حشد شعبی
| شرکت کننده در جنگ علیه داعش | |
|---|---|
 | |
| فعالیت | نظامی |
| گروه‌ها | طوایف دینی و اقوام مختلف عراق |
| رهبران | فالح فیاض • هادی عامری • ابومهدی المهندس |
| ناحیهٔ عملیات‌ها | مناطق تحت سیطره داعش در عراق |
| نیرو | بیش از صد هزار تن |
| تبدیل شده به | بخشی از ساختار نیروهای مسلح عراق |
| مخالفان | داعش • آمریکا • عربستان |
| تارنما | |
حَشْد شَعبی یا بسیج مردمی عراق، نیروی نظامی وابسته به تشکیلات امنیتی عراق است، که زیر نظر فرمانده کل نیروهای مسلح عراق، به ارتش کمک می‌کند و بیشتر افراد آن را شیعیان تشکیل می‌دهند. حشد شعبی در شرایط اضطراری حمله داعش به عراق در سال ۱۳۹۳ش، شکل گرفت و پس از فتوای جهاد علیه داعش از سوی سید علی سیستانی، مرجع تقلید شیعه، مشروعیت یافته و تقویت شد.
حشد شعبی شامل بیش از چهل گروه نظامی و بیش از صد هزار نیرو است که در آن شیعه، سنی، مسیحی، عرب، ترکمن و کُرد حضور دارند. شاخه نظامی سازمان بدر، عصائب اهل الحق، کتائب حزب‌الله و سرایا العتبات، از جمله گروههای حشد شعبی‌اند.
حشد شعبی در مبارزه با داعش تأثیرگذار بود. این سازمان پس از سقوط داعش، به پاکسازی بقایای داعش می‌پردازد و در خدمات اجتماعی نیز فعالیت دارد. بر اساس قانون «سازمان حشد شعبی»، این گروه مانند دیگر نیروهای نظامی عراق، از فعالیت‌های سیاسی منع شده است.
دولت آمریکا و عربستان خواستار انحلال یا ادغام حشد شعبی در ارتش عراق شده‌اند و آمریکا در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱ش به پایگاههای حشد شعبی در عراق حمله کرده است. در مقابل، سوریه، جمهوری اسلامی ایران و حزب‌الله لبنان از حامیان حشد شمرده شده‌اند. مقتدی صدر، روحانی شیعه و فعال سیاسی اهل عراق نیز، خواستار ادغام حشد شعبی در ارتش عراق شده و در مقابل سید کاظم حائری، مرجع تقلید، نیروی مستقلِ حشد شعبی را برای حفظ امنیت عراق لازم دانسته است.
فالح فیاض فرمانده و هادی عامری معاون حشد شعبی است. پیش از او، ابومهدی مهندس معاون حشد شعبی بود که به همراه قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران، در عملیاتی تروریستی از سوی دولت آمریکا شهید شد.
