تفسیر تسنیم (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | عبدالله جوادی آملی |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| سبک | تفسیر قرآن به قرآن |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | ۸۰ جلدی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | انتشارات اسراء |
تفسیر تسنیم از تفاسیر ترتیبی قرآن به زبان فارسی اثر عبدالله جوادی آملی است. این تفسیر محصول چهل سال (۱۳۵۹-۱۳۹۹ش) درس تفسیر جوادی آملی در حوزه علمیه قم است.
روش محوری تفسیر تسنیم، تفسیر قرآن به قرآن است. مفسر در کنار سه منبع اصلی خود یعنی قرآن، سنت و عقل در موارد پرشماری از ادبیات عرب و کلام فلاسفه و عرفا برای بیان مراد خود بهره گرفته است. نام این تفسیر از آیه ۲۷ سوره مطففین الهام گرفته شده که نام چشمه‌ای در بهشت است.
مراحل چهارگانه تفسیر هر آیه عبارتند از: گزیده تفسیر، تفسیر آیه، لطایف و اشارات، و بحث روایی.
مؤلف
جوادی آملی در سال ۱۳۱۲ش در آمل به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی و دروس حوزوی را تا مرحله سطح در زادگاه خود گذراند، آنگاه راهی تهران شد و برای پنج سال نزد استادانی همچون محمد تقی آملی، شعرانی؛ فاضل تونی، محی الدین الهی قمشه‌ای، فشارکی و چاپلقی دروس فقه، اصول، فلسفه و عرفان را فرا گرفت و در سال ۱۳۳۴ش رهسپار حوزه علمیه قم شد و نزد شخصیت‌های علمی همانند: آیت الله بروجردی، محقق داماد، میرزا هاشم آملی، علامه طباطبایی و امام خمینی علم آموخت.
مؤلف علاوه بر تفسیر قرآن، در فقه و فلسفه نیز صاحب نظر بوده و از مراجع تقلید شیعه است و فعالیت‌های فراوان اجتماعی نیز داشته است از جمله: عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو پیشین مجلس خبرگان رهبری، امام جمعه قم.
مفسر قبل از تفسیر تسنیم، با نوشتن تفاسیری موضوعی گرایش خود را به این نوع تفسیر نشان داده است. برخی از این تفسیرهای موضوعی عبارتند از: قرآن در قرآن، توحید در قرآن، وحی و نبوت در قرآن، معاد در قرآن.
ساختار تفسیر
| تفسیرهای مهم | |
|---|---|
| شیعی | تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان |
| سنی | تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی) |
| گرایش‌های تفسیری | |
| تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی | |
| روش‌های تفسیری | |
| تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی | |
| شیوه‌های نگارش تفسیر | |
| تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی | |
| اصطلاحات علم تفسیر | |
| اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی | |
تفسیر تسنیم، محصول چهل سال درس تفسیر آیت‌الله جوادی در حوزه علمیه قم است. آیت‌الله جوادی از مهر ۱۳۵۹ درس تفسیر قرآن را شروع کرد و در ۲۹ فروردین ۱۳۹۹ش به پایان برد.[۱] نام این تفسیر از آیۀ ۲۷ سوره مطففین الهام گرفته شده است[۲] مطابق این آیه، تسنیم نام چشمه‌ای در بهشت است که مقربین درگاه الهی از آن می‌نوشند.[یادداشت ۱]
مفسر نخست جایگاه علمی و عملی هر آیه را مورد بحث قرار می‌دهد. البته در مواردی هم مفسر چند آیه را به دلیل پیوستگی معنایی در کنار هم یاد می‌کند و سپس در چهار بخش تفسیر خود را ذیل آن پی می‌گیرد که عبارتند از: ۱- گزیده تفسیر؛ ۲- تفسیر؛ ۳- لطایف و اشارات؛ ۴- بحث روایی.
در تفسیر تسنیم آیات ترجمه نشده است. مفسر پس از آوردن آیه یا آیات، گزیده‌ای از تفسیر را پیش روی قرار می‌دهد و سپس در بخش «تفسیر» از ادبیات عرب و منابع آن به وفور استفاده کرده و معنا و مراد آیه را مفصل‌تر بررسی می‌کند.[۳]
مرحله لطایف و اشارات، اجتهادی‌ترین بخش تفسیر است. قدرت تحلیل، اشراف بر عرفان نظری و عملی و میدان داری مفسر در فلسفه و کلام در این بخش آشکار شده است.
