زیاد بن مروان قندی
| از بنیانگذاران واقفیه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| کنیه | ابوالفضل و ابوعبدالله |
| لقب | قندی، بغدادی و انباری |
| مذهب | شیعه و واقفی |
| صحابی | امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) |
| روایت از | سَماعة بن مهران، عبدالله بن سِنان، یونس بن ظَبیان و عبدالله بن بُکَیر |
| راویان از او | ابنابیعمیر، ابراهیم بن هاشم، احمد بن محمد بن عیسی اشعری |
| تعداد روایات | ۶۱ روایت |
| تألیفات | کتاب حدیثی |
زیاد بن مروان قَندی از اصحاب امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) بود که پس از شهادت امام کاظم(ع)، امامت امام رضا(ع) را نپذیرفت و به همراه علی بن ابیحمزه بَطائنی و عثمان بن عیسی رواسی، فرقه واقفیه را بنیان نهاد و تا پایان عمر بر این عقیده بود.
زیاد بن مروان دارای تألیفی بود که شیخ طوسی آن را در زمره اصول اربعمائه شمردهاند. نام او در سند ۶۱ روایت آمده و حدود ۱۵ استاد مانند سَماعة بن مهران و عبدالله بن سنان و ۲۰ راوی از جمله ابنابیعُمیر و ابراهیم بن هاشم برای او ثبت شده است.
در مورد وثاقت زیاد بن مروان میان رجالشناسان شیعه اختلاف نظر وجود دارد: رجالیانی همچون شیخ طوسی و علامه حلی به دلیل واقفیبودن، روایات او را مردود میدانند، افرادی همچون شیخ مفید و سید ابوالقاسم خویی او را ثقه میشمرند. برخی دیگر مانند مامَقانی تنها روایات پیش از واقفیشدن او را معتبر میدانند.
نقش زیاد بن مروان در شکلگیری واقفیه
زیاد بن مروان قندی از اصحاب خاص امام کاظم(ع)[۱] و وکیل او در بغداد[۲] بود، اما پس از شهادت امام کاظم(ع)، امامت امام رضا(ع) را انکار کرد و به همراه علی بن ابیحمزه بطائنی و عثمان بن عیسی رواسی، فرقه واقفیه را تأسیس نمود.[۳] این گروه ادعا کردند که امام کاظم(ع) شهید نشده و او همان مهدی قائم است.[۴]
علت این انحراف، مالاندوزی ذکر شده است؛ چرا که پس از شهادت امام کاظم(ع)، حدود هفتاد هزار دینار از اموال امام نزد زیاد بن مروان باقی مانده بود.[۵] او حتی تلاش کرد با پرداخت ده هزار دینار، یونس بن عبدالرحمن را از اعلام امامت امام رضا(ع) بازدارد، اما موفق نشد.[۶] امام رضا(ع) نیز خواستار بازگرداندن این اموال شد، ولی زیاد بن مروان و دیگر سران واقفیه از این کار خودداری کردند.[۷]
طبق گزارشها، امام کاظم(ع) پیش از این، زیاد بن مروان را از امامت امام رضا(ع) آگاه کرده[۸] و به او هشدار داده بود که در صورت انکار، مورد لعن الهی قرار خواهد گرفت.[۹] با این حال، زیاد بن مروان تا پایان عمر بر انکار خود پایدار ماند و با عقیده واقفیه درگذشت.[۱۰]
جایگاه رجالی زیاد بن مروان
زیاد بن مروان قندی از راویان امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) بود که به گفته نجاشی دارای تألیفی بوده[۱۱] و شیخ طوسی آن را در زمره اصول اَربعمائه ذکر کردهاند.[۱۲] این کتاب توسط شیخ صدوق و دیگران مورد استناد قرار گرفته[۱۳] و بحرالعلوم او را کثیرالروایه دانسته است.[۱۴] به گزارش جعفر سبحانی، نام زیاد بن مروان در سند ۶۱ روایت آمده است.[۱۵]
بر اساس پژوهشهای انجامشده، برای زیاد بن مروان ۱۵ استاد حدیثی شناسایی شده است.[۱۶] او از راویانی همچون دُرُست بن ابیمنصور، سَماعة بن مهران، عبدالله بن سِنان،[۱۷] یونس بن ظَبیان و عبدالله بن بُکَیر[۱۸] روایت نقل کرده است. همچنین گفته شده ۲۰ نفر از او روایت نقل کردهاند.[۱۹] از جمله آنان میتوان به ابنابیعمیر، ابراهیم بن هاشم، احمد بن محمد بن عیسی، عبدالرحمن بن حماد، محمد بن عیسی یقطینی اشاره کرد.[۲۰] به گفته مدرسی طباطبایی در میراث مکتوب شیعه، بیشتر روایات او از طریق یعقوب بن یزید انباری و محمد بن عیسی یقطینی نقل شده است.[۲۱]
نظرات مختلف درباره وثاقت زیاد بن مروان
در مورد وثاقت زیاد بن مروان سه دیدگاه وجود دارد:
- تضعیف: عالمانی مانند شیخطوسی،[۲۲] علامه حلی،[۲۳] ابنداود[۲۴] و بحرالعلوم[۲۵] به دلیل واقفیبودن زیاد، روایات او را معتبر نمیدانند.
