جنده سخی (آیین)
| جَنْدَه سخی | |
|---|---|
 مراسم برافراشتن جَنْدَه سخی در مسجد کبود مزار شریف | |
| اطلاعات آئین | |
| زمان‌برگزاری | اول فروردین |
| مکان برگزاری | زیارتگاه • مسجد |
| گستره جغرافیایی | افغانستان • پاکستان |
| منشأ تاریخی | عید غدیر خم |
| اشیاء و نمادها | پرچم بزرگ |
| وجه نمادین | یادواره پرچم امام علی(ع) |
| آیین‌های مهم | |
| سینه‌زنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیین‌ها | |
جَنْدَه سخی، مراسم برافراشتن پرچم نمادین امام علی(ع) که هر ساله در روز نوروز در مکان‌های مذهبی افغانستان برگزار می‌شود. بیرق سخی، پرچم بلند و سنگینی است که با پارچه‌های سبزرنگ، آیات قرآن و نام‌های مقدس اسلامی، تزئین شده و با همکاری مردم به‌ویژه پهلوانان، با شور و هیجان و با فریاد یاعلی مدد به اهتزاز درمی‌آید. این مراسم تداعی‌کننده و تجلیل روز عید غدیر شمسی به شمار می‌رود.
مراسم جنده سخی، در بیشتر شهرهای افغانستان، به‌ویژه در شهرهای شیعه‌نشین برگزار می‌شود، اما در مسجد کبود مزارشریف و زیارتگاه سخی کابل شکوه بیشتری دارد. این مراسم در شهر پاراچنار پاکستان نیز برپا می‌شود.
معرفی و تاریخچه
مراسم برافراشتن جَنْدَه سَخی که به آن افراشتن جَهَنده[۱] یا جهنده بالا[۲] نیز گفته شده مراسم سنتی، مذهبی و جشنی است که همه ساله مردم افغانستان در روز اول نوروز با برافراشتن پرچمی بزرگ و سنگین بر فراز مزارها و اماکن مذهبی این روز را گرامی می‌دارند. جَنْدَه، پرچمی است تزئین‌شده با پارچه‌های سبزرنگ[۳] و نمادی از پرچم امام علی(ع)[۴] که در اطرافش کلمه لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی‌الله و نام‌های الله، محمد، علی، فاطمه و حسین(ع) و در وسط آن آیه «نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ»[۵] نوشته می‌شود.[۶] «سخی» نیز لقبی برای امام علی(ع) است که مردم افغانستان به کار می‌برند.
این مراسم، از پرشکوه‌ترین تشریفات ملی افغانستان[۷] و از مهمترین آیین‌های دینی و مذهبی مردم افغانستان در روز اول بهار است که با حضور مقام‌های دولتی، نظامی، مهمانان خارجی و مردم برگزار می‌شود.[۸]
این مراسم با تلاوت آیاتی از قرآن، و آئین دعاخوانی آغاز می‌شود و شخصیت‌های دینی و علمی در این مناسبت سخنرانی می‌کنند.[۹] سپس پرچم با همکاری تعدادی از پهلوانان و جوانان، با شور، هیجان و هلهله زیاد و با بستن ریسمان به جاهای مختلف بدنه آن، یاعلی مددگویان برافراشته می‌شود.[۱۰] با بلندشدن بیرق، موزیک احترام نواخته شده و توپ‌هایى شلیک مى‌شود.[۱۱] پس از به اهتزاز درآمدن بیرق، مراسم با منقبت‌خوانی که در آن اشعاری در وصف امام علی(ع) خوانده می‌شود، پایان می‌پذیرد.[۱۲]
