 | این مقاله نیازمند گسترش است. لطفاً اگر تخصص و توانایی گسترش این مقاله را دارید، آن را بهبود بخشید. |
زید بن علی،(درگذشت:۱۲۲ق) فرزند امام سجاد(ع) که در رهبری قیام علیه بنی‌امیه، زمان امام صادق علیه‌السلام شهید شد. گروهی از شیعیان، معتقد به امامت او شدند که به زیدیه مشهور هستند.
 مقبره منسوب به زید بن علی در کوفه | |
| نام | زید بن علی |
|---|---|
| نقش | قیام بر ضد بنی امیه |
| کنیه | ابوالحسین |
| زادروز | ۷۵ یا ۷۸ یا ۸۰ هجری |
| زادگاه | مدینه |
| درگذشت | بین ۱۲۰، ۱۲۱ یا ۱۲۲ هجری |
| لقب(ها) | زید شهید، حلیف القرآن، زید الازیاد. |
| پدر | امام سجاد (ع) |
| مادر | جیدا |
| همسر(ان) | ریطه، دختر عبدالله بن محمد حنفیه |
| فرزند(ان) | یحیی،عیسی،محمد |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
زید قرائتی خاص در قرآن داشت و با تقیه مخالف بود و از کسانی که از شیخین برائت می‌جستند، بیزاری می‌کرد.[۱] او مردم را به تبعیت از کتاب و سنت و جهاد با ستمگران و حمایت از محرومان و دستگیری مستمندان دعوت می‌کرد.[۲]
نسب
زید پسر امام سجاد(ع)، چهارمین امام شیعیان است. نام مادر زید به صورت‌های گوناگونی ضبط شده است: جیدا، جید، حیدان و حوراء. مختار ثقفی مادر زید را به سی هزار درهم خرید و به امام سجاد(ع) هدیه کرد.[۳] او فرزندان دیگری به نامهای علی، عمر و خدیجه از امام سجاد(ع) به دنیا آورد.[۴]
القاب و کنیه
کنیه زید ابوالحسین بوده است[۵]القاب او عبارتند از:
- زید شهید[۶] به خاطر اینکه در قیام علیه ظلم کشته شد.
- حلیف القرآن[۷] به خاطر این که پیوسته مشغول قرائت قرآن بود؛
- زید الازیاد.[۸]کنایه از مقام او نسبت به زید بن حارثه، زید بن ارقم، زید بن حسن بن علی[۹]
تاریخ ولادت و درگذشت
سال‌های ۷۵ق، ۷۸ق،[۱۰] ۷۹ق[۱۱]و ۸۰ق[۱۲] سال تولد وی ذکر شده است. او در مدینه به دنیا آمد.[۱۳]
در مورد سال شهادت او نیز اختلاف است. سال‌های ۱۲۰،[۱۴] ۱۲۱[۱۵] و ۱۲۲ قمری[۱۶] به عنوان سال شهادت وی ذکر شده است.
اساتید
زید از پدرش (امام سجاد(ع)) و برادرش (امام باقر(ع)) و برادرزاده‌اش (امام صادق(ع)) روایت کرده است[۱۷]. همچنین او راوی از ابان بن عثمان بن عفان و عبدالله بن ابی رافع بود. زید، نزد عروه بن زبیر بن عوام و واصل بن عطاء شاگردی کرده است.[۱۸] اگرچه از نظر بعضی، شاگردی وی نزد واصل بن عطا هم به دلیل انتساب او به اهل بیت(ع) و هم به دلیل هم‌سال بودن زید با واصل بن عطا مورد تردید است.[۱۹]
برخی، علت گرایش زیدیه به مذهب اعتزال را شاگردی زید، نزد واصل بن عطاء می‌دانند. مناقشه‌ای بین زید و برادرش، باقر(ع)، بر سر شاگردی زید نزد واصل بن عطاء و شرط‌دانستن قیام در امامتِ امام (نک:باورهای زیدیه) صورت گرفته است.[۲۰] زید مباحثاتی با عبدالرحمن بن ابی لیلی، ابوحنیفه و سفیان ثوری داشته است.[۲۱]
شاگردان
صاحب کتاب الروض النضیر، نام کسانی که از زید کسب علم کرده‌اند را ذکر کرده است. تعدادی از آنان به شرح زیر است.
