سید حسن موسوی بجنوردی

سید حسن موسوی بجنوردی
فقیه و اصولی
اطلاعات فردی
نسب	از نسل سید ابراهیم مُجاب، نواده امام کاظم(ع)
تاریخ تولد	۱۳۱۰ق
زادگاه	بجنورد
تاریخ وفات	۲۰ جمادی‌الثانی سال ۱۳۹۵ق (۱۰ تیر ۱۳۵۴ش)
محل دفن	مقبره سید ابوالحسن اصفهانی، حرم امیرالمؤمنین
شهر وفات	نجف
اطلاعات علمی
استادان	ادیب نیشابوری • حاجی فاضل خراسانی • آقابزرگ شهیدی • حاج آقا حسین قمی • آقا ضیا عراقی • میرزا محمد حسین نائینی • سیدابوالحسن اصفهانی
شاگردان	حسین وحید خراسانی • علامه جعفری • سید مصطفی خمینی • سید محمدمهدی حکیم • محمدرضا مظفر •
محل تحصیل	بجنورد • مشهد • نجف
تألیفات	القواعد الفقهیه • منتهی الاصول • قولنا فی الحکمه و ...

سید حسن موسوی بجنوردی (۱۳۱۰ -۱۳۹۵ق)، فقیه و اصولی امامی قرن چهاردهم و مؤلف القواعد الفقهیه. وی از شاگردان آقا ضیاء عراقی، میرزا محمدحسین نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی بود و در حوزه علمیه نجف، علاوه بر فقه و اصول، در ادبیات و فلسفه نیز تخصص داشت. وی همچنین با مجامع علمی و دانشگاهی بغداد، الازهر، تونس و مراکش ارتباط علمی داشت. سید محمدکاظم و سید محمد فرزندان او هستند.

برخی از مشهورترین شاگردان وی عبارتند از‌ حسین وحید خراسانی، محمدتقی جعفری، سید مصطفی خمینی و محمدرضا مظفر.

زندگی‌نامه

سید حسن موسوی بجنوردی در سال ۱۳۱۰ق^[۱] و یا ۱۳۱۶ق در یکی از روستاهای بجنورد به دنیا آمد. نسب او به سید ابراهیم مُجاب، نواده امام کاظم(ع) می‌رسد.^[۲] وی در ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۳۹۵ق برابر با ۱۰ تیر ۱۳۵۴ش^[۳] در نجف و بر اثر سکته از دنیا رفت و در مقبره استادش سید ابوالحسن اصفهانی در حرم امیر المومنین به خاک سپرده شد.

تحصیلات

سید حسن تحصیلات ابتدایی را در بجنورد به پایان رساند، در ۱۵ سالگی به مشهد رفت و ادبیات عرب را نزد ادیب نیشابوری فراگرفت. سپس فلسفه و تفسیر را از حاجی فاضل خراسانی و آقابزرگ شهیدی، اصول فقه را از حاج آقا محمد آقازاده (فرزند آخوند خراسانی) و فقه را از حاج آقا حسین قمی آموخت.^[۴]

در ۱۳۴۰ق به توصیه حاجی فاضل خراسانی، برای تکمیل مدارج علمی به نجف رفت و سال‌ها از درس آقا ضیا عراقی، میرزا محمد حسین نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی بهره برد.^[۵]

تدریس

میرزا حسن بجنوردی در ۲۵ سالگی از استادان و مدرسان بنام مشهد در اصول و فلسفه بود.^[۶]

پس از درگذشت آقا ضیاء عراقی، به تدریس خارج اصول در نجف پرداخت و پس از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی، رسماً به تدریس خارج فقه و اصول به زبان عربی اشتغال ورزید و مسجد شیخ طوسی را که نماد قدمت حوزه نجف بود، به عنوان محل دروس خود انتخاب کرد.^[۷]

بجنوردی در حوزه علمیه نجف، علاوه بر فقه و اصول، به تبحّر در ادبیات و فلسفه و اطلاعات تاریخی و جغرافیایی نیز مشهور بود و با مجامع علمی و دانشگاهی بغداد، الازهر، تونس و مراکش مراوده علمی داشت.^[۸]