شیعیان این علم را به یاد بیرق امامت و خلافت امام علی(ع) به اهتزاز درمی‌آورند[۱۳] و بر این باورند که این بیرق همان رایت امام علی(ع) است و اجرای این مراسم تداعی‌کننده عید غدیر خم و تجلیل از روز جانشینی امام علی(ع) است.[۱۴] این آیین به دلیل همزمانی نوروز با عید غدیر شمسی[۱۵] در شهر مزار شریف مرکز ولایت بلخ در مسجد کبود و بارگاهی مشهور به زیارت سخی و منسوب به علی بن ابی‌طالب(ع) [یادداشت ۱] و در شهر کابل در زیارتگاه سخی و نیز در شهرهایی همچون سرپل و بامیان که شیعیان بیشتری ساکن هستند، شکوه بیشتری دارد[۱۶] علاوه بر این، در جلال‌آباد، هرات، غزنی و اکثر ولایات افغانستان نیز به اهتزاز درمی‌آند.[۱۷] برافراشتن جَنْدَه سخی در شهر کابل سرآغاز آیین موسوم به میله (جشن دسته‌جمعی) سخی[۱۸] و در مزار شریف شروع میله گل سرخ و نمادی از تلفیق باورهای مذهبی با آیین‌هایی سنتی نوروز است.[۱۹]
خاستگاه
گفته شده که این مراسم برای نخستین بار از سال ۱۲۸۸ش که نايب محمدعلم خان در اطراف زیارتگاه سخی در مزار شریف، خانه‌هایی ساخت و از چوب محکمی از جنگل‌های ماوراء النهر را در ساختن بیرق به کار گرفت، مرسوم شده و به دیگر شهرها افغانستان نیز راه یافته است.[۲۰]
این محفل به تدریج مشهورتر شده و از زمان ظاهرشاه، آخرین شاه افغانستان افراد بسیاری مانند سیاست‌مداران و عالمان در آن شرکت می‌کنند.[۲۱] این مراسم در سال‌های اخیر حتی توسط مهاجران افغانستانی در دیگر شهرهای جهان[۲۲] و علاوه بر آن در منطقه پاراچنار پاکستان که ساکنان آن شیعه هستند، نیز برگزار می‌شود.[۲۳]
باورهای عامیانه درباره این مراسم
گفته شده که مردم افغانستان اعتقاد دارند که اگر پرچم در هنگام برافراشته شدن بدون کجی بالا رود، سال پیش‌رو سالی خوش است و اگر به سمت چپ از زمین بلند شود سال جدید با اتفاقات خوبی همراه نخواهد بود.[۲۴] و نیز ادعا شده است که مردم اعتقاد دارند در این روز کورها بینا می‌شوند، بیماران شفا می‌یابند و نیاز حاجتمندان برآورده می‌گردد.[۲۵] مردم تلاش می‌کنند که در هنگام برافراشتن پرچم تکه پارچه‌ای بر آن آویزان کنند تا این گونه حاجت خود را بگیرند.[۲۶]
پانویس
- ↑ واعظی، هویت‌های پریشان، ۱۳۹۱ش، ص۳۱۰.
- ↑ «مراسم جهنده بالا را در زیارتگاه «کارته سخی» سایت سلام وطندار.
- ↑ احمدی نژاد بلخی، آرامگاه های خاندان پیامبر(ص) در افغانستان، ۱۳۹۹ش، ص ۱۴۴.
- ↑ علی آبادی، علیرضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص۳۰۵.
- ↑ سوره صف: 13.
- ↑ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، ۱۳۹۸ش، ص۳۹۳.
- ↑ واعظی، هویت‌های پریشان،۱۳۹۱ش، ص۳۱۰.
- ↑ «نوروز جشنی به بلندای تاریخ در افغانستان» سایت: آمو تی وی.
- ↑ عادلی، سید جعفر، «نوروز در فرهنگ دینی و عنعنات ملی مردم افغانستان»، سایت شخصی سید جعفر عادلی حسینی.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۲.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۲.
- ↑ عادلی، سید جعفر، «نوروز در فرهنگ دینی و عنعنات ملی مردم افغانستان»، سایت شخصی سید جعفر عادلی حسینی.
- ↑ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، ۱۳۹۸ش، ص۳۹۳.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۲.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص ۹۱.