- عیسی، محمد و یحیی؛ فرزندان زید
- سلیمان بن مهران
- سعید بن خیثم
- ابو خالد کابلی
- سلمة بن کهیل
- ابن ابی زناد
- مطالب بن زیاد
- فضیل بن مرزوق
- منصور بن معتمر
- زبید یامی[۲۲]
راویان از زید
برخی راویان از زید عبارتند از:
- امام صادق(ع)
- محمد بن مسلم زهری
- شعبة بن حجاج
- عبدالرحمن بن أبی الزناد
- عبدالرحمن بن حارث بن عیاش[۲۳]
- و بسام صیرفی[۲۴]
"در منابع اهل سنت کسانی چون ترمذی، نسائی، ابو داوود، ابن ماجه و ابن حنبل از وی نقل حدیث کرده‌اند."[۲۵]
آثار منسوب به زید
کتاب «المجموع فی الفقه» به روایت ابوخالد واسطی از زید، منسوب به زید بن علی است.[۲۶] این کتاب مشهورترین اثر منسوب به او بوده و شروحی نیز بر آن نوشته شده است.
دیگر کتب ذکر شده برای زید عبارتند از تفسیر غریب القرآن المجید، اخبار زید بن علی.[۲۷] تثبیت الإمامة، مناسک یا منسک الحج، قراءة زید بن علی، رسالة فی الجدل مع المرجئة، کتاب الصفوة، رسالة فی حقوق اللّه[۲۸]، و کتاب فی الرد علی القدریة من القرآن[۲۹].
قیام زید
زید در شب چهارشنبه ۱ صفر سال ۱۲۲هجری قمری قیام کرد. بنا بود قیام او دیرتر از این تاریخ صورت گیرد اما به دلیل کشته‌شدن دو تن از یارانش و احتمال اینکه به آنان شبیخون زده شود قیام آنها در تاریخ مذکور واقع شد. فرماندار کوفه که از قیام زید باخبر شده بود مردم را در مسجد کوفه جمع کرد و با بستن درها، عملا آنان را زندانی کرد تا نتوانند به سپاه زید بپیوندند. از این رو از پنجاه هزار نفری که با زید بیعت کرده بودند، تنها ۲۸۰ نفر و به نقلی ۳۰۰ نفر اطراف او را گرفته بودند.[۳۰] شعار سپاهیان زید یا منصور امت بود[۳۱]
زید پیش از قیام، ده ماه در کوفه و بصره مخفیانه مردم را به قیام و بیعت با خود دعوت کرد[۳۲] نقل شده است در این مدت پنجاه هزار نفر از کوفیان با او بیعت کردند.[۳۳] گفته شده زید نامهای برای ابوحنیفه فرستاد و او را به کمک خود و جهاد بر ضد حکومت بنی امیه دعوت نمود. ابوحنیفه نیز برای زید کمک مالی فرستاده با امکانات خود او را یاری داد.[۳۴]
برای علت قیام زید، چند انگیزه شمرده‌اند:
- ستم‌های بنی امیه به مردم،
- اختلاف زید و عبدالله محض بر سر اوقاف علی(ع) در مدینه که در آن جریان عبدالله به کنیز بودن مادر زید اشاره و بدین وسیله به وی توهین کرد.[۳۵]
- اختلاف بالا منتهی به حکمیت امیر مدینه؛ خالد بن عبدالملک شد که خالد نیز به زید توهین کرد.[۳۶]
- به دنبال حکمیت خالد، زید به به شام مسافرت کرد که در آنجا نیز هشام بن عبدالملک به او توهین کرده و تهمت‌های مالی وارد ساخت.[۳۷] [۳۸]
- در پی اتفاقات بالا، خلیفه زید را از کوفه اخراج و به مدینه تبعید کرد.[۳۹]
- اینجا بود که زید به دعوت مردم کوفه، پاسخ مثبت داد و به کوفه بازگشت و قیام کرد.[۴۰]
شهادت
سرانجام پس از دو روز درگیری میان سپاه اندک زید و سپاه اموی، تیری به پیشانی زید اصابت کرد و در اثر آن به شهادت رسید.[۴۱] یارانش برای مصون ماندن جنازه زید از تعرض دشمن، آن را شبانه و مخفیانه دفن کردند اما دشمن از آن آگاه شد. امویان جنازه زید را بیرون کشیده سرش را از بدنش جدا کرده، به شام نزد هشام بن عبدالملک فرستادند و بدنش را به‌دار آویختند.