روش تدریس

سید حسن موسوی بجنوردی، روش متداول تدریس خارج فقه را نمی‌پسندید. در این روش استاد، کتابی فتوایی را متن درس خود قرار می‌دهد و مسائل آن را یک به یک مطرح می‌کند و در نفی یا اثبات آن برهان می‌آورد و سرانجام نظریه خود را اعلام می‌کند.^[۹]

او معتقد بود که این شیوه، قواعد اساسی اجتهاد را به شاگرد نمی‌آموزد تا بتواند از آن در موارد مشابه دیگر نیز استفاده کند؛ ازین رو شاگردان، غالباً با حضور طولانی در درس خارج فقه، ممکن است به ملکه استنباط احکام برسند. میرزا حسن بجنوردی معتقد بود اگر استادان قواعد کلی فقهی را مطرح کند و سپس کاربرد و تطبیق آن بر مصادیق را به شاگردان بیاموزد، شاگردان زودتر به قدرتِ استنباط احکام می‌رسند.^[۱۰]

شاگردان

برخی شاگردان سید حسن موسوی بجنوردی عبارتند از:

آثار

القواعد الفقهیه؛ وی این کتاب را در دوازده جلد تألیف کرد که در هفت جلد چاپ شده آن ۶۴ قاعده فقهی بررسی شده است. قبل از بجنوردی، شماری از دانشمندان امامی در قواعد فقهی تألیفاتی داشته‌اند،^[۱۱] اما مباحث او گسترده‌تر است، زیرا پس از طرح هر قاعده به کیفیت دلالت و سند و نسبت آن با دیگر قواعد فقهی پرداخته و نیز آن را با پاره‌ای از موارد تطبیق کرده است.
منتهی الاصول؛ در علم اصول.
قولنا فی الحکمة؛ در فلسفه.
رساله‌ای در رضاع.
رساله‌ای در اجتماع امر و نهی.
حاشیه بر دو رساله علمیه العروة الوثقی و وسیلة النجاة.

پانویس

↑ موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.
↑ امین، ج۲، ص۲۴۲؛ روضاتی، ص۱۰۷؛ قمی، ج۲، ۲۵۹-۲۶۰.
↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۲۴۲.
↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۱، ص۳۸۵؛ شریف رازی، ج۳، ص۱۸۴.
↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۱، ص۳۸۵؛ طباطبائی.
↑ موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.
↑ http://shorakh.org/pim/personel/367، شورای عالی حوزه علمیه خراسان.
↑ موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.
↑ سطرهایی از زندگی سید حسن موسوی بجنوردی، جی پلاس.
↑ سطرهایی از زندگی سید حسن موسوی بجنوردی، جی پلاس.
↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۱۸۰ ۱۹۴.

یادداشت

منابع

آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، مشهد، ۱۴۰۴ق.
امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، ۱۴۰۳ق.
روضاتی، محمدعلی، جامع الانساب، اصفهان، ۱۳۳۵ش.
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، ۱۳۵۲ش.
طباطبائی، عبدالعزیز، مصاحبه اکبر ترابی با عبدالعزیز طباطبائی، قم، ۱۳۷۳ش.
قمی، عباس، منتهی الامال، تهران، ۱۳۶۲ش.
موسوی بجنوردی، سید محمد، مصاحبه با سایت جماران.
سطرهایی از زندگی سید حسن موسوی بجنوردی، جی پلاس، تاریخ درج مطلب: ۳۰ بهمن ۱۴۰۰، تاریخ بازدید: ۶ خرداد ۱۴۰۲.
میرزا حسن بجنوردی، شورای عالی حوزه علمیه خراسان، تاریخ بازدید: ۶ خرداد ۱۴۰۲.

پیوند به بیرون

منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
دائره المعارف بزرگ اسلامی

[1] موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.

[2] امین، ج۲، ص۲۴۲؛ روضاتی، ص۱۰۷؛ قمی، ج۲، ۲۵۹-۲۶۰.

[3] حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۲۴۲.

[4] آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۱، ص۳۸۵؛ شریف رازی، ج۳، ص۱۸۴.

[5] آقابزرگ طهرانی، طبقات، ج۱، ص۳۸۵؛ طباطبائی.

[6] موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.

[7] ttp://shorakh.org/pim/personel/367، شورای عالی حوزه علمیه خراسان.