جایگاه
حشد شعبی که به آن بسیج مردمی عراق و بسیج عراق نیز گفته می‌شود،[۱] نیروی نظامی وابسته به تشکیلات امنیتی عراق است،[۲] که زیر نظر فرمانده کل نیروهای مسلح عراق، به ارتش کمک می‌کند[۳] و بیشتر افراد آن را شیعیان تشکیل می‌دهند.[۴] حشد شعبی در شرایط اضطراری حمله داعش به عراق و پس از بیانیه هیئت وزیران عراق درباره تشکیل بسیج مردمی شکل گرفت[۵] و پس از فتوای جهاد علیه داعش از سوی سید علی سیستانی، مرجع تقلید شیعه، مشروعیت یافته[۶] و تقویت شد.[۷]
پایه‌گذاری
هیئت وزیران به نخست‌وزیری نوری مالکی در ۱۰ ژوئن ۲۰۱۴م (۲۰ خرداد ۱۳۹۳ش) طی بیانیه‌ای از شهروندان عراقی درخواست کرد برای تشکیل بسیج مردمی و مبارزه با تروریست‌ها داوطلب شوند.[۸]
صدور این بیانیه هم‌زمان با سیطره داعش بر مناطق غربی، شمالی و مرکزی عراق و تهدید آنها مبنی بر تصرف بغداد بود.[۹]
فتوای جهاد کفایی سید علی سیستانی
سید علی سیستانی، از مراجع تقلید شیعه ساکن در نجف، در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۴م (۲۳ خرداد ۱۳۹۳ش) سه روز پس از تهدید داعش و بیانیه هیئت وزیران درباره شکل‌گیری بسیج مردمی،[۱۰] در فتوایی مبارزه با داعش را واجب کفایی اعلام کرد.[۱۱] این فتوا را در مشروعیت‌بخشی به حشد شعبی[۱۲] و پیوستن مردم به آن تأثیرگذار دانسته‌اند؛[۱۳] به‌گونه‌ای که برخی پژوهشگران شکل‌گیری حشد شعبی را پس از فتوای سید علی سیستانی می‌دانند.[۱۴]
مشروعیت قانونی
حشد شعبی با تصویب قانونِ «سازمان حشد شعبی» در پارلمان عراق در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۶م (۶ آذر ۱۳۹۵ش)، یکی از نیروهای نظامی عراق شد و زیر نظر فرماندهی کل نیروهای مسلح قرار گرفت. بر اساس آن، قوانین مربوط به حشد شعبی و دیگر نیروهای مسلح عراق یکسان است و حشد شعبی مانند دیگر نیروهای نظامی، از فعالیت‌های سیاسی منع شده است.[۱۵]
ساختار
حشد شعبی از گروههای نظامی تشکیل شده که شمار آنها از ۴۲[۱۶] تا ۶۸ گروه[۱۷] ذکر شده است. تعداد نیروهای حشد شعبی نیز مختلف ذکر شده و بین شصت[۱۸] تا ۱۶۰ هزار تن گزارش شده است؛[۱۹] البته پارلمان عراق برای ملاحظات بودجه، تنها ۱۱۰ هزار تن را به رسمیت شناخت.[۲۰]
برخی شمار حشد شعبی را در سپتامبر ۲۰۲۱م (شهریور/مهر ۱۴۰۰ش)، ۱۳۰ هزار تن دانسته‌اند که از آن میان، نود هزار تن عرب شیعه، سی هزار تن عرب اهل‌سنت، هفت هزار تن ترکمن و سه هزار تن مسیحی شمرده شده‌اند.[۲۱] حضور قومیت کرد نیز در حشد شعبی گزارش شده است.[۲۲]
برخی پژوهشگران نیروهای حشد شعبی را بر اساس وفاداری به سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، سید علی سیستانی یا مقتدی صدر به سه جناح تقسیم کرده‌اند.[۲۳]
فالح فیاض فرمانده حشد شعبی از ابتدا تاکنون (۲۰۲۳م) است و هادی عامری معاون اوست. پیش از عامری، ابومهدی مهندس معاون حشد شعبی بود که به همراه قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران، در سال ۱۳۹۸ش در یک عملیات تروریستی از سوی دولت آمریکا، شهید شد.[۲۴] بر اساس قانونِ «سازمان حشد شعبی» که در پارلمان عراق تصویب شد، تعیین فرمانده لشکر و بالاتر در این سازمان، مانند سایر نیروهای مسلح، پس از معرفی نخست‌وزیر و تصویب پارلمان صورت می‌گیرد.[۲۵] البته بر اساس امر دیوانی شماره ۳۳۱ که در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۹م (۲۶ شهریور ۱۳۹۸ش)، از سوی عادل عبدالمهدی نخست‌وزیر وقت صادر شد، ریاست حشد شعبی اختیار دارد به نمایندگی از نخست‌وزیر، فرماندهان و مدیران را تعیین و برای تأیید به فرماندهی کل نیروهای مسلح واگذارد.[۲۶]
