حکمت الهی عام و خاص (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مهدی الهی قمشه‌ای |
| موضوع | حکمت نظری، حکمت مشاء |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | ۲ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | هرمس |
حکمت الهی عام و خاص کتابی فلسفی به زبان فارسی، نوشته مهدی الهی قمشه‌ای (۱۲۸۰-۱۳۵۲ش)، مترجم قرآن کریم.
مؤلف در جلد اول به بیان مباحث فلسفی در سه بخش الهیات به‌معنای عام، جواهر و اعراض، و الهیات به‌معنای اخص شامل مبدأ و معاد می‌پردازد. در خاتمه جلد اول، علاوه بر مباحث مربوط به معاد و سیر الی‌الله، برای ردّ نظریه تناسخ، دلایلی برای اثبات بقای روح پس از مرگ می‌آورد. جلد دوم کتاب در سه بخش به شرح رساله فصوص الحکم فارابی، خطبه اول نهج البلاغه و ده مقاله پیرامون حکمت عملی پرداخته است که شرح صد حکمت از فهرست کلمات قصار نهج‌البلاغه است.
در زمان تألیف کتاب فرزند مؤلف از دنیا رفت و او از همین رو قصیده مصطفویه را در آخر کتاب حکمت الهی خود اضافه نمود.
نویسنده
کتاب حکمت الهی عام و خاص با نام کامل «حکمت الهی عام و خاص به‌ضمیمه شرح فصوص حکیم فارابی و قسمت روانشناسی و منطق»، تألیف مهدی الهی قمشه‌ای (۱۲۸۰-۱۳۵۲ش)[۱] از اندیشمندان معارف قرآن در قرن چهاردهم هجری شمسی[۲] است.[۳]
محتوا و ساختار
کتاب حکمت الهی عام و خاص در دو جلد نوشته شده است؛[۴] الهی قمشه‌ای در جلد اول کتاب به بیان مباحث فلسفی با عنوان تعلیم و در سه بخش پرداخت:
- بخش اول درباره الهیات به‌معنای عام،[۵]
مؤلف در بخش اول مباحثی مانند اشتراک وجود،[۶] توجهات سه‌گانه در قضایا، یعنی وجوب، امکان و امتناع،[۷] مباحث علم کلی و امور عامه در بحث ماهیت[۸]، بحث وحدت و کثرت،[۹] حدوث و قدم،[۱۰] قوه و فعل،[۱۱] و علت و معلول[۱۲] را ذکر کرده است.
- بخش دوم درباره جواهر و اعراض[۱۳]
مؤلف در این بخش مباحثی مانند جوهر و اقسام،[۱۴] عرض،[۱۵] کمّ و تقسیمات آن،[۱۶]، کیف و اقسام آن،[۱۷] کیفیات نفسانیه،[۱۸] و اعراض نسبیه[۱۹] را مطرح نمود.
- بخش سوم درباره الهیات به‌معنای اخص است، شامل مبدأ و معاد.[۲۰] نویسنده این بخش را در ضمن چند فصل به اثبات مبدأ و ردّ برخی از اشکال‌های وارد بر آن،[۲۱] بیان توحید و یگانگی آفریدگار، و رد شبهات در این زمینه از جمله شبهه ابن‌کمونه،[۲۲] صفات واجب خدا مانند علم و قدرت و اراده و اختیار و کلام او،[۲۳] افعال و صنع و ابداع الهی[۲۴] پرداخته است.
نویسنده در خاتمه جلد اول، علاوه بر مباحث مربوط به معاد و سیر الی‌الله، برای رد نظریه تناسخ، ده دلیل بر بقای روح پس از مرگ ذکر می‌کند.[۲۵] در آخر جلد اول، برای دفاع از فلسفه حکمای الهی، گفته شده است که علمایی مانند شیخ طوسی، علامه حلی، محقق اول، سید مرتضی، سید رضی، شیخ بهایی، فیض کاشانی و علامه مجلسی در علوم عقلی دارای بهره‌های علمی کافی بودند و اغلب تألیفاتی در زمینه این علوم داشته‌اند؛ لذا اگر طعنی از سوی برخی علما به فلسفه زده شده، منظور فلسفه مادی یونان است، نه فلسفه حکمای الهی.[۲۶]
الهی قمشه‌ای، جلد دوم کتاب حکمت الهی را در سه بخش تنظیم کرده است: ابتدا به شرح رساله فصوص الحکم فارابی درباره عرفان و علم‌النفس پرداخته،[۲۷] سپس خطبه اول توحیدی امام علی(ع) در نهج‌البلاغه را تشریح کرده که حاوی حکمت نظری و معارف الهی است،[۲۸] و پس از آن، ده مقاله پیرامون حکمت عملی آورده است که شرح صد کلام از کلمات قصار امام علی(ع) است.[۲۹]
قصیده مصطفویه
در زمان تألیف کتاب حکمت الهی، فرزند نویسنده به‌نام مصطفی از دنیا رفت و باعث غم و اندوه فراوان وی شد. لذا در ذی‌الحجه ۱۳۷۵ق مصادف با ۲۲ تیر ۱۳۳۵ش قصیده مصطفویه را در آخر کتاب حکمت الهی اضافه نمود.[۳۰]
تاریخ نشر
کتاب حکمت الهی عام و خاص چندین بار چاپ شده، و سومین چاپ آن در سال ۱۳۶۳ش است.[۳۲]
پانویس
- ↑ برقعی، سخنوران نامی معاصر ایران، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ۱۳۸۷ش.
- ↑ برقعی، سخنوران نامی معاصر ایران، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، مقدمه، ص۲.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۷.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۱۳.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۱۷.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۰.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۵.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۴۲.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۴۴.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۸۸.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۸۸.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۸۸.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۹۰.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۹۵.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۹۷.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۱۵۴.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۲۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۲۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۲۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۴۷.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۳۳۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، ص۱.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، ص۳۷۶.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، ص۴۳۲.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، ج۲، ص۴۳۲.
- ↑ الهی قمشه‌ای، حکمت الهی عام و خاص، مقدمه.
منابع
- الهی قمشه‌ای، مهدی، حکمت الهی عام و خاص، تهران، اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.
- برقعی، محمدباقر، سخنوران نامی معاصر ایران، قم، نشر خرم، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، طبقات مفسران شیعه، قم، دفتر نشر نوید اسلام، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.
- نرم‌افزار جامع فقه اهل‌البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.