[8] موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.

[9] سطرهایی از زندگی سید حسن موسوی بجنوردی، جی پلاس.

[10] سطرهایی از زندگی سید حسن موسوی بجنوردی، جی پلاس.

[11] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۱۸۰ ۱۹۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

ن ب و فقیهان شیعه (قرن ۱۴ قمری) بر اساس سال درگذشت
ساکن ایران	احمد خوئینی(۱۳۰۷ق) • سید محمدباقر خوانساری(۱۳۱۳ق) • سید علی‌اصغر جاپلقی(۱۳۱۳ق) • محمدباقر فشارکی(۱۳۱۴ق) • سید محمد فشارکی(١٣١۶ق) • محمد اشرفی مازندرانی (حجت اشرفی)(۱۳۱۵ق) • ابوالفضل تهرانی(۱۳۱۷ق) • سید محمدهاشم خوانساری(۱۳۱۸ق) • علی شریعتمدار استرآبادی(۱۳۱۸ق) • محمدحسن آشتیانی(۱۳۱۹ق) • سید محمدمهدی خوانساری(۱۳۲۴ق) • حبیب‌الله خویی(۱۳۲۴ق) • حسنعلی تهرانی(۱۳۲۵ق) • شیخ فضل‌الله نوری(۱۳۲۷ق) • حبیب خراسانی(۱۳۲۷ق) • ملا قربانعلی زنجانی(۱۳۲۸ق) • محمدشفیع بوشهری(۱۳۲۹ق) • محمدتقی آقانجفی اصفهانی(۱۳۳۲ق) • حبیب‌الله شریف کاشانی(۱۳۴۰ق) • محمد ارباب قمی(۱۳۴۱ق) • سید محمدباقر درچه‌ای(۱۳۴۲ق) • جواد ملکی تبریزی(۱۳۴۳ق) • نورالله نجفی اصفهانی(۱۳۴۶ق) • صادق آقا تبریزی(۱۳۵۱ق) • محمدباقر آیتی(۱۳۵۲ق) • سید ابوالقاسم دهکردی(۱۳۵۳ق) • عبدالکریم حائری یزدی(۱۳۵۵ق) • سید ابوالحسن انگجی تبریزی(۱۳۵۷ق) • سید حسن مدرس(۱۳۵۷ق) • ابوعبدالله زنجانی(۱۳۶۰ق) • محمدرضا مسجدشاهی(۱۳٦٢ق) • آقا نجفی قوچانی(۱۳۶۳ق) • یحیی خویی(۱۳۶۴ق) • مهدی اصفهانی(۱۳۶۵ق) • میرزا محمد فیض قمی (۱۳۷۰ق) • سید محمدتقی خوانساری(۱۳۷۱ق) • عبدالکریم خوئینی زنجانی(۱۳۷۱ق) • سید محمد حجت کوه‌کمری(۱۳۷۲ق) • مهدی آشتیانی(۱۳۷۲ق) • سید صدرالدین صدر(۱۳۷۳ق) • محمدجواد انصاری همدانی(۱۳۷۹ق) • سید حسین طباطبایی بروجردی(۱۳۸۰ق) • فاضل تونی(۱۳۸۰ق) • سید ابوالقاسم کاشانی(١٣٨١ق) • هاشم قزوینی (۱۳۸۱ق) • سید محمد بهبهانی(۱۳۸۳ق) • میرزا حسین فقیه سبزواری(۱۳۸۶ق) • مجتبی قزوینی(۱۳۸۶ق) • سید محمد محقق داماد(۱۳۸۸ق) • محمدتقی آملی(۱۳۹۱ق) • محمدصالح حائری مازندرانی(۱۳۹۱ق) • محمد کوهستانی مازندرانی (۱۳۹۲ق) • سید احمد شبیری زنجانی(۱۳۹۳ق) • ابوالحسن شعرانی(۱۳۹۳ق) • سید ابوالحسن رفیعی قزوینی(۱۳۹۵ق) • سید محمدهادی میلانی(۱۳۹۵ق) • میرزا احمد آشتیانی(۱۳۹۵ق) • رحیم