- توثیق: گروهی دیگر همچون شیخ مفید،[۲۶] علامه مجلسی[۲۷] خویی[۲۸] و سید موسی شبیری زنجانی[۲۹] او را ثقه میدانند و معتقدند که فساد عقیده با راستگویی و دوری از دروغ و جعل منافاتی ندارد.
- تفصیل: دسته سوم از علما مثل مامقانی[۳۰] و عبدالنبی کاظمی[۳۱] روایات نقلشده توسط او در دوران پیش از واقفیشدنش را معتبر میدانند ولی احادیث دوره پس از آن را غیرقابل استناد میشمرند.[۳۲]
شخصیتشناسی زیاد بن مروان
زیاد بن مروان قندی[۳۳] با القاب بغدادی[۳۴] و انباری نیز شناخته میشود. کنیههای او ابوالفضل و ابوعبدالله ذکر شده و گفته میشود از آزادشدگان بنیهاشم بوده است.[۳۵] او پس از سال ۱۸۳ق (سال شهادت امام کاظم(ع)) زنده بود.[۳۶]
به گزارش جعفر سبحانی، وی در دوران هارون الرشید مسئولیت بیتالمال را بر عهده داشت و به اتهام حیف و میل اموال عمومی زندانی شد.[۳۷]بر اساس روایتی که در الکافی نقلشده، او در نامهای از امام کاظم(ع) دعایی برای رهایی درخواست کرد و پس از عمل به آن، آزاد شد.[۳۸]
بر پایه گزارشی از شیخ طوسی، ابوقتاده اشعری نقل کرده که امام صادق(ع)، زیاد بن مروان را از ظلم و ستم در حکومت هارون نهی کرد.[۳۹] همچنین از صفوان جمال نقل شده که امام کاظم(ع) به او توصیه نمود تنها در مواردی که به گشایش کار شیعیان بینجامد، با حکومت عباسی همکاری کند.[۴۰]
پانویس
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقاتالفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۱۸.
- ↑ مدرسی طباطبائی، میراث مکتوب شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۴۸۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کتید به: شیخ طوسى، الغیبة، ۱۳۸۳ش، ص۳۵۲؛ کشى، إختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۶۶؛ نجاشی، رجالالنجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۷۱.
- ↑ شیخصدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۵۳.
- ↑ شیخصدوق، عیون أخبارالرضا علیهالسلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۱۳.
- ↑ شیخصدوق، عیون أخبارالرضا علیهالسلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۱۳.
- ↑ شیخطوسى، الغیبة، ۱۳۸۳ش، ص۶۵.
- ↑ کشى، إختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۶۶.
- ↑ شیخطوسى، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۶۸.
- ↑ شیخطوسى، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۶۸.
- ↑ نجاشی، رجالالنجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۷۱.
- ↑ نجاشی، رجالالنجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۷۱.
- ↑ شیخصدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۰۵.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۲،ص۳۴۸.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقاتالفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۱۸.
