حکمت الهی عام و خاص (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مهدی الهی قمشه‌ای |
| موضوع | حکمت نظری، حکمت مشاء |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | ۲ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | هرمس |
حکمت الهی عام و خاص کتابی فلسفی به زبان فارسی، نوشته مهدی الهی قمشه‌ای (۱۲۸۰-۱۳۵۲ش)، مترجم قرآن کریم.
مؤلف در جلد اول به بیان مباحث فلسفی در سه بخش الهیات به‌معنای عام، جواهر و اعراض، و الهیات به‌معنای اخص شامل مبدأ و معاد می‌پردازد. در خاتمه جلد اول، علاوه بر مباحث مربوط به معاد و سیر الی‌الله، برای ردّ نظریه تناسخ، دلایلی برای اثبات بقای روح پس از مرگ می‌آورد. جلد دوم کتاب در سه بخش به شرح رساله فصوص الحکم فارابی، خطبه اول نهج‌البلاغه و ده مقاله پیرامون حکمت عملی پرداخته است که شرح صد حکمت از کلمات قصار امام علی(ع) است.
در زمان تألیف کتاب فرزند مؤلف از دنیا رفت و او از همین رو قصیده مصطفویه را در آخر کتاب حکمت الهی خود اضافه نمود.
نویسنده
کتاب حکمت الهی عام و خاص با نام کامل «حکمت الهی عام و خاص به‌ضمیمه شرح فصوص حکیم فارابی و قسمت روانشناسی و منطق»، تألیف مهدی الهی قمشه‌ای (۱۲۸۰-۱۳۵۲ش)[۱] از اندیشمندان معارف قرآن در قرن چهاردهم هجری شمسی[۲] است.[۳]
محتوا و ساختار
کتاب حکمت الهی عام و خاص در دو جلد نوشته شده است؛[۴] الهی قمشه‌ای در جلد اول کتاب به بیان مباحث فلسفی با عنوان تعلیم و در سه بخش پرداخت:
- بخش اول درباره الهیات به‌معنای عام،[۵]
مؤلف در بخش اول مباحثی مانند اشتراک وجود،[۶] توجهات سه‌گانه در قضایا، یعنی وجوب، امکان و امتناع،[۷] مباحث علم کلی و امور عامه در بحث ماهیت[۸]، بحث وحدت و کثرت،[۹] حدوث و قدم،[۱۰] قوه و فعل،[۱۱] و علت و معلول[۱۲] را ذکر کرده است.
- بخش دوم درباره جواهر و اعراض[۱۳]
مؤلف در این بخش مباحثی مانند جوهر و اقسام،[۱۴] عرض،[۱۵] کمّ و تقسیمات آن،[۱۶]، کیف و اقسام آن،[۱۷] کیفیات نفسانیه،[۱۸] و اعراض نسبیه[۱۹] را مطرح نمود.
- بخش سوم درباره الهیات به‌معنای اخص است، شامل مبدأ و معاد.[۲۰] نویسنده این بخش را در ضمن چند فصل به اثبات مبدأ و ردّ برخی از اشکال‌های وارد بر آن،[۲۱] بیان توحید و یگانگی آفریدگار، و رد شبهات در این زمینه از جمله شبهه ابن‌کمونه،[۲۲] صفات واجب خدا مانند علم و قدرت و اراده و اختیار و کلام او،[۲۳] افعال و صنع و ابداع الهی[۲۴] پرداخته است.
نویسنده در خاتمه جلد اول، علاوه بر مباحث مربوط به معاد و سیر الی‌الله، برای رد نظریه تناسخ، ده دلیل بر بقای روح پس از مرگ ذکر می‌کند.[۲۵] در آخر جلد اول، برای دفاع از فلسفه حکمای الهی، گفته شده است که علمایی مانند شیخ طوسی، علامه حلی، محقق اول، سید مرتضی، سید رضی، شیخ بهایی، فیض کاشانی و علامه مجلسی در علوم عقلی دارای بهره‌های علمی کافی بودند و اغلب تألیفاتی در زمینه این علوم داشته‌اند؛ لذا اگر طعنی از سوی برخی علما به فلسفه زده شده، منظور فلسفه مادی یونان است، نه فلسفه حکمای الهی.[۲۶]
الهی قمشه‌ای، جلد دوم کتاب حکمت الهی را در سه بخش تنظیم کرده است: ابتدا به شرح رساله فصوص الحکم فارابی درباره عرفان و علم‌النفس پرداخته،[۲۷] سپس خطبه اول توحیدی امام علی(ع) در نهج‌البلاغه را تشریح کرده که حاوی حکمت نظری و معارف الهی است،[۲۸] و پس از آن، ده مقاله پیرامون حکمت عملی آورده است که شرح صد کلام از کلمات قصار امام علی(ع) است.[۲۹]
قصیده مصطفویه
در زمان تألیف کتاب حکمت الهی، فرزند نویسنده به‌نام مصطفی از دنیا رفت و باعث غم و اندوه فراوان وی شد. لذا در ذی‌الحجه ۱۳۷۵ق مصادف با ۲۲ تیر ۱۳۳۵ش قصیده مصطفویه را در آخر کتاب حکمت الهی اضافه نمود.[۳۰]
تاریخ نشر
کتاب حکمت الهی عام و خاص چندین بار چاپ شده، و سومین چاپ آن در سال ۱۳۶۳ش است.[۳۲]
پانویس
- ↑ برقعی، سخنوران نامی معاصر ایران، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ۱۳۸۷ش.
- ↑ برقعی، سخنوران نامی معاصر ایران، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، مقدمه، ص۲.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۷.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۱۳.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۱۷.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۰.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۵.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۴۲.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۴۴.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۸۸.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۸۸.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۸۸.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۹۰.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۹۵.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۹۷.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۱۵۴.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۲۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۲۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۲۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۴۷.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۳۳۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، ص۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، ص۳۷۶.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، ص۴۳۲.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، ص۴۳۲.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، مقدمه.
منابع
- الهی قمشه‌ای، مهدی، حکمت الهی عام و خاص، تهران، اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.
- برقعی، محمدباقر، سخنوران نامی معاصر ایران، قم، نشر خرم، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، طبقات مفسران شیعه، قم، دفتر نشر نوید اسلام، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.
- نرم‌افزار جامع فقه اهل‌البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.