حروف مقطعه: تفاوت میان نسخه‌ها

حروفِ مُقَطَّعَه، یک یا چند حرف که در آغاز ۲۹ سوره قرآن کریم، پس از [[بسم الله الرحمن الرحیم|بَسْمَلَه]]، قرار دارند و جداجدا و گسسته خوانده می‌شوند، مانند الم (الف، لام، میم)، یس (یا، سین)، ص (صاد). نام‌های دیگر این حروف عبارت‌اند از مُقَطَّعات<ref>علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۳۷۳.</ref> و فَواتحُ السُّوَر.<ref>طبری، تفسیر الطبری، مکتبة ابن تیمیة، ج۱، ص۲۰۶، ذیل سوره بقره، آیه ۱.</ref>  

سوره‌هایی که با این حروف آغاز می‌شوند، [[مکی و مدنی|مکی‌اند]]، به جز [[سوره بقره|بقره]] و [[سوره آل عمران|آل عمران]]،<ref>سخاوی، جمال القراء وكمال الإقراء، ۱۴۱۹ ق، ج۲، ص۵۹۱.</ref> که آن دو هم در سال‌های آغازین دوره مدنی نازل شده‌اند.<ref>سیوطی، الدر المنثور، دار الفکر، ج۲، ص۷۱۴.</ref> مطابق شمارش کوفی، که از [[علی بن ابی طالب(ع)]] نقل شده است،<ref>نگاه کنید به: شاطبی، منظومة ناظمة الزهر، ۱۴۲۷ق، ص۶.</ref> حروف مقطعه در پاره‌ای از سوره‌ها یک [[آیه]] مستقل<ref>برای نمونه نگاه کنید به: سوره بقره، آل عمران و اعراف.</ref> و در برخی دیگر، جزئی از یک آیه است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: سوره یونس و هود.</ref>

! scope="col" | ردیف

! scope="col" | نام سوره

! scope="col" |حروف مقطعه

! scope="col" | ردیف

! scope="col" | نام سوره

! scope="col" |حروف مقطعه

! scope="col" | ردیف

! scope="col" | نام سوره

! scope="col" |حروف مقطعه

| ۱|| [[سوره بقره|بقره]] || الم ||   ۱۱|| [[سوره طه|طه]] || طه ||   ۲۱|| [[سوره غافر|غافر]] || حم

| ۲|| [[سوره آل عمران|آل عمران]] || الم || ۱۲|| [[سوره شعراء|شعراء]] || طسم || ۲۲|| [[سوره فصلت|فصلت]] || حم

| ۳|| [[سوره اعراف|اعراف]] || المص || ۱۳|| [[سوره نمل|نمل]] || طس ||   ۲۳|| [[سوره شوری|شوری]] || حم ، عسق

| ۴|| [[سوره یونس|یونس]] || الر     || ۱۴|| [[سوره قصص|قصص]] || طسم || ۲۴|| [[سوره زخرف|زخرف]] || حم

| ۵|| [[سوره هود|هود]] || الر   || ۱۵|| [[سوره عنکبوت|عنکبوت]] || الم ||   ۲۵|| [[سوره دخان|دخان]] || حم

| ۶|| [[سوره یوسف|یوسف]] || الر || ۱۶|| [[سوره روم|روم]] || الم || ۲۶|| [[سوره جاثیه|جاثیه]] || حم

| ۷|| [[سوره رعد|رعد]] || المر   ||   ۱۷|| [[سوره لقمان|لقمان]] || الم || ۲۷|| [[سوره احقاف|احقاف]] || حم

| ۸|| [[سوره ابراهیم|ابراهیم]] || الر ||   ۱۸|| [[سوره سجده|سجده]] || الم   || ۲۸|| [[سوره ق|ق]] || ق

| ۹|| [[سوره حجر|حجر]] || الر   ||   ۱۹|| [[سوره یس|یس]] || یس   || ۲۹|| [[سوره قلم|قلم]] || ن