ارباب(۱۳۹۶ق) • علی معصومی همدانی(۱۳۹۸ق) • عبدالرحیم ربانی شیرازی(۱۴۰۱ق) • سید محمدحسین طباطبائی(۱۴۰۲ق) • سید عبدالحسین دستغیب(۱۴۰۲ق) • سید اسدالله مدنی(۱۴۰۲ق) • محمد صدوقی(۱۴۰۲ق) • عطاءالله اشرفی اصفهانی(۱۴۰۲ق) • سیده نصرت امین(۱۴۰۳ق) • سید محمدکاظم شریعتمداری(۱۴۰۶ق) • محمدباقر اصطهباناتی (۱۳۲۶ق) • سید یونس موسوی اردبیلی (۱۳۷۷ق)
ساکن عراق	زین‌العابدین مازندرانی(۱۳۰۹ق) • حسین‌قلی همدانی(۱۳۱۱ق) • سیدمحمدحسن شیرازی (میرزای شیرازی)(۱۳۱۲ق) • سیدمحمدحسین شهرستانی (شهرستانی ثانی)(۱۳۱۵ق) • محمدحسن مامقانی(۱۳۲۰ق) • محمدهادی تهرانی(۱۳۲۱ق) • محمدطه نجف(۱۳۲۳ق) • حسین خلیلی تهرانی(۱۳۲۶ق) • محمدکاظم خراسانی (آخوند خراسانی)(۱۳۲۹ق) • عبدالله مازندرانی(۱۳۳۰ق) • سید محمدسعید حبوبی (حَبّوبی کبیر)(۱۳۳۳ق) • سید اسماعیل صدر(۱۳۳۸ق) • سید علی داماد(۱۳۳۶ق) • سید محمدکاظم طباطبایی(۱۳۳۷ق) • محمدتقی شیرازی (میرزای دوم)(۱۳۳۸ق) • فتح‌الله غروی اصفهانی (شیخ الشریعة)(۱۳۳۹ق) • مهدی خالصی(۱۳۴۳ق) • ابوتراب خوانساری(۱۳۴۶ق) • شعبان گیلانی(۱۳۴۸ق) • سید حسن صدر(۱۳۵۴ق) • محمدحسین نائینی(۱۳۵۵ق) • ابوالحسن مشکینی(۱۳۵۸ق) • محمدحسین غروی اصفهانی(۱۳۶۱ق) • آقا ضیاء عراقی(۱۳۶۱ق) • سید ابوالحسن اصفهانی(۱۳۶۵ق) • محمد حرزالدین(۱۳۶۵ق) • سید علی قاضی طباطبایی(۱۳۶۶ق) • محمدحسین کاشف‌الغطاء(۱۳۷۳ق) • سید حسین آل‌علی شاهرودی(۱۳۷۳ق) • محمدحسن مظفر(۱۳۷۵ق) • سید عبدالحسین شرف‌الدین(۱۳۷۷ق) • سید جمال‌الدین گلپایگانی(۱۳۷۷ق) • محمدعلی غروی اردوبادی(۱۳۸۰ق) •سیدمحمدحسن حائری(۱۳۸۰ق) • سید عبدالهادی شیرازی(۱۳۸۲ق) • محمدرضا مظفر(۱۳۸۳ق) • محمد خالصی‌زاده(۱۳۸۳ق) • آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق) • عبدالحسین امینی(۱۳۹۰ق) • سید محسن حکیم (۱۳۹۰ق) • سید محمود حسینی شاهرودی(۱۳۹۴ق) • حسین حلی(۱۳۹۴ق) • سید حسن موسوی بجنوردی(۱۳۹۶ق) • سید مصطفی خمینی(۱۳۹۷ق) • سید محمدباقر صدر(۱۴۰۰ق)
ساکن هند	سیدعلی‌محمد نقوی (تاج‌العلماء)(۱۳۱۲ق)
ساکن عربستان	علی بن حسنعلی خنیزی(۱۳۶۲ق) • علی بن حسن خنیزی(۱۳۶۳ق)
ساکن سوریه	سید محسن امین(۱۳۷۱ق)
ساکن افغانستان	سید محمدسرور واعظ بهسودی(۱۳۹۸ق)
مراجع تقلید شیعه / رجالیان شیعه / متکلمان شیعه / مفسران شیعه / فقیهان شیعه