سید محمد بن محمدباقر مختاری
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن محمدباقر حسینی مختاری |
| لقب | سید بهاءالدین |
| تاریخ تولد | ۱۰۸۰ق |
| تاریخ وفات | ۱۱۳۰ تا ۱۱۴۰ق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | علامه مجلسی و شیخ حر عاملی |
| تألیفات | تلخیص الشّافی فی الامامة، التُحفةُالزِّینیة، حَثیثُ الفُلْجَة فی شَرْحِ حَدیثِ الفُرْجة، اَمانُ الایمانِ مِن اَخطارِ الاَذهان، حَدائقُ العارفِ فی طَرائقِ المعارف، شرح بِدایةُالهِدایة، مَقالیدُالقُصود و مَوالیدُالعُقود، اِنارةُ الطُروس فی شرح عبارةالدُّروس |
محمد بن محمدباقر حسینی مختاری، ملقب به سید بهاءالدین، فقیه، محدّث، متکلم و ادیب شیعی قرن دوازدهم و از شاگردان علامه مجلسی و شیخ حر عاملی. او بیش از شصت اثر در فقه، کلام، حدیث و ادبیات فارسی و عربی دارد. او نخستین مترجم مقتل لهوف به فارسی است.
زیست‌نامه
تحصیلات
وی در حدود ۱۰۸۰ق در نائین اصفهان به دنیا آمد. در اصفهان نزد استادانی چون محمد باقر مجلسی و فاضل هندی به کسب علم پرداخت و از آنان و شیخ حر عاملی اجازه روایت حدیث گرفت.[۱]
اقامت در اصفهان
بهاءالدین پس از اتمام تحصیلات، در اصفهان اقامت گزید و از فقهای مشهور آنجا شد.[۲] در منابع از شاگردان و نزدیکان وی کمتر سخن به میان آمده، جز از پسر عمویش، ناصرالدین احمد مختاری سبزواری، که از شاگردان فاضل هندی بوده است.[۳] آقا بزرگ طهرانی[۴] از وجود زندگینامه خودْنوشت سیدبهاءالدین گزارش داده است. با این همه، مطالب راجع به زندگی او در منابع کم است. از گزارشی درباره یکی از آثار کلامی وی می‌توان دریافت که مدتی در کابل به سر برده و سپس به مشهد رفته است، ولی از جزئیات این سفرها اطلاعی نیست.[۵]
درگذشت
سالِ وفات حسینی مختاری را با توجه به تاریخ تألیف برخی آثارش، میان سال‌های ۱۱۳۰ تا ۱۱۴۰ق دانسته‌اند.[۶] وی را در دارالسلطنه اصفهان به خاک سپردند؛[۷] اما خوانساری[۸] قبر او را در آنجا نیافته و احتمال داده که مدفن او از جمله قبوری بوده که در حمله افغان‌ها به اصفهان از بین رفته است. برخی گفته‌اند که او در یکی از روستاهای فِرِیدَن، از توابع اصفهان، دفن شده است.[۹]
آثار
حسینی مختاری بیش از شصت اثر در فقه، کلام، حدیث و ادبیات فارسی و عربی دارد[۱۰] که بسیاری از آنها شرح آثار پیشینیان یا حاشیه‌ای بر آنهاست.