| ۱۰|| [[سوره مریم|مریم]] || کهیعص || ۲۰|| [[سوره ص|ص]]|| ص

رمز بین خدا و پیامبر، متشابهات قرآن کریم، نام سوره‌ها، حروف سوگند، نشانه معجزه بودن قرآن کریم، اسم اعظم خداوند و استعمال به عنوان ادات تنبیه، از مهمترین معانی ذکر شده برای حروف مقطعه است. به باور ابن حجر عسقلانی، از آنجا که گزارش قابل اطمینانی از پرسش صحابه از پیامبر درباره حروف مقطعه در دست نیست، می‌توان نتیجه گرفت که مدلول یا مقصود این حروف برای آنان شناخته شده و انکارناپذیر بوده است.<ref>نگاه کنید به: سیوطی، الإتقان، ۱۹۶۷ق، ج۳، ص۳۰-۳۱.</ref> با این حال به باور [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبائی]]، معانی مذکور، چندان معتبر نیست؛ چرا که از حد احتمال فراتر نرفته و هیچ دلیلی بر درستی آنها در دست نیست.<ref>طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۰ـ۱۳۹۴، ج۱۸، ص۸.</ref>

* رمز بین خدا و پیامبر: برخی از جمله علامه طباطبایی و [[سید محمود طالقانی]]، حروف مقطعه را رمزی میان خدا و [[پیامبر اسلام|پیغمبر]] دانسته که خداوند نخواسته کسی جز پیامبر(ص) از آنها آگاهی یابد.<ref>نگاه کنید به: طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۴۵ش، ج۱، ص۴۹؛ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۰ـ۱۳۹۴ق، ج۱۸، ص۹.</ref> این دیدگاه، همچنین به [[امام جعفر صادق(ع)]] نسبت داده شده است.<ref>نگاه کنید به: علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۳۸۴.</ref>

* نام سوره‌ها: به باور شیخ طوسی، طبرسی و سیوطی، از مفسران شیعه و سنی، حروف مقطعه، نام‌های [[سوره|سوره‌ها]] هستند و عنوان هر سوره، همان حروف مقطعه‌ای است که با آن آغاز شده است.<ref>نگاه کنید به: شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۴۸-۴۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ذیل سوره بقره، آیه ۱؛ سیوطی، الإتقان، ۱۹۶۷ق، ج۱، ص۶۶۲.</ref> [[شیخ طوسی]] و [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]]، این قول را بهترین دیدگاه در تفسیر حروف مقطعه دانسته‌اند.<ref>شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۴۸ـ۴۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ذیل سوره بقره، آیه ۱.</ref> قول مذکور، به زید بن اسلم نسبت داده شده است.<ref>طبری، تفسیر الطبری، مکتبة ابن تیمیة، ج۱، ص۲۰۶، ذیل سوره بقره، آیه ۱.</ref> همچنین [[خلیل بن احمد]] و [[سیبویه]].<ref>نگاه کنید به: فخر رازی، التفسیر الکبیر، ذیل سوره بقره، آیه ۱.</ref>

*حروف سوگند: [[ابن عباس]] و عِکرمه، حروف مقطعه را حروف سوگند دانسته و معتقدند خداوند با این حروف که از نام‌های او هستند، سوگند یاد کرده است.<ref>نگاه کنید به: طبری، تفسیر الطبری، مکتبة ابن تیمیة، ج۱، ص۲۰۷، ذیل سوره بقره، آیه ۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ذیل سوره بقره، آیه ۱؛ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۴۷.</ref> سیوطی در توجیه و تأیید این نظر به روایتی از [[امام علی(ع)]] استناد کرده که گفته است: «‌یا کهیعص اغفرلی».<ref>سیوطی، الإتقان، ۱۹۶۷م، ج۳، ص۲۷-۲۸.</ref>

