لیث بن بختری مرادی
| از محدثان شیعه و اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| کنیه | ابومحمد • ابویحیی |
| لقب | ابوبصیر |
| محل تولد | کوفه |
| صحابی | امام باقر(ع) و امام صادق(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| مشایخ | عبدالکریم بن عتبۀ هاشمی |
| راویان از او | مفضل بن صالح اسدی • عبدالله بن مسکان • عبدالله بن بکیر • عبدالکریم بن عمرو خثعمی و ... |
| اعتبار | اصحاب اجماع |
لیث بن بختری مرادی، مشهور به ابوبصیر، از محدثان و علمای شیعی کوفه در نیمۀ نخست سدۀ ۲ق/۸م است. او از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) محسوب شده است.
زندگی نامه
کنیۀ اصلی او را ابن غضائری[۱] و نجاشی[۲] «ابومحمد» و ابن ندیم[۳] و طوسی[۴] «ابویحیی» آورده‌اند و طوسی[۵] او را از اهل کوفه شمرده است.
او در منابع رجالی هم از اصحاب امام باقر(ع)و هم از اصحاب امام صادق(ع) شمرده شده است.[۶] ولی در اسانید روایات، نمونه‌ای قطعی برای روایت او از امام باقر(ع)، دیده نمی‌شود.[۷]
جایگاه علمی
ابوبصیر مرادی همچنین از برخی راویان حدیث اهل بیت چون عبدالکریم بن عتبۀ هاشمی از اصحاب امامان صادق(ع) و کاظم(ع) روایت کرده است[۸]. در سلسلۀ سند حدیثی از المحاسن برقی[۹] روایت لیث مرادی از ابوبصیر (شاید اسدی) دیده می‌شود و باتوجه به آنچه ذکر شد و اینکه نجاشی[۱۰] لیث مرادی را «ابوبصیر اصغر» خوانده است، دور نیست که وی قدری نسبت به ابوبصیر اسدی تأخر طبقه داشته باشد.
شاگردان
از مهم‌ترین شاگردان ابوبصیر مرادی که روایات زیادی از او نقل کرده است، ابوجمیله مفضل بن صالح اسدی است و در درجۀ بعد می‌توان از عبدالله بن مسکان، عبدالله بن بکیر و عبدالکریم بن عمرو خثعمی یاد کرد که روایت آنان از ابوبصیر مرادی مورد تصریح قرار گرفته است.[۱۱]
مذهب و عقاید
موضع گیری در قبال فطحیه
ابوبصیر مرادی، همان طور که شعیب عقرقوفی اظهار داشته است[۱۲]، وفات امام صادق(ع) را درک کرده است، ولی گزارش صریحی در مورد موضع‌گیری او در قبال فطحیه دیده نمی‌شود.
عدم اعتقاد به امامت امام کاظم(ع)
روایت عَقَرقوفی حاکی است که ابوبصیر مرادی به امامت امام کاظم(ع) باور نداشته است[۱۳] و گفتار ابن غضائری، رجال شناس اثناعشری اشاره دارد که او مذهب درستی نداشته است ولی این سبب بی اعتبار بودن احادیثی که نقل کرده نیست.[۱۴]
ارتباط با امام کاظم(ع)
در مورد ارتباط او با امام کاظم(ع)، اگرچه شیخ طوسی در الفهرست[۱۵] و رجال[۱۶] او را در زمرۀ اصحاب آن حضرت آورده است، ولی این نکته در کلام برقی، کشی و نجاشی تأیید نشده و در اسانید روایات نیز، روایت او از امام کاظم(ع) به اثبات نرسیده است.