نقل شده است که سر زید پس از شام به مصر فرستاده شد. در مصر بقعه‌ای به سر زید بن علی منسوب است.[۴۲] اما بدن وی تا زمان مرگ هشام بر دار ماند و پس از آن به امر ولید بن یزید، جنازه را از دار پایین آوردند و سوزاندند و خاکسترش را بر باد دادند.[۴۳] طبق روایتی از ابوحمزه ثمالی، امام سجاد(ع) زمانی که زید هنوز کودکی بود کشته شدن و جزییاتش را پیشگویی کرده گریسته است. [۴۴][یادداشت ۱]
امام صادق(ع) و قیام زید
بسیاری از علمای شیعه از جمله شهید اول در القواعد، مامقانی در تنقیح المقال، خوئی در معجم رجال الحدیث و همچنین سید علی خان شیرازی در ریاض السالکین، مطهری(۱۲۹۸-۱۳۵۸ش.) معتقدند قیام زید به اذن امام صادق(ع) بوده است.[۴۵]
امام رضا(ع) می‌فرماید: پدرم موسی بن جعفر(ع) از پدرش امام صادق(ع) شنیده بود که می‌فرمود:
- «زید برای قیامش با من مشورت کرد، من به او گفتم عموجان اگر دوست داری که همان شخص به‌دار آویخته در کُناسه کوفه باشی، راه همین است.»
وقتی زید از حضور حضرت امام صادق (ع) بیرون رفت امام فرمود:
برخی از نویسندگان بر این باورند که امام باقر و امام صادق(ع) نه تنها از قیام او استقبال نکردند و افراد و اصحاب را به شرکت در قیام ترغیب و تشویق ننمودند؛ بلکه به عکس، به نوعی کراهت و عدم تمایل خود را به اصحاب ابراز کرده‌اند. [۴۷]
اعتقاد زید
در روایتی از محمد بن مسلم نقل شده که:
- «بر زید بن علی(ع) وارد شدم و گفتم گروهی می‌گویند تو صاحب این امر(امامت) هستی. پاسخ داد نه؛ اما من از عترت ایشان هستم. گفتم پس چه کسی این کار را پس از شما متصدی خواهد شد؟ پاسخ داد: هفت تن از خلفاء که مهدی(عج) از ایشان است. ابن مسلم گفت: پس از آن بر امام باقر(ع) وارد شدم و این جریان را خبر دادم. حضرت فرمود: برادرم زید راست گفت، در آینده‌ای نزدیک پس از من، هفت تن از اوصیاء این امر را عهده‌دار خواهند شد و مهدی(عج) نیز از آن‌هاست...»[۴۸]
استناد به روایت فوق و برخی روایات دیگر اعتقاد و التزام زید به امامت امام صادق(ع) را اثبات می‌کند.[۴۹]
فرزندان زید
- یحیی: وی پس از پدرش قیام کرد و در جوزجان به شهادت رسید.[۵۰]
- حسین، معروف به حسین ذوالدمعه، این لقب بدان سبب به وی داده شده که در عزای پدرش بسیار گریه می‌کرد. پس از شهادت زید، امام صادق(ع) تربیت وی را بر عهده گرفت.[۵۱]
- محمد که از اصحاب امام صادق (ع) بود.[۵۲]
- عیسی که پس از عمری زندگی مخفیانه در سن ۶۰ سالگی در کوفه درگذشت.[۵۳] بنا بر گزارشاتی وی نیز از اصحاب امام صادق(ع) بوده است.[۵۴]
نسل زید از سه فرزندش عیسی، محمد و حسین باقی ماند.[۵۵]
شکل‌گیری فرقه زیدیه
پس از شهادت امام حسین(ع) برخی از علویان، اندیشه قیام مسلحانه را به عنوان یکی از شروط امامت و راهبرد مقابله با ظالمان قلمداد کردند. با شکل‌گیری این تفکر سیاسی در دوره امام سجاد(ع)، سنگ بنای زیدیه نهاده شد.[۵۶][۵۷]
