مدرسه علمیه خیراتخان
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | خیراتخان |
| تأسیس | ۱۰۵۷ق (صفویه) |
| مکان | مشهد - در محدوده شمال‌شرقی حرم رضوی |
| مشخصات | |
| مساحت | ۲۰۰۰ مترمربع |
| امکانات | کتابخانه |
| معماری | |
| بازسازی | توسط آستان قدس رضوی پس از انقلاب اسلامی |
مدرسه علمیه خیراتخان (تأسیس:۱۰۵۷ق) از مدارس علمیه مشهد است که به نام بانی آن مشهور و در زمان حکومت شاه عباس دوم توسط یکی از اشراف به نام خیراتخان بنا شد. مدرسه خیراتخان طی گذر زمان در معرض تخریب قرار گرفت تا اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ش، به همت آستان قدس رضوی با همان طرح و نقشه اولیه در ۲۰۰۰ متر مربع و با تلفیقی از معماری اسلامی و ایرانی بازسازی شد. پس از توسعه حرم رضوی، این مدرسه که در محدوده حرم واقع شده بود، با ادغام در مدرسه علمیه میرزا جعفر، محل تأسیس دانشگاه علوم اسلامی رضوی شد. مدرسه خیراتخان دارای کتابخانه‌ای با کتب خطی نفیس بوده است.
پیشینه تاریخی
مدرسه علمیه خیراتخان در سال ۱۰۵۷ق همزمان با حکومت شاه عباس دوم صفوی به‌دستور یکی از اشراف به نام خیراتخان ساخته شد.[۱] این مدرسه در زمان صفویان مورد توجه طلاب و دانشمندان علوم دینی بود؛ اما در دوره قاجار و پهلوی اول در معرض ویرانی قرار گرفت.[۲] مدرسه خیراتخان یکی از مراکز مهم درسی مشهد از گذشته بوده که سرپرستی آن را میرزا احمد کفایی بر عهده داشت و درس ادبیات محمدتقی ادیب نیشابوری در این مدرسه برگزار می‌گردید.[۳]
معماری
ساختمان مدرسه در مساحت حدود ۱۵۰۰ متر مربع ساخته شد که دارای دو طبقه بنا بوده و حیاطی مستطیل شکل در وسط آن قرار دارد. این مدرسه حدود ۸۰ حجره داشته و دو ضلع شمالی و جنوبی آن دارای دو ایوان بوده که دو ورودی مدرسه در آنها واقع شده است. بر سر در ورودی آن هم بر کاشی معرق عبارتی نوشته شده که اشاره به آن دارد مدرسه مزبور در عهد شاه عباس دوم به اتمام رسیده، در حالی‌که بانی مدرسه در قید حیات نبوده است.[۴]
کتابخانه مدرسه
مدرسه خیراتخان دارای کتابخانه‌ای با کتب خطی است. تاریخ تأسیس این کتابخانه مشخص نیست، اما گفته شده این کتابخانه در سال ۱۳۰۳ق به وسیله علیمردان‌خان تیموری تأسیس گردید. با این حال، وقف برخی از کتاب‌ها در تاریخ ۱۲۷۷ق صورت گرفته است.[۵]
بازسازی
این مدرسه در حالی‌که وضعیت نامطلوبی داشت در دوران پهلوی مورد تعمیر و مرمت قرار نگرفت تا اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ش، به همت آستان قدس رضوی با همان طرح و نقشه اولیه در ۲۰۰۰ متر مربع و با تلفیقی از معماری اسلامی و ایرانی مورد بازسازی قرار گرفت.[۶] این مدرسه در گذشته دارای موقوفاتی نظیر ۱۶ مغازه و ۶ اتاق در ضلع ورودی مدرسه بود که به‌مرور زمان و پس از بازسازی، اثری از آنها نمانده است.[۷]
وضعیت فعلی
مدرسه خیراتخان، اکنون جزو حرم امام رضا(ع) است و در زاویه شمال شرقی آن در مجاورت مهمانسرای حضرت قرار دارد و پس از بازسازی، به عنوان بخشی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی قرار گرفت.[۸]
پانویس
- ↑ پسندیده، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۵ش، ص۱۳۹.
- ↑ پسندیده، گزارشی فشرده از مدرسه علمیه خیراتخان، ۱۳۷۸ش؛ پسندیده، مدارس علوم دینی مشهد در دوره تیموری و صفوی، ۱۳۸۰ش.
- ↑ امجدی، حوزه علمیه مشهد در گذر زمان، ۱۳۹۵ش.
- ↑ پسندیده، گزارشی فشرده از مدرسه علمیه خیراتخان، ۱۳۷۸ش؛ پسندیده، مدارس علوم دینی مشهد در دوره تیموری و صفوی، ۱۳۸۰ش.
- ↑ پسندیده، گزارشی فشرده از مدرسه علمیه خیراتخان، ۱۳۷۸ش.
- ↑ پسندیده، گزارشی فشرده از مدرسه علمیه خیراتخان، ۱۳۷۸ش.
- ↑ پسندیده، مدارس علوم دینی مشهد در دوره تیموری و صفوی، ۱۳۸۰ش.
- ↑ مدرسه خیراتخان مشهد، جاذبه‌های گردشگری ایران و جهان.
منابع
- امجدی، جلیل، حوزه علمیه مشهد در گذر زمان، مطالعات تاریخی، بهار ۱۳۹۵ش، شماره ۵۲.
- پسندیده، محمود، حوزه علمیه خراسان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش.
- پسندیده، محمود، گزارشی فشرده از مدرسه علمیه خیراتخان، مشکو‌ة، بهار ۱۳۷۸ش، شماره ۶۲-۶۵.
- پسندیده، محمود، مدارس علوم دینی مشهد در دوره تیموری و صفوی، میراث جاویدان، پاییز و زمستان ۱۳۸۰ش، شماره ۳۵ و ۳۶.
- فاضل، محمود، مدارس قدیم مشهد، وحید، خرداد ۱۳۵۱ - شماره ۱۰۲.
- مدرسه خیراتخان مشهد، جاذبه‌های گردشگری ایران و جهان.
پیوند به بیرون