روایات فطحیان
اگر شواهد پراکندۀ یاد شده را در کنار روایات ستایش‌آمیز فطحیان دربارۀ ابوبصیر مرادی قرار دهیم، به نتیجه‌گیری دربارۀ گرایش مذهبی ابوبصیر مرادی کمک خواهد کرد.[۱۷]
از آن جمله باید به روایتی به نقل از علی بن اسباط فطحی اشاره کرد که در آن نام ابوبصیر مرادی در شمار چند تن از اصحاب امامان باقر(ع) و صادق(ع) یاد شده و در انتخاب شخصیت‌ها تأثیر دیدگاه فطحی احساس می‌شود.[۱۸]
در روایتی دیگر از طریق علی بن اسباط، ابوبصیر مرادی یکی از چهار تن دانسته شده که در حیات و ممات، زینت و آبروی اهل بیت(ع) بوده، از مصادیق قوّامون به قسط، سابقون و مقرّبون شمرده می‌شدند.[۱۹]
در روایت دیگر نیز از طریق علی بن اسباط و علی بن حدید فطحی، ابوبصیر مرادی در عداد چهار تن اوتاد زمین و اعلام دین محسوب شده است.[۲۰]
منابع غیرفطحی
اما از دیدگاه منابع غیرفطحی در بادی امر باید به روایات پراکنده‌ای توجه کرد که کشی نقل کرده و این در حالی است که خود در تمییز ابوبصیرها (دست کم براساس نسخۀ موجود از کتاب وی) به شدت دچار خلط و اشتباه بوده است.[۲۱]
کشی علاوه بر روایات علی بن اسباط و علی بن حدید که یاد شد، دو روایت دیگر نقل کرده که در آنها ابوبصیر مرادی یکی از چهار تن «مخبتین» مژده‌ور به بهشت و نیز از احیاکنندگان حدیث اهل حدیث(ع) و امانتداران حلال و حرام خداوند دانسته شده است.[۲۲]
باتوجه به قراین مختلف، از جمله وجود روایتی دیگر با همین مضمون[۲۳] که در آن نام ابوبصیر (بدون قید) آمده است، می‌توان گفتۀ کشی را درست دانست، با این احتمال که قید لیث مرادی و لیث بن بختری مرادی در روایت پیشین از افزوده‌های بعدی بوده باشد.
کشی همچنین یادآور شده که بعضی در شمار ۶ تن «اصحاب اجماع» از یاران امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به جای ابوبصیر اسدی، ابوبصیر مرادی را قرار داده‌اند.[۲۴]
از دیگر رجال‌شناسان امامیه، ابن غضائری ضمن اینکه مذهب او را مورد طعن دانسته، یادآور شده است که اعتبار روایی او مورد طعن نیست[۲۵] و نجاشی در شرح احوال وی هم در گرایش مذهبی و هم در اعتبار رجالی او سکوت کرده است.[۲۶]
آثار
تنها اثر یاد شده از ابوبصیر مرادی کتابی در مسائل فقهی است که بیشتر به روایت ابن فضال فطحی از ابوجمیله مفضل بن صالح از او شهرت داشته است.[۲۷] این کتاب در سطح محدودی مورد استفادۀ محدثان چون برقی در المحاسن[۲۸]، کلینی در الکافی،[۲۹] ابن بابویه در الفقیه،[۳۰] طوسی در تهذیب[۳۱] و همو در الاستبصار[۳۲] قرار گرفته و آنگونه که از موارد نقل برمی‌آید، مشتمل بر پاسخ‌های امام صادق(ع) به سؤالات ابوبصیر مرادی است.[۳۳]
پانویس
- ↑ نک: علامۀ حلی، حسن بن یوسف، رجال، ج۱، ص۱۳۷.
- ↑ نجاشی، احمد بن علی، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۷۵.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، رجال، ج۱، ص۲۷۸.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، رجال، ج۱، ص۱۳۴.
- ↑ برقی، احمد بن محمد، الرجال، ج۱، ص۱۳، و ص۱۸؛ کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۱۷۰؛ مفید، محمدبن محمد، الاختصاص، ج۱، ص۸۳؛ طوسی، محمد بن حسن، رجال، ج۱، ص۱۳۴، و ص۲۷۸؛ نجاشی، احمد بن علی، رجال، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ برای موارد قابل تردید، نک: مفید، محمدبن محمد، المقنعه، ج۱، ص۳۸، سطر ۲۷؛ فخار بن محمد موسوی، ایمان ابی طالب، ج۱، ص۸۴؛ قس: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۵۰۹،؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۵، ص۱۱۲.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، «مشیخه الفقیه»، ص۵۵.
- ↑ برقی، احمد بن محمد، المحاسن، ج۱، ص۳۷.
- ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ نک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۶۰، و ج۷، ص۳۱۰، جم؛ ابن بابویه، محمد بن علی، «مشیخه الفقیه»، ص۵۵؛ ابن بابویه، محمد، همانجا؛ نجاشی، احمد بن علی، رجال، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۱۷۲.