- ↑ «نوروز جشنی به بلندای تاریخ در افغانستان» سایت: آمو تی وی.
- ↑ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، ۱۳۹۸ش، ص۳۹۳.
- ↑ واعظی، هویت‌های پریشان، ۱۳۹۱ش، ص۳۱۰.
- ↑ واعظی، هویت‌های پریشان، ۱۳۹۱ش، ص۳۱۰.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۳.
- ↑ گوگه‌دی، تاریخچه مزار شاه اولیاء، ۱۳۲۵ش، ص۶۲.
- ↑ «آیین سنتی جهنده بالا» سایت خبرنگاران جوان.
- ↑ «پاکستان میں نوروز "عالم افروز" اور "ایران صغیر" کی کہانی» ایرنا نیوز ایجنسی
- ↑ «نوروز جشنی به بلندای تاریخ در افغانستان» سایت: آمو تی وی.
- ↑ واعظی، هویت‌های پریشان، ۱۳۹۱ش، ص۳۱۰.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۲.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۲.
یادداشت
- ↑ این بارگاه متعلق به شخصی به نام سید ابوالحسن علی بن ابی‌طالب الحسن نقیب بلخ بن ابی علی عبیدالله است.(احمدی‌نژاد بلخی، آرامگاه های خاندان پیامبر(ص) در افغانستان، ۱۳۹۹ش، ص ۱۴۴) نه امام علی(ع)؛ زیرا مرقد امام علی(ع) بر اساس روایات صحیح شیعی و گواهی تاریخ در نجف قرار دارد.(کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۴۵۶؛ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ص۸۲؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۵)
منابع
- «نوروز جشنی به بلندای تاریخ در افغانستان» سایت: آمو تی وی، انتشار: ۲۹ حوت (اسفند) ۱۴۰۱ش، بازدید: ۷ مهر ۱۴۰۳ش.
- «مراسم جهنده بالا را در زیارتگاه کارته سخی»، سایت: وطندار سلام، انتشار: ۱ فروردین ۱۴۰۳، مشاهده: ۹ مهر ۱۴۰۳.
- «آیین سنتی جهنده بالا» سایت خبرنگاران جوان، انتشار: ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ش، بازدید: ۷ مهر ۱۴۰۳ش.
- ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، به کوشش: جواد قیومی، قم، مؤسسه نشر الفقاهه، اول، ۱۴۱۷.
- احمدی‌نژاد بلخی، سید حسن، آرامگاه های خاندان پیامبر(ص) در افغانستان، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۹ش.
- باخرزی، علی بن حسن، دمیة القصر و عصرة اهل العصر، تحقیق: ، بیروت، لبنان، دار الجیل، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- حیدری، قدرت الله، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، در مجله قلم وابسته به جامعة المصطفی العالمیة واحد اصفهان، اسفند ۱۳۹۰، شماره ۱۶، ص۴۰-۴۸.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله علي العباد، بیروت، دار المفید، دوم، ۱۴۱۴ق -۱۹۹۳م.
- ضیایی، محمد رضا، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، قم، پژوهشگاه بین المللی المصطفی (ص)، دوم، 1398ش
- عادلی، سید جعفر، «نوروز در فرهنگ دینی و عنعنات ملی مردم افغانستان»، سایت شخصی سید جعفر عادلی حسینی، انتشار: ۲۶ فروردین ۱۳۹۳، بازدید: ۹ مهرماه ۱۴۰۳.
- علی آبادی، علیرضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، گروه انتشاراتی بین المللی الهدی، اول، ۱۳۹۵ش.
- كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، اسلاميه، دوم، ۱۳۶۲ش.
- گوگَه‌دی، نورمحمد، تاریخچه مزار شاه اولیاء، افغانستان، مزار شریف، کتابخانه روضه مزار شریف، ۱۳۲۵ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- واعظی، حمزه، هویت‌های پریشان، مشهد، نشر بدخشان، اول، ۱۳۹۱ش.