*اسم اعظم خدا: [[ابن مسعود]]<ref>سیوطی، الدر المنثور، دار الفکر، ج۱، ص۵۷.</ref>، و [[ابن عباس]]<ref>طبری، تفسیر الطبری، مکتبة ابن تیمیة، ج۱، ص۲۰۶، ذیل سوره بقره، آیه ۱.</ref>، از مفسران صدر اسلام، گفته‌اند که این حروف، [[اسم اعظم]] خدا هستند.<ref>سیوطی، الإتقان، ۱۹۶۷ق، ج۳، ص۲۷.</ref> همچنین [[سعید بن جبیر بن هشام اسدی|سعید بن جُبَیر]] معتقد بوده حروف مقطعه، نام‌های خداست که تقطیع شده است.<ref>طبری، تفسیر الطبری، مکتبة ابن تیمیة، ج۱، ص۲۰۷، ذیل سوره بقره، آیه ۱.</ref> این دیدگاه در برخی نقل‌های منسوب به برخی از [[امامان شیعه]] نیز وجود دارد.<ref>نگاه کنید به: علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۳۷۵.</ref>

*ادات تنبیه: به باور برخی، هر یک از حروف مقطعه،ح به مثابه ادات تنبیه (از قبیل اَلا، اَما، و هان) هستند؛ بر این اساس، از آنجا که [[مشرک|مشرکان]] در پی آن بوده‌اند که از [[قرآن]] اِعراض کنند، به آن گوش نسپارند و در اثنای خواندن آیات سروصدا راه بیندازند،<ref>نگاه کنید به: سوره فصلت، آیه ۲۶.</ref> خدا سخنان خود را در برخی از سوره‌ها با حروف مقطعه آغاز کرد تا موجب سکوت مشرکان و انگیزه هشیاری و جلب نظر آنان به قرآن گردد.<ref>شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۴۸؛ سیوطی، الإتقان، ۱۹۶۷ق، ج۳، ص۳۱.</ref> در این باره که «‌چرا خدا از ادوات تنبیه مشهور بهره نگرفته است؟‌» گفته شده که قرآن کلامی است که به سخن بشر شباهت ندارد؛ پس، باید با نوعی از ادوات تنبیهِ نامعهود و نامتعارف آغاز گردد تا از کلام‌های دیگر بلیغ‌تر و مؤثرتر باشد.<ref>سیوطی، الإتقان، ۱۹۶۷ق، ج۳، ص۳۱.</ref>

*تفسیر عددی: گروهی از مفسران، این حروف را رمزهایی همراه با معنای نمادینِ مبتنی بر ارزش عددی حروفِ عربی، موسوم به «‌عَدُّ اَبی جاد‌» یا «‌[[حساب جمل|حساب جُمَل]]»، دانسته‌اند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، مکتبة ابن تیمیة، ج۱، ص۲۰۹-۲۱۰، ذیل سوره بقره، آیه ۱.</ref> این گروه، که از یهودیان اثر پذیرفته‌اند، با تفسیر عددی حروف مقطعه خواسته‌اند زمان تأسیس حکومت‌ها و انقراض آنها، مدت عمر و سیادت اقوام و گروه‌ها و به ویژه مدت دوام و بقای امت مسلمان را به دست آورند و آن را پیشگویی کنند،<ref>نگاه کنید به: سیوطی، الإتقان، ۱۹۶۷ق، ج۳، ص۲۹ـ۳۰؛ طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۴۵ش، ج۱، ص۴۶ـ۴۷.</ref> ابن حجر عسقلانی برای بطلان این تأویل‌ها به رأی [[ابن عباس]] تکیه کرده و گفته است که [[ابن عباس]] از عدّ ابی جاد منع کرده و آن را از زمره سحر شمرده است، زیرا هیچ ریشه‌ای در شریعت ندارد.<ref>نگاه کنید به: سیوطی، الإتقان، ۱۹۶۷ق، ج۳، ص۳۰.</ref>

 

{{پانویس2}}