- ↑ کشی، محمد، معرفة الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۱۷۲، شم ۲۹۳، نیز شم ۲۹۲؛ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۱۰، ص۲۵.
- ↑ نک: علامۀ حلی، رجال،۱۴۰۲ق، ج۱، ص۱۳۷.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۰۵.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، رجال، ۱۴۲۷ق، ص۱۴۴.
- ↑ پاکتچی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۲ش، جلد ۵، ص۲۱۵.
- ↑ نک: کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق،ج۱، ص۹-۱۰؛ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ج۱، ص۶۱-۶۲.
- ↑ کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۱۷۰، شم ۲۸۷، کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۲۳۸-۲۳۹، شم ۴۳۲.
- ↑ کشی، محمد، معرفة الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۲۳۸، شم ۴۳۲.
- ↑ پاکتچی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۲ش، جلد ۵، ص۲۱۵.
- ↑ کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۱۳۶، شم ۲۱۹، کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، نیز ص۱۷۰، شم ۲۸۶.
- ↑ کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۱۳۶، شم ۲۱۸.
- ↑ کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار طوسی، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ علامۀ حلی، حسن بن یوسف،، رجال، ج۱، ص۱۳۷.
- ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال، الناشر مؤسسة النشر الإسلامي، ص۳۲۱؛ نیز نک: ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۷۵؛ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ج۱، ص۱۳۰.
- ↑ برقی، احمد بن محمد، المحاسن، ج۱، ص۳۳۷.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۳، ص۴۶۰، و ج۴، ص۳۴۲، جم.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، فقیه من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۷۴.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۱۶۵، ص۱۸۰، جم.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، ج۱، ص۱۵۴، جم.
- ↑ پاکتچی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۲ش، جلد ۵، ص۲۱۶.
یادداشت
منابع
- آقابزرگ، الذریعه.
- ابن ابی الثلج، محمدبن احمد، «تاریخ الائمه»، مجموعۀ نفیسه، قم، ۱۴۰۶ق.
- ابن بابویه، علی بن حسین، الامامه و التبصره من الحیره، قم، ۱۴۰۴ق.
- ابن بابویه، محمدبن علی، امالی، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
- ابن بابویه، ثواب الاعمال، نجف، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
- ابن بابویه، الخصال، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۲ش.
- ابن بابویه، علل الشرائع، نجف، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م.
- ابن بابویه، فقیه من لایحضره الفقیه، به کوشش حس موسوی خرسان، نجف، ۱۳۷۶ق.
- ابن بابویه، کمال الدین، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۹۰ق.
- ابن بابویه، «مشیخه الفقیه»، همراه ج۴ فقیه.
- ابن ندیم، الفهرست.
- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، نجف، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
- برقی، احمدبن محمد، الرجال، تهران، ۱۳۴۲ش.
- برقی، المحاسن، به کوشش جلال الدین محدث، قم، ۱۳۷۱ق.
- حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تهران، ۱۳۶۹ق.
- خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایه الکبری، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- دلائل الامامه، منسوب به ابن رستم طبری، نجف، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۲م.
- طوسی، محمدبن حسن، الاستبصار، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، محمدبن حسن، امالی، بغداد، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
- طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، محمدبن حسن، رجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
- طوسی، محمدبن حسن، عده الاصول، به کوشش محمد مهدی نجف، قم، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- طوسی، محمدبن حسن، الفهرست، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، کتابخانۀ مرتضویه.
- علامۀ حلی، حسن بن یوسف، رجال، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
- علوی، علی بن احمد، نصره الواقفه، به کوشش احمد پاکتچی، منتشر نشده.
- فخار بن معد موسوی، ایمان ابی طالب، به کوشش محمد بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
- کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
- کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۸ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- مسعودی، علین بن حسین، اثبات الوصیه، نجف، ۱۳۷۴ق.
- مفید، محمدبن محمد، الاختصاص، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، جماعه المدرسین.
- مفید، محمد بن محمد، المقنعه، تهران، ۱۲۷۶ق.
- نجاشی، احمدبن علی، رجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
- نعمانی، محمدبن ابراهیم، الغیبه، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- [۱]
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی
- ↑ پاکتچی، احمد، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد ۵، تهران، مرکز دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۷۲ش.