- ↑ بیات مختاری و حیدری نسب، «بررسی ادلّه وحید بهبهانی و ابوالقاسم خویی در توثیق زیاد بن مروان»، ص۵۸.
- ↑ خویی، معجم رجالالحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۳۳۹.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقاتالفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۱۸.
- ↑ بیات مختاری و حیدری نسب، «بررسی ادلّه وحید بهبهانی و ابوالقاسم خویی در توثیق زیاد بن مروان»، ص۵۹.
- ↑ خویی، معجم رجالالحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۳۳۹.
- ↑ مدرسی طباطبائی، میراث مکتوب شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۴۸۰.
- ↑ شیخطوسى، الغیبة، ۱۳۸۳ش، ص۶۷.
- ↑ علامهحلى، خلاصةالأقوال، ۱۴۱۱ق، ص۲۲۴.
- ↑ ابنداود حلّی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۴۵۴ و ۵۳۰.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائد الرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۵۷.
- ↑ شیخمفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۷-۲۴۸.
- ↑ مجلسی، الوجیزة، ۱۴۱۵ق، ص۲۱۵.
- ↑ خویی، معجم رجالالحدیث، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۳۳۰.
- ↑ شبیری زنجانی، کتاب نکاح، موسسه پژوهشی رای پرداز، ج۱۴، ص۴۶۵۰-۴۶۵۱.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، نجف، ج۱، ص۴۵۹.
- ↑ کاظمی، تکملةالرجال، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۵۲۳-۵۲۴.
- ↑ مقامقانی، تنقیح المقال، نجف، ج۱، ص۴۵۷-۴۵۸.
- ↑ برقی، رجال البرقی، ۱۳۴۲ش، ص۴۹.
- ↑ کشى، إختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۶۶.
- ↑ نجاشی، رجالالنجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۷۱.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقاتالفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۱۷.
- ↑ مدرسی طباطبائی، میراث مکتوب شیعه، ۱۳۸۶ش، ص۴۸۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۲۸.
- ↑ شیخطوسى، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۰۳.
- ↑ موسوی، المجموع الروائق من ازهار الحدائق، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۹۵.
منابع
- ابنداود حلّی، حسن بن علی بن داود، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش.
- بحرالعلوم، سید محمد مهدی، الفوائدالرجالیة، تحقیق محمدصادق و حسین بحرالعلوم، تهران، مکتبة الصادق، ۱۳۶۳ش.
- برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
- بیات مختاری، مهدی و علیرضا حیدری نسب، «بررسی ادلّه وحید بهبهانی و ابوالقاسم خویی در توثیق زیاد بن مروان»، مجله علوم قرآن و حدیث، شماره ۱۰۵، ۱۳۹۹ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجالالحدیث و تفصیل رواةالحدیث، بیجا، بینا، ۱۳۷۲ش.
- سبحانی تبریزی، جعفر، موسوعة طبقاتالفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- شبیری زنجانی، سید موسی، کتاب تکاح: تقریرات درس حضرت آیتالله شبیری زنجانی، قم، مؤسسه پژوهشی رای پرداز، بیتا.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبارالرضا علیهالسلام، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران، جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- شیخ صدوق، محمدبن علی، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، تحقیق مؤسسة البعثة، قم، دارالثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، محقق عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم، بنیاد معارف اسلامی، ۱۳۸۳ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجالالطوسی، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۳۷۳ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق موسسه آل البیت(ع)، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال فی معرفة أحوالالرجال، تحقیق محمدصادق بحرالعلوم، نجف، دارالذخائر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- کاظمی، عبدالنبی، تکملة الرجال، قم، انوارالهدی، ۱۴۲۵ق.
- کشی، محمد بن عمر، إختیار معرفة الرجال، محقق محمد بن حسن طوسی و حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، الوجیزة فی علم الرجال، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانور الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مدرسی طباطبائی، سید حسین، میراث مکتوب شیعه، قم، مورخ، ۱۳۸۶ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، بینا، بیتا.
- موسوی، هبةالله بن حسن، المجموع الروائق من ازهار الحدائق، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- نجاشی، احمدبن علی، رجالالنجاشی، قم، موسسة النشر الاسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.