تعظیم شعائر

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از شعائر الهی)

تعظیم شَعائر احترام و بزرگداشت شعائر الهی است که در قرآن، نشانه تقوای قلبی و مایه خیر معرفی شده است. درباره مصداق شعائر، نظرات مختلفی وجود دارد؛ در قرآن از صفا و مروه و نیز قربانی حج، به‌عنوان شعائر الهی یاد شده است. مفسران آن را شامل مناسک حج و یا هر چیزی می‌دانند که نشانه‌ای از دین و خدا باشد. مطابق این سخن، عبادت‌های دسته‌جمعی مانند نماز جمعه و جماعت و نیز مساجد، قبور پیامبر(ص) و ائمه(ع)، ساختن بنا بر قبور اولیای الهی و عزاداری امام حسین(ع) جزو شعائر الهی‌اند.

مرتضی مطهری تعظیم شعائر را وظیفه همه مسلمانان می‌داند. فقیهان از طریق عنوان شعائر الله، جواز و وجوب بعضی احکام مانند اذان گفتن، ختنه‌کردن، بزرگداشت اعیاد، حجاب زنان، نتراشیدن ریش و زیارت قبور را نتیجه گرفته‌اند.

مفهوم و جایگاه

تعظیم شعائرالله، با استناد به‌تصریح قرآن واجب دانسته شده است.[۱] مکارم شیرازی معتقد است حقیقت تعظیم شعائر آن است که جایگاه این شعائر، برجسته شود و نزد انسان‌ها محترم شمرده شود.[۲] بر اساس قرآن، بزرگداشت شعائر الهی و احترام به نشانه‌های آئین خدا، نشانه تقوای دل[۳] و مایه خیر دانسته شده است.[۴] بزرگداشت شعائر را توسط کسانی می‌دانند که تقوای قلبی دارند، نه افراد متظاهر و منافق.[۵] گفته شده هرکس به شعائر الهی بی‌اعتنا باشد، تقوای قلبی او کم است.[۶]

تعظیم شعائر الله را التزام عملی به آن،[۷] بزرگ‌شمردن شعارهای اسلامی[۸] و نشانه امت اسلامی دانسته‌اند.[۹] مرتضی مطهری تعظیم شعائر را یکی از مقررات اسلامی می‌داند که انجام آن وظیفه همه مسلمانان است.[۱۰] علت بزرگداشت شعائر را تقوا دانسته‌اند، نه امور دیگری مانند رقابت.[۱۱]

تعظیم شعائر را یک ضرورت عقلی و عقلایی در دین برشمرده‌اند.[۱۲] محقق حلی گفته اگر در سرزمین‌های شرک نتوان شعائر اسلامی را اظهار کرد، در صورت امکان، باید از آنجا مهاجرت کرد.[۱۳] گفته شده در حرمت اهانت به شعائر الله هیچ تردیدی نیست.[۱۴]

تعظیم شعائر در فقه

عنوان شعائر در موارد بسیاری در فقه، مورد توجه فقیهان واقع شده و از طریق آن، جواز و وجوب مواردی همچون اذان، نماز جماعت، سلام‌کردن، ختنه‌کردن، برگزاری اعیاد، زیارت قبور معصومان(ع)، حجاب زنان، نتراشیدن ریش، دست‌ندادن به نامحرم، سوگواری‌ها و قرائت قرآن نتیجه گرفته شده است.[۱۵]

صاحب جواهر معتقد است می‌توان از طریق مفهوم شعائر الله بر جواز و وجوب برخی موضوعات استدلال کرد.[۱۶] برخی زیارتگاه اهل‌بیت، مساجد و قبر پیامبران را از شعائر الله می‌دانند.[۱۷] مطابق نظر ملا احمد نراقی، تعظیم همه انبیاء و اولیاء از شعائر الله است.[۱۸] علامه حلی نماز جمعه و نماز جماعت را از شعائر الله شمرده است.[۱۹]

گفته شده تمسک به «دلیل تعظیم شعائر» در غیر موضوع حج، اولین بار توسط علامه حلی صورت گرفت و از آن پس تمسک به آن، حوزه گسترده‌ای از موضوعات فقهی از جمله زیارت قبور پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) را در برمی‌گیرد.[۲۰]

