کاربر:M.sadafi/صفحه تمرین
مجردات به‌معنای اینکه نفس، مادی نبوده و ویژگی‌های ماده مانند مکان، زمان و جهت ندارد و قابل اشاره حسی نیست. تجرد نفس را یکی از معارف مهم قرآنی و فلسفی دانسته‌اند که اثبات و تصور صحیح معاد و حیات پس از مرگ، مبتنی بر آن است. همچنین تجرد نفس را مهم‌ترین و مفیدترین بحث علم النفس شمرده‌اند.
کتاب‌ها و مقالات متعددی درباره تجرد نفس و چگونگی آن نگارش و منتشر شده است.
جایگاه و اهمیت
تجرد و غیرمادی بودن نفس، یکی از معارف مهم قرآن و فلسفه اسلامی[۱] و از مباحث دیرینه و پراهمیت علم النفس فلسفی شمرده شده است.[۲] برخی آن را مهم‌ترین و مفیدترین بحث علم النفس دانسته‌اند.[۳]
گفته شده اثبات معاد، قیامت کبری و بازگشت ارواح به بدن‌های عنصری و مادی در قیامت یا بدن‌های مثالی در برزخ، مبتنی بر تجرد نفس و بقای آن است.[۴] از نظر محمدتقی مصباح یزدی، فیلسوف شیعی، در صورتی می‌توان حیات پس از مرگ را به صورت صحیح تصور کرد که روح را مجرد و غیر از بدن و خواص آن دانست.[۵] در صورت عدم باور به تجرد نفس، فرض معاد و حیات مجدد، معقول نخواهد بود.[۶] همچنین تجرد نفس را یکی از دلایل فیلسوفان در اثبات جاودانگی نفس پس از مرگ شمرده‌اند.[۷]
مفهوم‌شناسی
تجرد نفس به این معنا دانسته شده که نفس نه جسم است و نه جسمانی و نه لوازم و ویژگی‌های جسم را دارد.[۸] به گفته میرداماد مجرد آن است که هیچ یک از عوارض و ویژگی‌های ماده همچون مکان و زمان، جهت و بُعد و امتداد را ندارد.[۹] علامه طباطبایی گفته است مراد از تجرد نفس این است که نفس، موجود مادی، قابل تقسیم و دارای مکان و زمان نیست.[۱۰] از نظر غلامرضا فیاضی، از اساتید فلسفه اسلامی در قم، مجرد آن است که افزون بر اینکه جسم طبیعی و جسمانی نیست، قابل اشاره حسی نیز نیست.[۱۱]
اقسام مجرد: مثالی و عقلی
مجرد به دو نوع تقسیم شده است:
- مجرد مثالی: این نوع از مجرد گرچه ماده ندارد؛ اما در برخی از ویژگی‌ها مانند رنگ، شکل، حجم و وزن با مادیات مشترک است.[۱۲]
دلایل عقلی
برای تجرد نفس، دلایل عقلی متعددی از سوی فیلسوفان ذکر شده است؛ از جمله ملاصدرا یازده دلیل ارائه کرده است.[۱۳] محمدتقی مصباح یزدی دلایل تجرد نفس را به اعتبار مقدماتشان به دو دسته تقسیم کرده است: دسته اول: دلایلی که از مقدمات غیرفلسفی تشکیل و مبتنی بر دستاوردهای علوم تجری است مانند دلایلی که در آنها از رؤیاها و احضار ارواح یا مقدمات تجربی مانند دگرگونی همه سلول‌های بدن در طول عمر استفاده می‌شود؛ دسته دوم دلایل فلسفی که همه مقدماتش فلسفی است.[۱۴]
کتاب‌شناسی
درباره تجرد نفس و چگونگی آن کتاب‌ها و مقالات متعددی نگارش و منتشر شده است. برخی از کتاب‌ها از این قرار است:
- مجرد سیّال؛ بررسی چگونگی تجرد نفس با تغیّر آن، علیرضا اسعدی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول،۱۳۹۵ش.
- بازنگاهی به تجرد نفس، رسول حسین‌پور، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- تجرد نفس در فلسفه اسلامی و فلسفه ذهن، اثر مصطفی ایزدی یزدان‌آبادی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۴۰۱ش.
- تجرد نفس از دیدگاه آقامجتبی قزوینی و آیت‌الله جوادی آملی، علی قدردان قراملکی، قم، انتشارات حکمت اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۱ش.
پانویس
- ↑ نیکزاد، «دلایل تجرد نفس»، ص۷۴.
- ↑ فیاضی، علم النفس فلسفی، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۳.
- ↑ نیکزاد، «دلایل تجرد نفس»، ص۷۴.
- ↑ آشتیانی، لوامع الحقائق فی اصول العقائد، ۱۳۹۰ش، ص۴۴۰.
- ↑ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۳۴۹.
- ↑ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۳۵۵.