آثار فقهی
آثار فقهی مهم وی عبارت‌اند از:
- سه اثر درباره ارث به زبان فارسی، با نام‌های لَطائف المیراث لِطائفِ الوُرّاث، قِسامُ المواریث و اَقسامُ التَّواریث، و تَقویمُ المیراثِ فی تَقسیمِ التُّراث، که به سه صورت مفصّل، متوسط و مختصر تألیف شده‌اند.[۱۱]
- شرح بِدایةُالهِدایة، که شرح بخش عباداتِ هدایةالامّة تألیف حرّ عاملی است.[۱۲]
- مَقالیدُالقُصود و مَوالیدُالعُقود (صِیغ العقود)، در توضیح صیغه‌های مختلف عقود. نسخه‌ای خطی از آن در کتابخانه آیت اللّه گلپایگانی وجود دارد.[۱۳]
- اِنارةُ الطُروس فی شرح عبارةالدُّروس، در شرح بخشی از مبحث نذر الدُّروسُ الشَّرعیة فی فقه الامامیه، اثر شهید اول.[۱۴]
- حسینی مختاری رساله‌های فقهی متعددی نیز نگاشته است، از جمله درباره «قاعده ید» و احکام مردگان[۱۵]
- وی بر برخی منابع اصولی نیز حاشیه نوشته است، از جمله بر مَعالم ُالدّین و مَلاذالُمجتهدین، اثر حسن بن زین الدین (صاحب معالم) و اشاراتُ الاصولِ محمدابراهیم کلباسی اصفهانی[۱۶]
آثار کلامی و فلسفی
مهم‌ترین آثار کلامی و فلسفی حسینی عبارت‌اند از:
- دو بار تلخیص الشّافی فی الامامة، اثر شریف مرتضی. تلخیص نخست، که در آن پاره‌ای از مناظره‌های قاضی عبدالجبار معتزلی و شریفِ مرتضی آمده است، اِرتِشافُ الصّافی مِن سُلاف ِالشّافی نام دارد و تلخیص دوم، که کم حجم‌تر است، صَفوةُالصّافی مِن رَغوةِ الشّافی نامیده شده است.[۱۷]
- التُحفةُالزِّینیة، که اُرجوزه یا مجموعه شعری است در قالب مثنوی درباره مسائل کلامی[۱۸]
- حَثیثُ الفُلْجَة فی شَرْحِ حَدیثِ الفُرْجة، در شرح حدیث پنجم از باب «حدوث العالم» کتاب التوحید کافی.
- اَمانُ الایمانِ مِن اَخطارِ الاَذهان.
- حَدائقُ العارفِ فی طَرائقِ المعارف[۱۹]
- وی دو اثر کلامی ـ حدیثی نیز داشته است: حاشیه بر شرح سیدعلی خان مدنی بر الصحیفة السّجادیة، و شرح ناتمام زیارت جامعه کبیره[۲۰]
حسینی مختاری در علم منطق، لسان المیزان و شرح آن و نیز شرح تهذیب المنطق تفتازانی را نگاشت و بر شرح شمسیه و شرح مطالع، هر دو از قطب الدین رازی، حاشیه نوشت. در ریاضیات نیز شرحی بر خلاصةالحساب شیخ بهائی نوشت.[۲۱] همچنین بخش طبیعیات کتاب الشفاء ابوعلی سینا را با نام مِصْفاة السَّفاء لاِستصفاءِ الشِّفاء شرح کرد.[۲۲]
ادبیات
آثار حسینی مختاری در ادبیات مشتمل است بر:
- سه شرح (مختصر، متوسط و بزرگ) بر الفوائدالصَّمدیة شیخ بهائی.
- گفتارهای حکیمانه موزونی به سبک مقامات حریری و شذورالذهب زمخشری با نام زَواهرُالجَواهر فی نَوادرالزَّواجِر، که چاپ شده است.[۲۳]
- حاشیه بر المُطوَّل تفتازانی.
- کتابی در علم نحو به نام نحو میر.[۲۴]
- حاشیه‌ای بر کتاب الاشباه و النظایر جلال الدین سیوطی: در آن از برخی منابع نقل کرده است که سیوطی در اواخر عمر به مذهب شیعه گرویده بود.[۲۵]
- تَفریجُ القاصد لِتوضیحِ المقاصد نامید که تاریخ بهائیین (یعنی شیخ بهائی و بهاءالدین حسینی مختاری): شرح و تکمله‌ای بر کتاب توضیح المقاصد بهاءالدین عاملی (شیخ بهائی).[۲۶]
ترجمه لهوف
سید بهاءالدین مختاری را نخستین مترجم مقتل لهوف به فارسی دانسته‌اند. [۲۷] نام این ترجمه نخستین بار در کتاب «الشریعة الی استدراک الذریعة» نوشته سید محمد طباطبائی آمده است.[۲۸] ترجمه سید بهاءالدین ترجمه صرف نیست و او روایات و اشعار دیگری از جمله اشعار محتشم کاشانی را نیز به این ترجمه افزوده است.[۲۹]
پانویس
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹؛ حرّعاملی، امل الآمل، قسم ۱، مقدمه حسینی، ص۱۷؛ حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، ص۱۳۵.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹.