اختلاف میان علویان به دو دیدگاه مبارزه فرهنگی یا قیام مسلحانه علیه دستگاه اموی برمیگشت. نتیجه این اختلاف پس از شهادت امام زین العابدین(ع) پدید آمد. عده ای امامت امام محمد باقر (ع) را پذیرفتند و گروهی دیگر که معتقد به اندیشه قیام به سیف بودند به امامت زید بن علی برادر امام محمد باقر(ع) معتقد و به زیدیه مشهور شدند.[۵۸] بر این اساس شیعیانِ معتقد به قیام مسلحانه، زید بن علی را پس از امام علی (ع)، حسنین(ع)و حسن مثنی[یادداشت ۲] به عنوان امام پنجم اهل بیت (ع) می‌دانند.[۵۹]
معرفی کتاب
- شخصیت و قیام زید بن علی، سید ابو فاضل رضوی اردکانی
- سیره و قیام زید بن علی، حسین کریمان
- الامام زیدبن علی، شریف الشیخ صالح احمد الخطیب، مکتبة الفیصلیه، بیروت لبنان ص. ب ۱۴۰۴ه، ۱۹۸۴م.
- ثورة زید بن علی، ناجی حسن، الدار العربیه للموسوعات، بیروت، ۲۰۰۰ میلادی، ۱۴۲۱ه.
- الامام زید، محمد ابوزهره، دارالذرة الجدیدة، بیروت در ۵۳۹ صفحه ۱۳۷۸ه - ۱۹۵۹میلادی.
- ابوالحسین زید الشهید، سیدمحسن امین، دارالمرتضی بیروت ۱۴۲۳ه - ۲۰۰۳ میلادی.
پانویس
- ↑ عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م ،ص۴۲-۳۴.
- ↑ نک: مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ۱۳۷۲ش، ص۲۱۴.
- ↑ نک: اصفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۴.
- ↑ نک: اصفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۴.
- ↑ نک: اصفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۴؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۴؛ عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۲۵.
- ↑ نک: زرکلی، الاعلام قاموس تراجم، ۱۹۸۶م، ص۵۹.
- ↑ عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۳؛ اصفهانی، مقاتل الطالبین، دارالمعرفة، ص۱۲۷.
- ↑ نک: شبلنجی، نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار، ۱۳۰۸ق، ص۴۰۳؛ نوری، زید بن علی و مشروعیه الثوره عند اهل البیت، ۱۳۸۴ش، ص۲۰.
- ↑ رضوی اردکانی، شخصیت و قیام زید بن علی، ۱۳۷۵ش، ص۱۴.
- ↑ اعتقاد ابن عساکر در تاریخ دمشق.
- ↑ نگاه کنید به: نوری، زید بن علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت، ۱۳۸۴ش، ص۱۸.
- ↑ ربانی گلپایگانی، فرق و مذاهب اسلامی، ۱۳۹۳ش، ص۹۹.
- ↑ نگاه کنید به: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۳۰؛ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۴.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۴.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۵ ص۲۲۹.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۵، ص۲۲۹ و ۲۴۲.
- ↑ نک: خویی، معجم رجال الحدیث ، ۱۳۷۲ش، ص۳۵۷؛ نوری، زید بن علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت، ۱۳۸۴ش، ص۱۸-۱۷.
- ↑ نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص ۴۱-۳۹.
- ↑ ابوزهره، الامام زید، حیاته و عصره - آراؤه و فقهه، ۲۰۰۵م/۱۴۲۵ق، ص۳۹.
- ↑ نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۳۰-۴۱.
- ↑ نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۴.