در بحث روایی که آخرین بخش از گفتار مفسر در هر فصل است، روایات را طبقه‌بندی کرده و در پایان به جمع‌بندی پرداخته و آن را تحت عنوان «الاشاره» آورده است.[۴]در این بخش، روایاتی را از منابع حدیثی یا تفسیری انتخاب کرده در بسیاری از موارد به شرح آنها پرداخته و در صورت لزوم به رفع تنافی ظاهری آنها روی آورده [۵] یا بعضی را کنار نهاده است. [۶] مفسر در این بخش از طولانی شدن ابایی نداشته و بدین‌سان منبعی در شرح و تبیین روایات تدوین نموده است.[۷]
مفسر به روایات شأن نزول نیز توجه داشته و به عنوان یک مبنا در روایات شأن نزول به متعدد بودن سبب نزول باور دارد و بیشتر روایات تفسیری را از باب تطبیق مصداقی و از نوع جَری می‌داند [۸] و معتقد است چه بسا روایتی بیانگر باطن قرآن و در مقام ذکر مصادیق باطن قرآن باشد. [۹]
شاخصه‌های تفسیر
- یکی از امتیازات این تفسیر، توجه ویژه به هدفمندی سوره‌ها و اختصاص فصلی با عنوان «تناسب آیات» در میان مباحث تفسیری است.
- وجود مباحث روز و کاربردی و کلام جدید و آنچه در عرصه اجتماعی و سیاسی به گفتمان تبدیل شده است در این تفسیر مورد توجه قرار گرفته است. پلورالیسم دینی[۱۰]، سکولاریسم[۱۱]، اصل تنازع بقا در رویارویی حق و باطل[۱۲]، ولایت فقیه و شورا و نقش آن در حکومت دینی[۱۳]، نسبت بین یافته‌های علوم تجربی و آموزه‌های دینی،[۱۴] و تأثیر انتظار از متن در تفسیر متن[۱۵] نمونه‌هایی از این موضوعات است.
- از نکات قابل توجّه در تفسیر «تسنیم» نقد و بررسی دیدگاه‌های سایر مفسران است.
- آیت‌الله جوادی آملی هم در پیشگفتار طولانی خود و هم در متن تفسیر، موضوعات علوم قرآنی را مطرح و دیدگاه خود را درباره آنها بیان کرده است. گاهی اصطلاحاتی همسو با نظر خود ابداع نموده و آنها را به کار گرفته است؛ برای نمونه مفسر لفظ «جو نزول» و «فضای نزول» را وضع و میان آن دو و «شأن نزول» تفاوت قائل شده است.[۱۶]
- به جز جلد ۱و۲ در پایان بقیه مجلدات این تفسیر فهرست منابع آمده است و در بهره‌گیری از منابع تفسیری و روایی، از منابع غیر شیعی نیز استفاده شده است.
مشترکات و تمایزات المیزان و تسنیم
- علامه طباطبایی روش تفسیری قرآن به قرآن را که پیشینیان به اشاره یا در حد یک نظریه مطرح ساخته یا بعضی به صورت محدود آن را به کار برده بودند، محور تفسیر خود قرار داد. تفسیر «تسنیم» نیز از همین روش بهره می‌برد.[۱۷]
- هر دو مفسر، قرآن را در اصل حجیت و دلالت، مستقل و دلالت و حجیت آن را نیازمند به غیر نمی‌دانند.[۱۸]
- هردو مفسر روایاتی را که به تعیین مصداق و تطبیق پرداخته‌اند از باب «جَری» دانسته‌اند.[۱۹]
- هر دو از تفاسیر وجوامع حدیثی اهل سنت استفاده کرده کرده‌اند.،
- در هر دو تفسیر المیزان و «تسنیم» عموماً روایات بدون ذکر سند یاد شده و بیشتر به ذکر آخرین راوی بسنده شده است.
