن بود و سرانجام بر اثر مسمومیت از دنیا رفت.[۳۶] مجلسی بر این باور است که ابراهیم اکبر در حرم کاظمین که به قبرستان قریش معروف بود، دفن شد[۳۷] ولی ابراهیم اصغر در حرم امام حسین(ع) به خاک سپرده شده است.[۳۸]
پانویس
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بی‌تا، ج۲، ص۴۱۵.
- ↑ ابن بابویه، عیون اخبار الرضا(ع)، بی‌تا، ج۱، ص۲۵.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۵۸۸.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۲۴.
- ↑ ابن عنبه، عمدة الطالب، ۱۳۸۰ق، ص۱۹۷-۲۰۱.
- ↑ ابن عنبه، عمدة الطالب، ۱۳۸۰ق، ص۲۰۱.
- ↑ ابن عنبه، عمدة الطالب، ۱۳۸۰ش، ص۲۰۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۸، ص۳۰۶.
- ↑ ابن عنبه، عمدة الطالب، ۱۳۸۰ق، ص۲۰۱.
- ↑ رجایی، المعقبون، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۸۱.
- ↑ ابن عنبه، عمدة الطالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۳.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۳۶.
- ↑ مجلسی، الوجیزه، ۱۴۲۰ق، ص۱۵.
- ↑ یعقوبی، ج۲،ص۴۴۵
- ↑ شامی، فضیله عبدالامیر، ۲۱۲
- ↑ یعقوبی، ج۲،ص۴۴۵
- ↑ مفید، ۵۸۹
- ↑ یعقوبی، ج۲،ص۴۴۵
- ↑ ابن اثیر، ج۶، ص۳۰۵
- ↑ طبری، ج۸، ص۵۳۶
- ↑ طبری، ج۸،ص۵۳۶
- ↑ ج۱۰، ص۲۴۶
- ↑ تاریخ الطبری،ج۸، ص۵۴۰
- ↑ تاریخ الطبری،ج۸، ص۵۴۰
- ↑ ج۲،ص۴۴۷.
- ↑ ج۴، ص۴۵۴و۴۵۳.
- ↑ شامی، احمدمحمد، ۲۶۴-۲۶۶.
- ↑ یعقوبی، ج۲، ص۴۴۸
- ↑ فاکهی، ج۲، ص۱۹۰
- ↑ یعقوبی، ج۲، ص۴۴۸
- ↑ یعقوبی، ج۲، ص۴۴۹
- ↑ فاکهی، ج۲،ص۱۹۱
- ↑ ابن خلدون، ج۳،ص۵۳۲
- ↑ طبری، ج۸، ص۵۶۷
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، نشر دار صادر، ج۲،ص۴۴۵
- ↑ شامی، فضیله عبدالامیر، ص۲۱۴-۲۱۵
- ↑ مجلسی، بحار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۳۰۶-۳۰۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۸، ص۳۰۶-۳۰۷.
��
منابع
- ابن اثیر، الکامل، بیروت، ۱۹۶۵.
- ابن بابویه، محمدبن علی، عیون اخبار الرضا،تهران، علمیه اسلامیه، بی‌تا.
- ابن خلدون، العبر؛ ابن خلکان، وفیات الاعیان، به کوشش محمد محیی‌الدین، عبدالحمید، قاهره، ۱۹۴۸م.
- ابن زهره، تاج‌الدین ابن محمد، غایة الاختصار، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۲ق.
- ابن شهر آشوب، محمدبن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن عنبه، احمدبن علی، عمدة الطالب، نجف، المطبعة الحیدریة، ۱۳۸۰ق.
- ابن عنبه، احمدبن علی، الفصول الفخریه، به کوشش جلال‌الدین محدّث ارموی، تهران، ۱۳۴۶ش.
- ابن کثیر، اسماعیل‌بن عمر، البدایه والنهایه، قاهره، ۱۹۳۲م.
- خواندمیر، غیاث‌الدین، حبیب السیر، به کوشش محمددبیر سیاقی، تهران، ۱۳۵۳ش.
- شامی، احمد محمد، قصه الادب فی‌الیمن، بیروت، ۱۹۶۸م.
- رجایی، مهدی، المعقبون، قم، موسسه عاشورا، ۱۳۸۵ش.
- شامی، فضیله عبدالامیر، تاریخ الفرقه الزیدیه، نجف، ۱۹۷۴م.
- طبرسی، فضل‌بن حسن، اعلام الوری، قم، موسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۳۷۶ش.
- طبری، محمدبن جریر، تاریخ، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۶ق.
- فاکهی، محمدبن اسحاق، المنتقی، لایپزیک، ۱۸۵۹م.
- قلقشندی، احمدبن عبدالله، مآثرالانافه فی معالم الخلافه، به کوشش عبدالستّار احمد فراج، کویت، ۱۹۶۴م.
- مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار،لبنان، موسسه الوفاء بیروت، ۱۴۰۴ه ق.
- مجلسی، محمدباقر، الوجیزه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۲۰ق.
- مفید، محمدبن محمد، الارشاد، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۷۶ش.
- یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی
| نسب |  | |
|---|---|---|
| فرزندان | امام رضا(ع) • حضرت معصومه • شاهچراغ • حمزه • سید محمد عابد • اسحاق • عبدالله عوکلانی • حکیمه • ابراهیم • قاسم • حسین • زیدالنار • اسماعیل • هارون • فهرست فرزندان امام کاظم(ع) • حمزة بن موسی الکاظم(ع) | |
| القاب | ||
| کنیه‌ها | ||
| اصحاب | ||
| خلفای معاصر | ||
| کتاب‌شناسی | ||
| مرتبط | مناظرات امام کاظم(ع) • دعای جوشن صغیر • دعای یا علی یا عظیم • سندی بن شاهک • صریا • کاظمین • حرم کاظمین • سادات موسوی • سید ابراهیم مجاب • واقفیه • نجمه‌خاتون • قیام فخ • بریهه • یحیی برمکی • فضل بن ربیع • علی بن اسماعیل بن جعفر • عیسی بن جعفر • فطحیه • اسماعیلیه • ناووسیه • بشر حافی • کظم غیظ • کنیه‌ها و لقب‌ها • مدفونان در حرم کاظمین | |