- ↑ نک. صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۵ و عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۵.
- ↑ عبدالرحمن بن الحارث بن عیاش بن أبی ربیعة
- ↑ نک. عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۴.
- ↑ نک: صابری، تاریخ فرق اسلامی.
- ↑ نک. زرکلی، الاعلام قاموس تراجم، ۱۹۸۶م، ص۵۹ و صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۶؛ عمرجی، الحیاه السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۶.
- ↑ عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۷؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۲۳.
- ↑ نک: الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۴۷؛ بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۳۲۳.
- ↑ نک: بغدادی، اصول الدین، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۷.
- ↑ بلاذری، انساب الأشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۴۴.
- ↑ نوری، زیدبن‌علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت، ۱۳۸۴ش، ص۱۲۱.
- ↑ مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۱۳۷.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفة، ص۱۳۲.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفة، ص۱۴۱.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۲۳۰.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۱۶۴-۱۶۵.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۱۶۶.
- ↑ برای اطلاع از این جریان نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۵۰-۴۷.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۱۶۸.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۲۶؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۱۶۰؛ ابن کثیر، البدایه والنهایه، ۱۴۰۵ق، ج۹، ص۳۲۷.
- ↑ بلاذری، انساب الأشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۵۱؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفة، ص۱۳۷.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۱۴۳.
- ↑ نک: ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۲۱۲ و صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۷-۶۶، و ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۶۳، و عمرجی، الحیاه السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۳۶، و شبلنجی، نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار(ص)، ۱۳۰۸ق، ص۴۰۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۱۸۳.
- ↑ برای اطلاع بیشتر از قیام زید بن علی و انگیزه‌های قیام وی نک: عمرجی، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی المشرق الاسلامی، ۲۰۰۰م، ص۶۵-۴۷ و شامی؛ تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم هجری، ۱۳۶۷ش، ص۸۱-۷۵ و ابن عماد، شذرات الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۵۹-۱۵۸ و طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص ۲۰۰-۱۹۳؛ مطهری، آشنایی با قرآن ، ج۱۱، ص۲۱۰.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۲۵.
- ↑ طهرانی، اسرار ملکوت، ج۳، ص۹۳.https://maktabevahy.org/document/Book/details/85/اسرار-ملکوت-ج3?ref=search&page=93
- ↑ قمی، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۹ و مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۲۰۰.
- ↑ كشّى، اختيار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص ۳۶۱ و ابن شهر آشوب، مناقب آل ابى طالب، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م، ج۳، ص۳۲۹.
- ↑ کمالی سرپلی، بررسی تاریخی شخصیت یحیی بن زید، در سخن تاریخ(علمی- ترویجی)، ص ۹۴ - ۱۱۵.
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۱۱ق، ص۵۱.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، الخاتمة، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۴۶.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج ۴۶، ص۱۵۸.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، الخاتمة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۸۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص ۱۵۷.
- ↑ سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۹۰ش، ص۲۰.
- ↑ صبحی، فی علم الکلام دراسة فلسفية لآراء الفرق الإسلامية فی اصول الدین، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۴۸ ـ ۵۲.
- ↑ فرمانیان و موسوی نژاد، تاریخ و عقاید زیدیه، ۱۳۸۹ش، ص۳۳ و ۳۴.
- ↑ شامی، تاریخ فرقه الزیدیة بین القرنین الثانية و الثالثة للهجرة، ۱۳۹۴ق، ص۴۰.
یادداشت
- ↑ إي والذي بعث محمدا بالحق إن عشت بعدي لترين هذا الغلام في ناحية من نواحي الكوفة مقتولا مدفونا منبوشا مسلوبا مسحوبا مصلوبا في الكناسة ، ثم ينزل فيحرق ويدق ويذرى في البر ، قلت : جلعت فداك وما اسم هذا الغلام؟ قال : هذا ابني زيد.ثم دمعت عيناه.
- ↑ در مورد امامت حسن مثنی اختلاف است برخی از ملل و نحل نویسان و پژوهشگران حسن مثنی را به عنوان امام زیدیه به شمار آوردهاند و برخی آن را نمی‌پذیرند.