گستره مصادیق شعائر الهی

گفته شده شعائر الله هر چیزی را که نشانه خدا باشد و انسان را به یاد خدا بیندازد، شامل می‌شود.[۲۱]

مناسک حج از شعائر الهی

آیت‌الله مکارم شیرازی، مناسک حج را از شعائر الهی می‌داند.[۲۲] همچنین در آیات ۱۵۸ سوره بقره و ۳۶ سوره حج، صفا و مروه[۲۳] و شتران قربانی حج از شعائر الله به‌شمار رفته است.[۲۴] تعظیم شتر قربانی، به معنای فربه‌‌بودن و بی‌عیب‌ بودن شتر تفسیر شده است.[۲۵] در آیات ۳۲ سوره حج و ۲ سوره مائده نیز از اهمیت تعظیم شعائر الهی گفته شده که بین مفسران در مصداق آن اختلاف است.[۲۶] قربانی حج،[۲۷] همه مناسک حج[۲۸] و دین[۲۹] از مصادیق این آیات ذکر شده است.[۳۰] برخی گفته‌اند در شرع هر چه نشانه‌ای از نشانه‌های حج باشد، مانند قربانی، طواف و سعی، از شعائر است.[۳۱]

توسعه در مصادیق شعائر

برخی مفسران تمام دین[۳۲] و علامت‌هایی که خدا برای عبادت قرار داده[۳۳] را شعائرالله معرفی کرده‌اند.[۳۴] مکارم شیرازی معتقد است شعائر اللَّه، تمام آنچه در برنامه‌های دینی وارد شده و انسان را به یاد خدا و عظمت آئین او می‌اندازد را شامل می‌شود.[۳۵] عده‌ای گفته‌اند عبادت‌های دسته‌جمعی، مانند نماز جمعه و جماعت از شعائر خداوند است.[۳۶] برخی نیز ولایت امام علی(ع)[۳۷] و قبور پیامبر(ص) و ائمه(ع) را از شعائر الله قلمداد کرده‌اند.[۳۸]

ساختن بنا بر قبور اولیای الهی را تعظیم شعائر خداوند دانسته‌اند؛ زیرا مراد از شعائر الله هر چیزی است که نشانه دین خدا باشد و پیامبران و اولیای الهی از بزرگ‌ترین نشانه‌های دین خداوند هستند.[۳۹]

عزاداری امام حسین شعائر الهی است

میرزا جواد تبریزی در کتاب صراط النجاة، شعائر حسینی را جزو شعائر الهی دانسته است.[۴۰] بر این اساس، گریه بر امام حسین(ع)[۴۱] و پیاده‌روی اربعین[۴۲] را ذیل عنوان شعائر الهی قرار داده‌اند. به‌گفته مرتضی مطهری، عزاداری برای امام حسین(ع) از این جهت که امام حسین(ع) سمبل عدالت و مبارزه با ظلم است، تعظیم شعائر الهی محسوب می‌شود.[۴۳]