- در هر دو تفسیر بحث و تفسیرهای موضوعی متعدد و مفیدی وجود دارد، عناوینی همچون: «یوم در قرآن»[۲۰] «قرآن و عزت»[۲۱] «حیات در فرهنگ قرآن»[۲۲] و «مناسک حج».[۲۳]
به رغم یکسان بودن اسلوب و روش «تسنیم» با اسلوب و روش المیزان، تفاوت‌های این دو تفسیر نیز چشمگیر است و آیت الله جوادی آملی در برخی موارد به نقد دیدگاه استاد خود می‌پردازد.[۲۴]
«تسنیم» عموماً برای هر آیه فصلی جداگانه در نظر گرفته و این اسلوب، دسترسی به تفسیر هر آیه را آسان‌تر می‌کند ولی در المیزان مجموعه‌ای از آیات مورد تفسیر قرار گرفته است. تفاوت دیگر این دو تفسیر این است که چون تألیف «تسنیم» در عصر برپایی نظامی استوار بر فقه شیعه صورت گرفته مباحث سیاسی و حکومتی در این تفسیر از تفسیر المیزان پررنگ‌تر است.[۲۵]
جایگاه سنّت در تفسیر تسنیم
تفسیر تسنیم با محوریت تفسیر قرآن به قرآن سامان یافته است، با این حال مولف در پایان بیشتر قسمت‌ها بخش مستقلی را با عنوان «بحث روایی» به گفتگو در زمینه روایات اختصاص داده است.[۲۶] در نگاه آیت‌الله جوادی، مطابق حدیث ثقلین، تمسک به قرآن یا سنت بدون دیگری در حقیقت ترک هر دو ثقل اکبر و اصغر است.[۲۷] مراد مفسر از سنت خصوص حدیث لفظی نیست، بلکه سنت هر چیزی است که به معصوم منسوب باشد؛ اعم از عدم ردع (تقریر معصوم) یا سکوت یا فعل و قول.[۲۸] ایشان سنت را به دو نوع سنت قطعی و غیر قطعی تقسیم می‌کند و معتقد است سنت قطعی همچون قرآن نیاز به عرضه ندارد؛ زیرا از مقام عصمت قطعی صادر شده و به خداوند منسوب است.[۲۹] و به تعبیر علامه طباطبایی روایت قطعی الصدور همانند آیه از اینکه از امری محال سخن بگوید محفوظ است.[۳۰]
نسبت قرآن به سنت، همانند نسبت قانون اساسی به قوانین دیگر است. قرآن عهده‌دار تبیین خطوط کلّی معارف و احکام دین است و تبیین حدود و جزئیات و شیوه اجرای آن برعهده رسول خدا(ص) و ائمه علیهم‌السلام (سنت) است؛ مثل اصل وجوب نماز که در قرآن با أَقِیمُوا الصَّلوةَ آمده و احکام جزئی آن را ائمه بیان کرده‌اند.[۳۱]
جایگاه عقل در تفسیر تسنیم
مفسر «تسنیم» عقل‌گرایی را در جای جای تفسیر نشان داده و گرایش فلسفی و اشراف خود بر مباحث کلامی را به وضوح نمایانده است. در این دیدگاه، عقل رسول باطنی خداست،[۳۲] اما طبق نظر مؤلف، در تفسیر آیه یا حدیث به صرف قطع به یک مطلب نمی‌توان از ظاهر یا نص منابع دینی منصرف شده، بر خلاف آن حمل کرد، بلکه اگر قطع به یک مبدأ تصدیقی به گونه‌ای باشد که ثبوت محمول برای موضوع به نحو ضروری و انفکاک آن از موضوع محال باشد چنین قطعی مفید ضرورت است و تنها در آن صورت مجازیم از ظاهر یا نص آیه یا روایت دست برداریم.[۳۳]
به عنوان نمونه وی در ردّ نسیان پیامبر(ص) آورده است: «با صعود روح به مقام تجرد عقلی که جایگاه حضور و ظهور دائمی است نه غفلت، جایی برای نفوذ شیطان باقی نمی‌ماند. این دلیل عقلی آن چنان قاطع است که حتّی اگر ظواهر نقلی بر خلاف آن باشد باید توجیه شود.»[۳۴]
برخی ضعف‌ها
- عباراتی عربی در متن تفسیر «تسنیم» آمده است که منبع آن مشخص نشده و چه بسا این عبارت‌ها روایت تلقی شود، و یا نقل سینه به سینه آن مشکلاتی را به وجود آورد. دو عبارت «القرآن غریمٌ لایقضی دَینُهُ وغریبٌ لایؤدّی حقُّه» و «تُعْرَفُ الاشیاء بأضدادها» نمونه‌هایی از آن است.[۳۵]
- مفسر گاهی سخنی را به مفسری دیگر نسبت داده، ولی نام او را یاد نکرده است.[۳۶]
- در این تفسیر عبارت‌های فنی وجود دارد که درک آن در حد خواص و کسانی است که با آن رشته خاص آشنایی دارند.[۳۷]
- آیت الله جوادی در پیشگفتار خود که به پاره‌ای از موضوعات علوم قرآنی پرداخته، از موضوع مکی و مدنی بودن آیات و سوره‌ها و نقش آن در فهم مراد آیات عبور کرده و به ندرت در متن تفسیر از آن یاد کرده است.[۳۸]
- مجلدات تفسیر «تسنیم» همسان نیست. به طوری که جلد اوّل و دوّم و چهارم آن فهرست منابع ندارد و جلد سوّم فاقد فهرست تفصیلی ولی جلد چهارم واجد فهرست تفصیلی است و از تمامی مجلدات بعدی فهرست تفصیلی حذف شده است.