منابع
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصار، ۱۳۸۵ق.
- ابن بابويه، محمد بن علی(شیخ صدوق)، الأمالی، قم، انتشارات کتابخانه اسلامیه، ۱۳۶۲ش.
- ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، تصحیح: نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، محقق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابى طالب، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م.
- ابن عماد، عبد الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج ۴، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت،۱۴۰۵/ ۱۹۸۵م.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبین، محقق: احمد صقر، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، بیروت لبنان موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۹ق.۱۹۹۸م.
- ابوزهره، محمد، الامام زید حیاته و عصره - آراؤه و فقهه، قاهره، دارال‍ف‍ک‍ر العربی، ۲۰۰۵م/۱۴۲۵ق.
- بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، تعریب عبدالحلیم نجار، قم، دارالکتب الاسلامی، ۲۰۰۶م.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الأشراف، تحقیق: محمد باقرمحمودی، بیروت، دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷م.
- تمیمی بغدادی، عبدالقاهر ابن طاهر، اصول الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۱ق.
- حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، نجف، دار الذخائر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- خویی، ابو القاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، قم، مرکز نشر الثقافه الاسلامیه، ۱۳۷۲ش.
- ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب اسلامی، قم، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۹۳ش.
- رضوی اردکانی، سید ابوفاضل، شخصیت و قیام زید بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- زرکلی، خیر الدین، الاعلام قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۶م.
- سلطانی، مصطفی، تاریخ و عقاید زیدیه، قم، ادیان، ۱۳۹۰ش.
- شامی، فضیلة عبدالامیر، تاریخ فرقة الزیدیة بین القرنین الثانية و الثالثة للهجرة، نجف، مطبعة الآداب، ۱۳۹۴ق.
- شامی، فضیلت، تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم هجری، ترجمه: سید محمد ثقفی و علی اکبر مهدی‌پور، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز، ۱۳۶۷ش.
- شبلنجی، مؤمن بن حسن، نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار(ص)، قم، الشریف الرضی، ۱۳۰۸ق.
- صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۸۴ش.
- صبحی، احمد محمود، فی علم الکلام دراسة فلسفية لآراء الفرق الإسلامية فی اصول الدین، بيروت، دار النهضة العربیة، ۱۴۰۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۷ق.
- طهرانی، سید محمدمحسن، اسرار ملکوت، https://maktabevahy.org/document/Book/details/85/اسرار-ملکوت-ج3?ref=search&page=93
- عمر كشّى، محمدبن، اختيار معرفة الرجال، مشهد، چاپ حسن مصطفوى، ۱۳۴۸ش؛
- عمرجی، احمد شوقی ابراهیم، الحیاه السیاسیه و الفکریه للزیدیه فی المشرق الاسلامی، قاهره، مکتبه مدبولی، ۲۰۰۰م .
- فرمانیان، مهدی؛ موسوی‌نژاد، سید علی، تاریخ و عقاید زیدیه، قم، ادیان، ۱۳۸۹ش.
- قمی، علی بن محمد؛ کفایة الاثر، قم، انتشارات بیدار، ۱۴۰۱ق.
- کمالی سرپلی، عبدالقادر، بررسی تاریخی شخصیت یحیی بن زید، در سخن تاریخ(علمی- ترویجی)، شماره ۳، تابستان ۱۳۸۷.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار(ط- بیروت)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، الناشر: مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق، بی جا.
- مسکویه، ابوعلی، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.
- مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، با مقدمه کاظم مدیر شانه چی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲ش.
- مفيد، محمد بن محمد(شیخ مفید)، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- نوری، حاتم، زید بن علی و مشروعیه الثوره عند اهل البیت، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- همو، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، تهران، انتشارات جهان، ۱۳۷۸ق.
- یاقوت حموی، شهاب الدین ابو عبد الله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ط الثانیة، چاپ اول، ۱۹۹۵م.
- یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- https://lms.motahari.ir/book-page/28/آشنایی%20با%20قرآن،%20ج11?page=210