پانویس

  1. سبحانی، التوحید والشرک فی القرآن الکریم، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۱.
  2. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۹۷.
  3. ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۳۲۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۹۶.
  4. افتخار افضلی، «آثار تعظیم شعائر الهی»، ص۱۵۶.
  5. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۹۷.
  6. قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۴۱.
  7. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۳۳.
  8. مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۵، ص۳۵۹.
  9. میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۲۵.
  10. مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۵، ص۳۵۹.
  11. قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۴۱.
  12. «ضرورت تعظیم شعائر»، سایت آیت‌الله علیدوست.
  13. محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۷۹۳.
  14. صرامی، «بازخوانی دلیل تعظیم شعائر؛ حکم، موضوع و متعلق»، ص۱۱.
  15. رحیمی، «تعظیم و بزرگداشت شعائر الهی در آینة فقه اسلامی»، ص۲۱ و ۲۸.
  16. نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۲، ص۵۲.
  17. محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۹ق، تعلیقات محقق، ج۴، ص۷۹۳.
  18. نراقی، رسائل و مسائل، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۵۱.
  19. علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۲۰ و ۲۲۷.
  20. صرامی، «بازخوانی دلیل تعظیم شعائر؛ حکم، موضوع و متعلق»، ص۷.
  21. رحیمی، «تعظیم و بزرگداشت شعائر الهی در آینه فقه اسلامی»، ص۲۱.
  22. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۹۶.
  23. قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۴۳.
  24. مدرسی، مناسک حج، ۱۳۸۰ش، ص۶۲.، قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۴۱.
  25. قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۷، ص۴۷؛ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۳۲۷.
  26. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۳۳.
  27. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۳۷.
  28. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۱۳۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۱۶۲.
  29. ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۳۲۵.
  30. قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۴۱.
  31. ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۵۳.
  32. قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۷، ص۴۷.
  33. قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۴۳.
  34. بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۷۱.
  35. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۹۶.
  36. قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۶، ص۴۱.
  37. افتخار افضلی، «آثار تعظیم شعائر الهی»، ص۱۵۸.
  38. عبدالوهاب، زیارتگاه‌های اهل بیت علیهم السلام جایگاه تعظیم شعائر الهی، ۱۳۹۴ش، ص۱۶ و ۱۷.
  39. تبریزی، صراط النجاة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۳۹؛ منتظری، رساله مفتوحة (نامه‌ای سرگشاده)، ۱۳۸۵ش، ص۷۱ و ۷۲.
  40. تبریزی، صراط النجاة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵۶۲.
  41. تبریزی، صراط النجاة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۴۲.
  42. «بیانات در ابتدای درس خارج فقه درباره پیاده‌روی اربعین» دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
  43. مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۵، ص۳۷۰.

منابع

  • ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۴۰۸ق.
  • افتخار افضلی، سیدحسین، «آثار تعظیم شعائر الهی»، مکاتبه و اندیشه، شماره ۴۶، بهار و تابستان ۱۳۹۲ش.
  • بابایی، رضا، «عزاداری؛ سنت یا بدعت؟»، آیینه پژوهش، شماره ۷۷ و ۷۸، ۱۳۸۱ش.
  • «بیانات در ابتدای درس خارج فقه درباره پیاده‌روی اربعین» دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بازدید: ۶ دی ۱۴۰۲ش.
  • بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت،‌ دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
  • تبریزی، میرزا جواد، صراط النجاة، قم، مهر، ۱۴۱۷ق.
  • رحیمی، مرتضی، «تعظیم و بزرگداشت شعائر الهی در آینه فقه اسلامی»، آموزه‌های فقه مدنی، شماره ۲، ۱۳۸۸ش.
  • سبحانی، جعفر، التوحید والشرک فی القرآن الکریم، قم، مؤسسة الإمام الصادق علیه‌السلام، ۱۳۸۴ش.
  • صرامی، سیف‌الله، «بازخوانی دلیل تعظیم شعائر؛ حکم، موضوع و متعلق»، فقه، شماره ۳، سال بیست و ششم، پاییز ۱۳۹۸ش.
  • «ضرورت تعظیم شعائر»، سایت آیت‌الله علیدوست، انتشار: ۱۱ مهر ۱۴۰۰، بازدید: ۶ دی ۱۴۰۲.
  • طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
  • طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
  • عبدالوهاب، محمد رجب، زیارتگاه‌های اهل بیت علیهم السلام جایگاه تعظیم شعائر الهی، ترجمه: مجتبی باقری، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۴ش.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۱۴ق،
  • قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
  • قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش.
  • محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، تعلیقات سید صادق حسینی شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ق.
  • مدرسی، سید محمد تقی، مناسک حج، قم، انتشارات محبان الحسین(ع)، ۱۳۸۰ش.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹ش.
  • مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم،‌ دار الکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران،‌ دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش،
  • منتظری، حسینعلی، رساله مفتوحه (نامه‌ای سرگشاده)، بی‌جا، نشر سایه، ۱۳۸۵ش،
  • میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران، امیر کبیر، ۱۳۷۱ش.
  • نراقی، احمد بن محمدمهدی، رسائل و مسائل، قم، کنگره بزرگداشت محققان ملا مهدی و ملا احمد نراقی، ۱۳۸۰ش.
  • نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، بیروت،‌ دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.