وضعیت نشر
تا آبان سال ۱۴۰۳ش، ۷۸ جلد از تفسیر تسنیم و تا سوره قیامت چاپ شده است.[۳۹] و تا پایان قرآن به حدود ۸۰ جلد خواهد رسید.[۴۰] قرار است تفسیر ۱۵ جزء نخست قرآن در ۵۰ جلد منتشر شوند و تفسیر ۱۵ جزء بعدی در ۳۰ جلد خاتمه یابند. دلیل این امر تبیین بسیاری از موضوعات تفسیری در ۱۵ جزء نخست است که لزومی به تکرار آنها در جزءهای بعدی نیست.[۴۱]
پانویس
- ↑ «طولانی‌ترین کلاس تفسیر قرآن جهان اسلام که ۴۰ سال طول کشید / ویژگی برجسته تفسیر آیت الله جوادی آملی چیست؟»، مشرق‌نیوز.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۷.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۲-۲۷.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۵، ص۳۵۰.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۷، ص۲۵۶ و ج۱، ص۲۷۷ و ج۱۱، ص۴۳۲ و ج۲، ص۳۵۹، ۳۶۷.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱۱، ص۳۳۵، ۵۳۶، ۴۳۲، ۴۵۶.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۶، ص۵۱۲ و ج۳، ص۱۵۴و ج۴ ص۲۸۰.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۶، ص۵۱۰ و ج۹، ص۶۳۸ و ج۵، ص۶۱۲، ۶۴۰.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۶، ص۵۱۱.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۵، ص۸۰ و ج۶، ص۲۱۰.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱۰، ص۲۳۹.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱۱، ص۷۳۸.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱۱، ص۷۳۸.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۸، ص۷۰-۵۷۳.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۲۴.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۳۲، ۲۳۶و ج۵، ص۲۹۳.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۶۱.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، منشورات جماعة المدرسین، ج۱، ص۶۵؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۰۲.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، منشورات جماعة المدرسین، ج۵، ص۹۵ و جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۶۷.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۳۸۹.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱۰، ص۲۳۹.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۹، ص۵۸۶.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱۰، ص۱۰۷.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۹، ص۳۴۷ و ص۳۴۳
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۶، ص۵۱۰.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۶۴و ج۸، ص۱۶۹و ج۷، ص۱۴۹.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱ ص۱۳۲، ۱۳۳.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۳۶.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۴۱.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، منشورات جماعة المدرسین، ج۸، ص۳۱۸.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۵۴.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۷۰.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۷۱، ۱۷۳.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۶، ص۱۱۲، ۱۱۳.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۵۴ و ص۵۴۲.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۴۵۹.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۵۲.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۹ش، ج۶، ص۱۶۷.
- ↑ جلد ۷۸ تفسیر تسنیم منتشر شد، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ انتشار جلد سی و دوم تفسیر «تسنیم» تا پایان سال ۹۲، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «تسنیم» تا ۸۰ جلد منتشر می‌شود، خبرگزاری کتاب ایران.
یادداشت
- ↑ «یسْقَوْنَ مِن رَّحِیقٍ مَّخْتُومٍ(۲۵)خِتامُهُ مِسْک وَ فی ذَالِک فَلْیتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ(۲۶)وَ مِزَاجُهُ مِن تَسْنِیمٍ(۲۷)عَینًا یشْرَبُ بِها الْمُقَرَّبُونَ(۲۸)»: از بادهای مُهرشده نوشانیده شوند. (۲۵) [بادهای که] مُهر آن، مُشک است، و در این [نعمت‌ها] مشتاقان باید بر یکدیگر پیشی گیرند. (۲۶)و ترکیبش از [چشمه] «تسنیم» است: (۲۷)چشمه‌ای که مقرّبان [خدا] از آن نوشند. (۲۸)
منابع
- آلوسی، علی، روش علامه طباطبائی در تفسیر المیزان، ترجمه سید حسین میرجلیلی، چاپ اوّل، شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران، ۱۳۸۱ش.
- تسنیم: تفسیر قرآن کریم جلد ۷۷، مرکز بین المللی نشر اسراء، تاریخ بازدید: ۱۶ مهر ۱۴۰۳ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم تفسیر قرآن کریم، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۷۹ش.
- علامه طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، منشورات جماعة المدرسین، بی‌تا.
- «تسنیم: تفسیر قرآن کریم جلد ۶۲»، مرکز بین المللی نشر اسراء، مشاهده ۴ تیر ۱۴۰۱ش.
- انتشار جلد سی و دوم تفسیر «تسنیم» تا پایان سال ۹۲، خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار: ۱۹ آذر ۱۳۹۲ش.
- «تسنیم» تا ۸۰ جلد منتشر می‌شود، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ انتشار: ۲۱ مرداد ۱۳۸۸ش.
پیوند به بیرون