- ↑ نگاه کنید به: فیاضی، علم النفس فلسفی، ۱۳۹۳ش، ص۵۴۷.
- ↑ نگاه کنید به: ایجی-جرجانی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۷، ص۲۴۷؛ فیاضی، علم النفس فلسفی، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۵؛ ذاکری، «ادله قرآنی فخر رازی بر تمایز نفس از بدن و تجرد آن»، ص۱۸۹.
- ↑ میرداماد، کتاب القبسات، ۱۳۶۷ش، ص۱۶۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۳۶۴.
- ↑ فیاضی، علم النفس فلسفی، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۴.
- ↑ فیاضی، علم النفس فلسفی، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۵.
- ↑ نگاه کنید به: ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ۱۹۸۱م، ج۸، ص۲۶۰-۳۰۲.
- ↑ مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۱۹۸ و ۱۹۹.
یادداشت
منابع
- آشتیانی، میرزا احمد، لوامع الحقائق فی اصول العقائد، تحقیق محسن آشتیانی، قم، کنگره علامه آشتیانی، ۱۳۹۰ش.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، احوال النفس؛ رسالة فی النفس و بقائها و معادها، تحقیق و تعلیق احمد فؤاد اهوانی، پاریس، دار بیبلیون، ۲۰۰۷م.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۷۵ش/۱۴۱۷ق.
- ایجی، عضدالدین و میرسید شریف جرجانی، شرح المواقف، تصحیح بدرالدین نعسانی، افست قم، الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۳۲۵ق.
- برخواه، انسیه، «تجرد نفس»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۶، زیرنظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
- تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، تحقیق و تعلیق عبدالرحمن عمیره، افست قم، الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- جرجانی، میر سید شریف، التعریفات، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- داووی، علی‌مراد، «آراء یونانیان درباره جان و روان»، در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۷۲ و ۷۳، فروردین و تیر ۱۳۴۹ش.
- ذاکری، مهدی، «ادله قرآنی فخر رازی بر تمایز نفس از بدن و تجرد آن»، فصلنامه نقد و نظر، شماره ۶۶، بهار ۱۳۹۰ش.
- سبحانی، جعفر، اصالت روح از نظر قرآن، قم، توحید قم، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- سیدمرتضی، علی بن حسین، الذخیره فی علم الکلام، تحقیق سید احمد حسینی، قم، مؤسسه نشر الاسلامی، ۱۴۱۱ق.
- سیدمرتضی، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، تحقیق سید مهدی رجائی، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۰۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح احمد حبیب عاملی، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، بی‌تا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، خواجه نصیرالدین، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- عبودیت، عبدالرسول، درآمدی به نظام حکمت صدرائی (ج۳)، تهران - قم، سمت - مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تسلیک النفس الی حظیرة القدس، تحقیق فاطمه رمضانی، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- فیاض لاهیجی، عبدالرزاق، شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، اصفهان، انتشارات مهدوی، بی‌تا.
- فیاض لاهیجی، عبدالرزاق، گوهر مراد، تهران، نشر سایه، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- فیاضی، غلامرضا، علم النفس فلسفی، تحقیق و تدوین محمدتقی یوسفی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ سوم، ۱۳۹۳ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ هفدهم، ۱۳۸۴ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- مکدرموت، مارتین، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمه احمد آرام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۲ش.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهيم، الحكمة المتعالیة في الأسفار العقلية الأربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۹۸۱م.
- میرداماد، سید محمدباقر، کتاب القبسات، به اهتمام مهدی محقق و دیگران، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش.
- نراقی، ملااحمد، معراج السعاده، قم، انتشارات هجرت، بی‌تا.
- نوری طبرسی، اسماعیل بن احمد، کفایة الموحدین، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، بی‌تا.
- نیکزاد، عباس، «دلایل تجرد نفس»، در فصلنامه کلام اسلامی، شماره ۴۳، پاییز ۱۳۸۱ش.
- یوسفی، محمدتقی، رابطه نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا و کتاب و سنت، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۷ش.
- Baker, Lynne Rudder, The Metaphysics of Everyday Life; an Essay in Practical Realism, New York, Cambridge University Press, 2007.
- Baker, Lynne Rudder, Christians Should Reject Mind-Body Dualism, Contemporary Debates in Philosophy of Religion, Edited by Michael L. Peterson and Raymond J. VanArragon. Blackwell Publishing, 2005.
- Baker, Lynne Rudder, Death and the Afterlife. The Oxford handbook of philosophy of religion, Edited by William J. Wainwright, New York, Oxford University Press, 2005.
- Baker, Lynne Rudder, Material Persons and the Doctrine of resurrection, Faith and Philosophy, Vol. 18, No. 2, 2001.
- Van Inwagen, Peter, The possibility of resurrection and other essays in Christian Apologetics, Boulder, WestviewPress, 1998.