- ↑ رجوع کنید به فاضل هندی، کشف اللثام، ج۱، مقدمه جعفریان، ص۱۸ـ۲۲.
- ↑ آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۵۳.
- ↑ رجوع کنید به آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.
- ↑ رجوع کنید به خوانساری، ج۷، ص۱۲۱؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸؛ حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۱؛ قس آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۲۴، که سال فوت او را حدود ۱۰۵۰ ذکر کرده که نادرست است.
- ↑ قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.
- ↑ خوانساری، ج ۷، ص۱۲۱ـ۱۲۲.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۱.
- ↑ رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۰ـ۷۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۴۴۸، ج۱۷، ص۷۸، ج۱۸، ص۳۲۳، ج۲۶، ص۲۲۴.
- ↑ رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۵۹ـ۶۰، ج۱۳، ص۱۲۴.
- ↑ رجوع کنید به همان، ج۱۵، ص۱۱۰، ج۲۲، ص۴؛ استادی، فهرست نسخه‌های خطی، ج۲، ص۲۱۷.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۵۴، ج۱۱، ص۱۱۷.
- ↑ رجوع کنید به آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۷۹ـ۲۸۰، ج۱۱، ص۳۶، ۱۴۷، ۱۵۰، ج۱۵، ص۳۴۱، ج۱۷، ص۱۳، ۲۱۲.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱، ۲۰۹.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۴۲۳، ج۱۵، ص۴۹.
- ↑ (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۴۴، ج۶، ص۲۴۸، ۲۸۸؛ حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، ص۱۳۶.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۲۴، ج۱۳، ص۳۰۶؛ حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ج۱، ص۱۳۸ـ۱۳۹.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۳۷، ۱۳۴، ج۱۳، ص۱۶۳، ۲۳۲، ج۱۸، ص۳۱۱.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۲۴.
- ↑ رجوع کنید به بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون ۶۱۵؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۶۱ـ۶۲، ج۱۳، ص۳۶۲، ج۱۶، ص۱۳۴، ۳۲۸؛ مشار، فهرست ، ص۲۷۹، ۵۰۶.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۰۳، ج۲۴، ص۸۸.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱؛ نیز رجوع کنید به قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۲۲۹ـ۲۳۰، ج۲۶، ص۲۱۴، درباره دیگر آثار حسینی مختاری رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة،، ج۶، ص۹، ج۱۵، ص۲۵۸، ج۱۶، ص۱۴۲، ج۲۰، ص۱۱۶ـ۱۱۷، ج۲۱، ص۱۴۹، ج۲۴، ص۱۹۴؛ همو، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹.
- ↑ تجلیل، بهاءالدین محمد مختاری، نخستین مترجم لهوف، ص۱.
- ↑ تجلیل، بهاءالدین محمد مختاری، نخستین مترجم لهوف، ص۱۲.
- ↑ تجلیل، بهاءالدین محمد مختاری، نخستین مترجم لهوف، ص۱۳.
منابع
- استادی، رضا، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۲، قم: دارالقرآن الکریم، [بی‌تا.]
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، ، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، چاپ علی نقی منزوی، تهران، ۱۳۷۲ش.
- بغدادی، اسماعیل، ایضاح المکنون، ج۱، در حاجی خلیفه، ج۳.
- تجلیل، جلیل و بخشی، حسین، بهاءالدین محمد مختاری، نخستین مترجم لهوف، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۱۸۳، ۱۳۸۶ش.
- حرّعاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد [۱۹۶۵]، چاپ افست قم، ۱۳۶۲ش.
- حسینی اشکوری، سید احمد، اجازات الحدیث، التی کتبها شیخ المحدثین و محیی معالم الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ ۱۱۱۰ه، قم، ۱۴۱۰الف.
- حسینی اشکوری، سید احمد، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، چاپ محمود مرعشی، قم، ۱۴۱۰ق.
- حسینی اشکوری، سید احمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۱، قم، ۱۳۵۷ش.
- خوانساری.
- فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، قم، ۱۴۱۶ـ۱۴۲۴ق.
- قمی، عباس، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران، [۱۳۲۷ش].
- مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی عربی، تهران، ۱۳۴۴ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام