الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز تمیزکاری |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
'''الرَّوضَةُ البَهیَةُ فی شرح اللُّمعَةِ الدِّمِشقیَّة''' معروف به '''شرح لُمعه''' کتابی فقهی و غیراستدلالی نوشته [[شهید ثانی]] (درگذشته۹۶۵ق) است. این کتاب مشهورترین شرح بر کتاب [[اللمعة الدمشقیة]] تألیف [[شهید اول]] است. شرح لمعه از زمان نگارش مورد توجه فقیهان شیعه بوده و بیش از یکصد شرح و حاشیه بر آن نگاشته شده است. الروضَة البهیة همه [[ابواب فقه]] را دربردارد و در بسیاری از [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] برای نخستین مرحله از آموزشِ دانش فقه، به عنوان متن درسی تدریس می‌شود. این کتاب بارها به صورت سنگی و حروفی در کشورهای مختلف منتشر شده است و چندین ترجمه و شرح فارسی نیز بر آن نوشته شده است. مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه علمیه قم، آن را به صورت تلخیص‌شده نیز منتشر کرده است. شرح لمعه تحت تأثیر [[جامع المقاصد فی شرح القواعد (کتاب)|جامع المقاصد]] محقق کَرَکی و [[مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب)|مسالک الافهام]] کتاب دیگر شهید ثانی است. | '''الرَّوضَةُ البَهیَةُ فی شرح اللُّمعَةِ الدِّمِشقیَّة''' معروف به '''شرح لُمعه''' کتابی فقهی و غیراستدلالی نوشته [[شهید ثانی]] (درگذشته۹۶۵ق) است. این کتاب مشهورترین شرح بر کتاب [[اللمعة الدمشقیة]] تألیف [[شهید اول]] است. شرح لمعه از زمان نگارش مورد توجه فقیهان شیعه بوده و بیش از یکصد شرح و حاشیه بر آن نگاشته شده است. الروضَة البهیة همه [[ابواب فقه]] را دربردارد و در بسیاری از [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] برای نخستین مرحله از آموزشِ دانش فقه، به عنوان متن درسی تدریس می‌شود. این کتاب بارها به صورت سنگی و حروفی در کشورهای مختلف منتشر شده است و چندین ترجمه و شرح فارسی نیز بر آن نوشته شده است. مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه علمیه قم، آن را به صورت تلخیص‌شده نیز منتشر کرده است. شرح لمعه تحت تأثیر [[جامع المقاصد فی شرح القواعد (کتاب)|جامع المقاصد]] محقق کَرَکی و [[مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب)|مسالک الافهام]] کتاب دیگر شهید ثانی است. | ||
== جایگاه و ویژگی‌ها == | == جایگاه و ویژگی‌ها == | ||
کتاب الرَّوضَةُ البَهیَةُ فی شرح اللُّمعَةِ الدِّمِشقیَة نوشته [[شهید ثانی]] که به شرح لمعه معروف است، از معروف‌ترین آثار فقهی شیعه<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه بیست.</ref> و شرح‌هایی است که بر کتاب [[اللمعة الدمشقیة (کتاب)|لمعه]] اثر [[شهید اول]] (درگذشته ۷۸۶ق) نوشته شده است. این کتاب دربردارنده همه [[ابواب فقهی]] است.<ref> عالم‌زاده نوری، راه و رسم طلبگی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۹۶.</ref> به گزارش کتاب موسوعة الشهید الثانی، [[آقابزرگ تهرانی]] (۱۳۸۹ق) کتابشناس شیعه در جلدهای ششم و چهاردهم [[الذریعه]] حدود یکصد شرح و حاشیه بر شرح لمعه را فهرست کرده است.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۲۰.</ref> | کتاب الرَّوضَةُ البَهیَةُ فی شرح اللُّمعَةِ الدِّمِشقیَة نوشته [[شهید ثانی]] که به شرح لمعه معروف است، از معروف‌ترین آثار فقهی شیعه<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه بیست.</ref> و شرح‌هایی است که بر کتاب [[اللمعة الدمشقیة (کتاب)|لمعه]] اثر [[شهید اول]] (درگذشته ۷۸۶ق) نوشته شده است. این کتاب دربردارنده همه [[ابواب فقهی]] است.<ref> عالم‌زاده نوری، راه و رسم طلبگی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۹۶.</ref> به گزارش کتاب موسوعة الشهید الثانی، [[آقابزرگ تهرانی]] (درگذشته ۱۳۸۹ق) کتابشناس شیعه در جلدهای ششم و چهاردهم [[الذریعه]] حدود یکصد شرح و حاشیه بر شرح لمعه را فهرست کرده است.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۲۰.</ref> | ||
به گفته برخی محققان نویسنده کتاب الروضة البهیة تحت تأثیر کتاب جامع المقاصد نوشته [[محقق کرکی]] (درگذشته ۹۴۰ق) بوده است. و برای فهم کتاب می‌توان به جامع المقاصد و نیز مسالک | به گفته برخی محققان نویسنده کتاب الروضة البهیة تحت تأثیر کتاب [[جامع المقاصد فی شرح القواعد (کتاب)|جامع المقاصد]] نوشته [[محقق کرکی]] (درگذشته ۹۴۰ق) بوده است. و برای فهم کتاب می‌توان به جامع المقاصد و نیز [[مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب)|مسالک الافهام]] کتاب دیگر شهید ثانی مراجعه کرد.<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه بیست و یک.</ref> | ||
=== کتاب مرجع و درسی حوزه علمیه === | === کتاب مرجع و درسی حوزه علمیه === | ||
ویژگی‌های شرح لمعه یعنی جامع بودن، فراوانی فروعات فقهی و نیز توجه اجمالی به دلایل استنباط احکام<ref> سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، القسم الثانی، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۳۶۱.</ref> باعث شده است که این کتاب مورد توجه فقیهان پس از شهید ثانی قرار گرفته است.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.</ref> و شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی بر آن نوشته‌اند<ref>مختاری، الشهید الاول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۴.</ref> همچنین این کتاب به عنوان متن درسی در بسیاری از [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] شیعه تثبیت شده است.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.</ref> شرح لمعه نخستین کتاب فقهی است که طلاب علوم دینی آن را فرا می‌گیرند. در نظام آموزشی حوزه‌های علمیه ایران این کتاب از سال چهارم تا ششم طلبگی تدریس می‌شود.<ref>عالم‌زاده نوری، راه و رسم طلبگی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۹۶.</ref> | ویژگی‌های شرح لمعه یعنی جامع بودن، فراوانی فروعات فقهی و نیز توجه اجمالی به دلایل استنباط احکام<ref> سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، القسم الثانی، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۳۶۱.</ref> باعث شده است که این کتاب مورد توجه فقیهان پس از شهید ثانی قرار گرفته است.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.</ref> و شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی بر آن نوشته‌اند<ref>مختاری، الشهید الاول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۴.</ref> همچنین این کتاب به عنوان متن درسی در بسیاری از [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] شیعه تثبیت شده است.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.</ref> شرح لمعه نخستین کتاب فقهی است که طلاب علوم دینی آن را فرا می‌گیرند. در [[نظام آموزشی حوزه علمیه|نظام آموزشی حوزه‌های علمیه ایران]] این کتاب از سال چهارم تا ششم طلبگی تدریس می‌شود.<ref>عالم‌زاده نوری، راه و رسم طلبگی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۹۶.</ref> شرح لمعه استدلالی نیست و در بسیاری از موارد دلایل حکم را ذکر نمی‌کند هر چند در توضیح برخی مسائل اشاره‌ای گذرا به دلیل حکم کرده است.<ref>عالم‌زاده نوری، راه و رسم طلبگی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۱۰۳.</ref> | ||
=== نویسنده === | === نویسنده === | ||
نویسنده الروضة البهیة، زین‌الدین بن علی بن احمد عامِلی، معروف به شهید ثانی از فقیهان قرن دهم و درگذشته ۹۶۵ق است.<ref>امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۴۳.</ref> او نویسنده آثار مشهوری همچون [[مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب)|مسالک الافهام]]، [[منیة المرید فی ادب المفید و المستفید (کتاب)|مُنیَةُ المُرید]]، و [[مسکن الفؤاد عند فقد الاحبة و الاولاد (کتاب)|مُسَکِّنُ الفُؤاد]] است.<ref>امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۵۵.</ref>به نوشته [[سید محسن امین]] (درگذشته ۱۳۷۱ق) شرح‌حال‌نگار شیعه، زین‌الدین عاملی به دستور رستم‌پاشا، وزیر وقت [[حکومت عثمانی]] به جرم ترویج تشیع به شهادت رسید.<ref> امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۵۷.</ref> | نویسنده الروضة البهیة، زین‌الدین بن علی بن احمد عامِلی، معروف به شهید ثانی از فقیهان شیعه قرن دهم و درگذشته ۹۶۵ق است.<ref>امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۴۳.</ref> او نویسنده آثار مشهوری همچون [[مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب)|مسالک الافهام]]، [[منیة المرید فی ادب المفید و المستفید (کتاب)|مُنیَةُ المُرید]]، و [[مسکن الفؤاد عند فقد الاحبة و الاولاد (کتاب)|مُسَکِّنُ الفُؤاد]] است.<ref> امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۵۵.</ref>به نوشته [[سید محسن امین]] (درگذشته ۱۳۷۱ق) شرح‌حال‌نگار شیعه، زین‌الدین عاملی به دستور رستم‌پاشا، وزیر وقت [[حکومت عثمانی]] به جرم ترویج تشیع به شهادت رسید.<ref> امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۵۷.</ref> | ||
=== تاریخ نگارش=== | === تاریخ نگارش=== | ||
زین‌الدین عاملی که قصد نگاشتن شرحی بر کتاب لمعه داشت نخست حاشیه‌ای مختصر بر لمعه نگاشت که هیچ استدلالی در آن نبود. و پس از آن الروضة البهیة را شروع کرد.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.</ref> | زین‌الدین عاملی که قصد نگاشتن شرحی بر کتاب لمعه داشت نخست حاشیه‌ای مختصر بر لمعه نگاشت که هیچ استدلالی در آن نبود. و پس از آن الروضة البهیة را شروع کرد.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.</ref> | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۵: | ||
حاشیه‌های [[سلطان العلماء]]، [[آقاجمال خوانساری]]، و [[سید محمد موسوی عاملی|صاحب المدارک]] جزو معروف‌ترین حاشیه‌های الروضة البهیة به شمار می‌روند.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ۷، ۱۲ و ۱۳.</ref> | حاشیه‌های [[سلطان العلماء]]، [[آقاجمال خوانساری]]، و [[سید محمد موسوی عاملی|صاحب المدارک]] جزو معروف‌ترین حاشیه‌های الروضة البهیة به شمار می‌روند.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ۷، ۱۲ و ۱۳.</ref> | ||
کتاب‌های [[الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة (کتاب)|الجواهر الفخریة]] نوشته [[قدرت‌الله وجدانی فخر|وجدانی فخر]] (درگذشته ۱۳۷۵ش)، [[الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة (کتاب)|الزبدة الفقهیة]] نوشته [[سید محمدحسن ترحینی عاملی|محمدحسن تَرحینی]] نیز از شرح‌های عربی مفصل و متأخر بر الروضة هستند. شرح فارسی با عنوان [[المباحث الفقهیة فی شرح الروضة البهیة (کتاب)|المباحث الفقهیة]] نوشته [[سید محمدجواد | کتاب‌های [[الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة (کتاب)|الجواهر الفخریة]] نوشته [[قدرت‌الله وجدانی فخر|وجدانی فخر]] (درگذشته ۱۳۷۵ش)، [[الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة (کتاب)|الزبدة الفقهیة]] نوشته [[سید محمدحسن ترحینی عاملی|محمدحسن تَرحینی]] نیز از شرح‌های عربی مفصل و متأخر بر الروضة هستند. شرح فارسی با عنوان [[المباحث الفقهیة فی شرح الروضة البهیة (کتاب)|المباحث الفقهیة]] نوشته [[سید محمدجواد ذهنی تهرانی]] (درگذشته ۱۳۸۱ش) و نیز شرح ۴۵ جلدی [[النضید فی شرح روضة الشهید|النَّضید]] نوشته [[حسن قاروبی]] از مفصل‌ترین و مشهورترین شرح‌های فارسی بر الروضه‌اند. [[النجعة فی شرح اللمعة]] نوشته [[محمدتقی شوشتری]] (درگذشته ۱۳۷۴ش) نیز شرحی انتقادی است.<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه بیست و یک.</ref> | ||
== چاپ و نشر == | == چاپ و نشر == | ||
کتاب الروضة البهیة در [[ایران]]، لبنان، [[مصر]] و [[عراق]] بارها به صورت سنگی یا حروفی چاپ و منتشر شده است.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۳.</ref> بهترین چاپ سنگی آن چاپ خوانساری دانسته شده است.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.</ref> و معروف‌ترین چاپ آن چاپ [[جامعة النجف الدینیة]] با تحقیق و حاشیه‌های [[سید محمد کلانتر]] است که اولین‌بار در سال ۱۳۸۶ق در ۱۰ جلد منتشر شد.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.</ref> [[مجمع الفکر الاسلامی]] در قم نیز شرح لمعه را در چهار جلد در سال ۱۴۲۴ق منتشر کرده است.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.</ref> | کتاب الروضة البهیة در [[ایران]]، لبنان، [[مصر]] و [[عراق]] بارها به صورت سنگی یا حروفی چاپ و منتشر شده است.<ref> ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۳.</ref> بهترین چاپ سنگی آن چاپ خوانساری دانسته شده است.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.</ref> و معروف‌ترین چاپ آن چاپ [[جامعة النجف الدینیة]] با تحقیق و حاشیه‌های [[سید محمد کلانتر]] است که اولین‌بار در سال ۱۳۸۶ق در ۱۰ جلد منتشر شد.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.</ref> [[مجمع الفکر الاسلامی]] در قم نیز شرح لمعه را در چهار جلد در سال ۱۴۲۴ق منتشر کرده است.<ref>ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.</ref> | ||
===تلخیص الروضة البهیة=== | ===تلخیص الروضة البهیة=== | ||
[[مرکز تدوین و نشر متون درسی]] حوزه علمیه قم برای تحصیل طلاب حوزه علمیه در سال‌های چهارم تا ششم کتاب الروضة البهیة را خلاصه کرده است.<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.</ref> در این خلاصه بخش‌هایی از کتاب که پیچیده و فراتر از فهم فقه‌آموزان مبتدی است،<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.</ref> مطالبی که ساده و بی‌نیاز از تدریس است،<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و دو.</ref> مطالبی که محل ابتلا نیست،<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و سه.</ref> و مطالبی که نیازمند توجیهاتی غیرفقهی است<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و سه.</ref> به پاورقی منتقل شده‌اند. و بنا به گفته تلخیص‌کنندگان هیچ مطلبی از شرح لمعه حذف نشده است.<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.</ref> | [[مرکز تدوین و نشر متون درسی]] حوزه علمیه قم برای تحصیل طلاب حوزه علمیه در سال‌های چهارم تا ششم کتاب الروضة البهیة را خلاصه کرده است.<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.</ref> در این خلاصه بخش‌هایی از کتاب که پیچیده و فراتر از فهم فقه‌آموزان مبتدی است،<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.</ref> مطالبی که ساده و بی‌نیاز از تدریس است،<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و دو.</ref> مطالبی که محل ابتلا نیست،<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و سه.</ref> و مطالبی که نیازمند توجیهاتی غیرفقهی است<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و سه.</ref> به پاورقی منتقل شده‌اند. و بنا به گفته تلخیص‌کنندگان هیچ مطلبی از شرح لمعه حذف نشده است.<ref>مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.</ref> | ||
نسخهٔ ۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۴۲
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شهید ثانی (درگذشته ۹۶۵ق) |
| موضوع | فقه شیعه |
| سبک | فقه تفریعی و فتوایی |
| زبان | عربی |
| قطع | رحلی و وزیری |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | جامعة النجف الدیینة ، مجمع الفکر الاسلامی و ... |
| تاریخ نشر | متعدد منتشر شده است. |
الرَّوضَةُ البَهیَةُ فی شرح اللُّمعَةِ الدِّمِشقیَّة معروف به شرح لُمعه کتابی فقهی و غیراستدلالی نوشته شهید ثانی (درگذشته۹۶۵ق) است. این کتاب مشهورترین شرح بر کتاب اللمعة الدمشقیة تألیف شهید اول است. شرح لمعه از زمان نگارش مورد توجه فقیهان شیعه بوده و بیش از یکصد شرح و حاشیه بر آن نگاشته شده است. الروضَة البهیة همه ابواب فقه را دربردارد و در بسیاری از حوزه‌های علمیه برای نخستین مرحله از آموزشِ دانش فقه، به عنوان متن درسی تدریس می‌شود. این کتاب بارها به صورت سنگی و حروفی در کشورهای مختلف منتشر شده است و چندین ترجمه و شرح فارسی نیز بر آن نوشته شده است. مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه علمیه قم، آن را به صورت تلخیص‌شده نیز منتشر کرده است. شرح لمعه تحت تأثیر جامع المقاصد محقق کَرَکی و مسالک الافهام کتاب دیگر شهید ثانی است.
جایگاه و ویژگی‌ها
کتاب الرَّوضَةُ البَهیَةُ فی شرح اللُّمعَةِ الدِّمِشقیَة نوشته شهید ثانی که به شرح لمعه معروف است، از معروف‌ترین آثار فقهی شیعه[۱] و شرح‌هایی است که بر کتاب لمعه اثر شهید اول (درگذشته ۷۸۶ق) نوشته شده است. این کتاب دربردارنده همه ابواب فقهی است.[۲] به گزارش کتاب موسوعة الشهید الثانی، آقابزرگ تهرانی (درگذشته ۱۳۸۹ق) کتابشناس شیعه در جلدهای ششم و چهاردهم الذریعه حدود یکصد شرح و حاشیه بر شرح لمعه را فهرست کرده است.[۳]
به گفته برخی محققان نویسنده کتاب الروضة البهیة تحت تأثیر کتاب جامع المقاصد نوشته محقق کرکی (درگذشته ۹۴۰ق) بوده است. و برای فهم کتاب می‌توان به جامع المقاصد و نیز مسالک الافهام کتاب دیگر شهید ثانی مراجعه کرد.[۴]
کتاب مرجع و درسی حوزه علمیه
ویژگی‌های شرح لمعه یعنی جامع بودن، فراوانی فروعات فقهی و نیز توجه اجمالی به دلایل استنباط احکام[۵] باعث شده است که این کتاب مورد توجه فقیهان پس از شهید ثانی قرار گرفته است.[۶] و شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی بر آن نوشته‌اند[۷] همچنین این کتاب به عنوان متن درسی در بسیاری از حوزه‌های علمیه شیعه تثبیت شده است.[۸] شرح لمعه نخستین کتاب فقهی است که طلاب علوم دینی آن را فرا می‌گیرند. در نظام آموزشی حوزه‌های علمیه ایران این کتاب از سال چهارم تا ششم طلبگی تدریس می‌شود.[۹] شرح لمعه استدلالی نیست و در بسیاری از موارد دلایل حکم را ذکر نمی‌کند هر چند در توضیح برخی مسائل اشاره‌ای گذرا به دلیل حکم کرده است.[۱۰]
نویسنده
نویسنده الروضة البهیة، زین‌الدین بن علی بن احمد عامِلی، معروف به شهید ثانی از فقیهان شیعه قرن دهم و درگذشته ۹۶۵ق است.[۱۱] او نویسنده آثار مشهوری همچون مسالک الافهام، مُنیَةُ المُرید، و مُسَکِّنُ الفُؤاد است.[۱۲]به نوشته سید محسن امین (درگذشته ۱۳۷۱ق) شرح‌حال‌نگار شیعه، زین‌الدین عاملی به دستور رستم‌پاشا، وزیر وقت حکومت عثمانی به جرم ترویج تشیع به شهادت رسید.[۱۳]
تاریخ نگارش
زین‌الدین عاملی که قصد نگاشتن شرحی بر کتاب لمعه داشت نخست حاشیه‌ای مختصر بر لمعه نگاشت که هیچ استدلالی در آن نبود. و پس از آن الروضة البهیة را شروع کرد.[۱۴]
کتاب حدود هشت سال پیش از شهادت نویسنده آن نگاشته شده است.[۱۵] به نقل از نسخه‌ای به خط مؤلف، آغاز نگارش آن در اوائل ربیع الاول ۹۵۶ق است. مؤلف در پایان جلد اول، تاریخ نگارش را ۶ جمادی‌الثانی ۹۵۶ق نوشته است[۱۶] و پایان جلد دوم ۲۱ جمادی‌الاول ۹۵۷ق در حدود ۱۵ ماه است.[۱۷] جلد اول را در سه ماه و جلد دوم را در یک سال نوشته است.[۱۸]
پس از نگارش شرح لمعه، برخی شاگردان شهید ثانی آن را نزد وی فراگرفته‌اند. او در پایان یکی از نسخه‌های کتاب به قرائت ابن صائغ نزد وی تصریح می‌کند.[۱۹] در نسخه‌ای دیگر به کتابت سید محمد بن احمد حسینی حلی، شهید ثانی قرائت کتاب نزد او را به تاریخ جمادی الثانی ۹۵۸ق امضا می‌کند.[۲۰]
پیکربندی کتاب
ساختار الروضة البهیة مطابق ساختاری است که محقق حلی برای علم فقه پیشنهاد کرده است.[۲۱] و دارای ۵۲ فصل است. نویسنده هر فصل را کتاب نامیده است و هر یک را به یکی از ابواب فقه اختصاص داده است. در نسخه‌های چاپ سنگی و نیز در چاپ‌های رحلی که دو جلدی است، جلد اول از کتاب الطهارة تا کتاب العطیه و جلد دوم از کتاب الاجاره تا کتاب الدیات است.
- الطهارة
- الصلاة
- زکاة
- خمس
- صوم
- الاعتکاف
- حج
- جهاد
- کفارات
- النذر و العهد و الیمین
- القضاء
- الشهادات
- وقف
- العطیه
- المتاجر
- الدین
- رهن
- حجر
- ضمان
- حواله
- کفالت
- صلح
- شرکت
- مضاربه
- ودیعه
- عاریه
- مزارعه
- مساقات
- اجاره
- وکالت
- شفعه
- سبق و رمایه
- جعاله
- الوصایا
- النکاح
- الطلاق
- الخلغ و المبارات
- الظهار
- الإیلاء
- اللعان
- عتق
- تدبیر
- الإقرار
- الغصب
- اللُقَطَة
- احیاء موات
- صید و ذباحه
- اطعمه و اشربه
- الارث
- الحدود
- القصاص
- دیات[۲۲]
حاشیه‌نویسی‌ها، شرح‌ها و تعلیقات
در مقدمه کتاب موسوعة الشهید الثانی ۱۰۵ عنوان کتاب که به صورت شرح، حاشیه یا تعلیقه بر الروضة البهیة نوشته شده‌اند گردآوری شده است.[۲۳] که بخش زیادی از آن‌ها از الذریعه نقل شده است[۲۴] حاشیه‌های سلطان العلماء، آقاجمال خوانساری، و صاحب المدارک جزو معروف‌ترین حاشیه‌های الروضة البهیة به شمار می‌روند.[۲۵]
کتاب‌های الجواهر الفخریة نوشته وجدانی فخر (درگذشته ۱۳۷۵ش)، الزبدة الفقهیة نوشته محمدحسن تَرحینی نیز از شرح‌های عربی مفصل و متأخر بر الروضة هستند. شرح فارسی با عنوان المباحث الفقهیة نوشته سید محمدجواد ذهنی تهرانی (درگذشته ۱۳۸۱ش) و نیز شرح ۴۵ جلدی النَّضید نوشته حسن قاروبی از مفصل‌ترین و مشهورترین شرح‌های فارسی بر الروضه‌اند. النجعة فی شرح اللمعة نوشته محمدتقی شوشتری (درگذشته ۱۳۷۴ش) نیز شرحی انتقادی است.[۲۶]
چاپ و نشر
کتاب الروضة البهیة در ایران، لبنان، مصر و عراق بارها به صورت سنگی یا حروفی چاپ و منتشر شده است.[۲۷] بهترین چاپ سنگی آن چاپ خوانساری دانسته شده است.[۲۸] و معروف‌ترین چاپ آن چاپ جامعة النجف الدینیة با تحقیق و حاشیه‌های سید محمد کلانتر است که اولین‌بار در سال ۱۳۸۶ق در ۱۰ جلد منتشر شد.[۲۹] مجمع الفکر الاسلامی در قم نیز شرح لمعه را در چهار جلد در سال ۱۴۲۴ق منتشر کرده است.[۳۰]
تلخیص الروضة البهیة
مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه علمیه قم برای تحصیل طلاب حوزه علمیه در سال‌های چهارم تا ششم کتاب الروضة البهیة را خلاصه کرده است.[۳۱] در این خلاصه بخش‌هایی از کتاب که پیچیده و فراتر از فهم فقه‌آموزان مبتدی است،[۳۲] مطالبی که ساده و بی‌نیاز از تدریس است،[۳۳] مطالبی که محل ابتلا نیست،[۳۴] و مطالبی که نیازمند توجیهاتی غیرفقهی است[۳۵] به پاورقی منتقل شده‌اند. و بنا به گفته تلخیص‌کنندگان هیچ مطلبی از شرح لمعه حذف نشده است.[۳۶]
پانویس
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، بی‌تا.
- سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ۱۴۲۰ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، شرح اللمعة، تصحیح سید محمد کلانتر، ۱۳۸۶ق.
- عالم‌زاده نوری، محمد، راه و رسم طلبگی، قم، ولاء منتظر، ۱۳۹۱ش.
- مختاری، رضا، الشهید الاول حیاته و آثاره، در جلد المدخل از موسوعة الشهید الاول، قم، مرکز العلوم و الثقافة الإسلامیة، ۱۴۳۰ق.
- مختاری، رضا، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، قم، نشر دانش حوزه، ۱۳۹۷ش.
- ناطقی، علی‌اوسط، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ج۶، قم، المرکز العالی للعلوم و الثقافة الإسلامیة، ۱۴۳۴ق.
پیوند به بیرون
- ↑ مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه بیست.
- ↑ عالم‌زاده نوری، راه و رسم طلبگی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۹۶.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۲۰.
- ↑ مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه بیست و یک.
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، القسم الثانی، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۳۶۱.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.
- ↑ مختاری، الشهید الاول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۴.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.
- ↑ عالم‌زاده نوری، راه و رسم طلبگی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۹۶.
- ↑ عالم‌زاده نوری، راه و رسم طلبگی، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۱۰۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۴۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۵۵.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۷، ص۱۵۷.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۶.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۸.
- ↑ شهید ثانی، شرح اللمعة، ۱۳۸۶ق، ج۴، ص۳۲۳.
- ↑ شهید ثانی، شرح اللمعة، ۱۳۸۶ق، ج۱۰، ص ۳۲۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۹۰؛ ج۱۱، ص۲۹؛ ج۱۴، ص۴۹.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، نسخه شماره ۴۸۸۶ کتابخانهٔ مجلس شورای اسلامی، به کتابت سید علی بن صائغ، پایان ج۱ به نقل از دانشنامه جهان اسلام، مدخل الروضة البهیة.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، نسخه شماره ۲۰۱۷۲ کتابخانهٔ ملی، به کتابت سید محمد بن احمد حسینی حلی، پایان ج۱ به نقل از دانشنامه جهان اسلام، مدخل الروضة البهیة.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۱۴.
- ↑ شهید ثانی، شرح اللمعة، ۱۳۸۶ق، فهرست کتاب.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۳.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۲۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ۷، ۱۲ و ۱۳.
- ↑ مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه بیست و یک.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۳.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.
- ↑ ناطقی، مقدمة التحقیق موسوعة الشهید الثانی، ۱۴۳۴ق، ص۳۴.
- ↑ مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.
- ↑ مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.
- ↑ مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و دو.
- ↑ مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و سه.
- ↑ مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و سه.
- ↑ مختاری، مقدمه فقه ۴ درسنامه فقه برای طلاب پایه چهارم، ۱۳۹۷ش، صفحه سی و یک.