برخی از گروههای حشد شعبی عبارتند از:
- سازمان بدر (شاخه نظامی)
- عصائب اهل الحق
- کتائب حزب‌الله
- سرایا الخراسانی
- کتائب ابوالفضل العباس
- سرایا العتبات
- لواء علی الاکبر[۲۷]
- کتائب سیدالشهداء[۲۸]
- سرایا السلام (جیش المهدیِ سابق)[یادداشت ۱]
- سرایا الجهاد
- سرایا العقیدة
- سرایا الشوری[۲۹]
- قوات الشهید الصدر
- حرکة النجباء[۳۰]
فعالیت‌ها
نقش حشد شعبی در مبارزه با داعش مهم ارزیابی شده است؛[۳۱] از جمله در شکستن محاصره شهرهای سامرا و آمرلی و آزادسازی جُرف الصَّخر، تِکریت، بَیْجی و استان دَیالی.[۳۲] بر اساس گزارش پایگاه رسمی حشد شعبی، این سازمان تا پایان سال ۲۰۱۵م، داعش را از نوزده شهر عراق بیرون راند و امنیت ۵۲ راه مواصلاتی میان شهرهای این کشور را برقرار کرد. این پایگاه مساحت مناطق آزاد شده از سوی حشد شعبی را ۱۷۵۰۰ کیلومتر مربع (یک سوم مناطق تحت اشغال داعش) دانسته است.[۳۳]
حشد شعبی پس از سقوط حکومت داعش، به پاکسازی بقایای داعش در مناطقی از بغداد، صلاح‌الدین، دیالی، کرکوک، نینوا و الانبار می‌پردازد.[۳۴] حشد شعبی همچنین در خدمات اجتماعی[۳۵] راه‌سازی،[۳۶] بیابان‌زدایی،[۳۷] حفظ امنیت مراسم‌های مذهبی[۳۸] از جمله پیاده‌روی اربعین[۳۹] و مهار حوادث غیرمترقبه، مانند سیل[۴۰] فعالیت دارد.
مواضع دیگر کشورها درباره حشد شعبی
رکس تیلرسون، وزیر خارجه وقت آمریکا، حدود یک سال پس از تصویب قانون «سازمان حشد شعبی»، حشد شعبی را گروههای شبه‌نظامی ایرانی خواند[۴۱] و درخواست کرد منحل یا در ارتش عراق ادغام شود.[۴۲] برخی تحلیل‌گران دلیل مخالفت‌های آمریکا با حشد را وجود برخی گروههای تأثیرگذار حشد شعبی مانند سپاه بدر، عصائب اهل الحق و کتائب حزب‌الله می‌دانند، که خواستار خروج نظامیان آمریکا از عراق هستند.[۴۳] [یادداشت ۲] برخی دیگر دلیل آن را نزدیکی برخی گروههای آن به ایران و سید علی سیستانی و نیز ترس از تأثیرگذاری آنها در انتخابات‌های عراق دانسته‌اند.[۴۴] وزیر امور خارجه وقت عربستان نیز، در حدود ژوئن ۲۰۱۶م (خرداد/تیر ۱۳۹۵ش)، حشد را باعث ایجاد تنش‌های فرقه‌ای دانست و خواستار انحلال آن شد.[۴۵]
بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه در ۳ مارس ۲۰۲۲م (۱۲ اسفند ۱۴۰۰ش) با رئیس حشد شعبی دیدار کرد و در آن دیدار بر مقابله با کشورهای حامی تروریست تأکید شد.[۴۶] همچنین به گفته هادی عامری، معاون حشد شعبی، در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۶م (۲۶ آبان ۱۳۹۵ش)، بشار اسد از حشد شعبی دعوت کرد پس از آزادسازی عراق برای مبارزه با داعش به سوریه بروند.[۴۷] سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران نیز، در گفتگو با سید عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی عراق، حشد شعبی را سرمایه عراق شمرد که باید از آن حمایت شود.[۴۸] همچنین سید حسن نصرالله در ۱۹ آگوست ۲۰۲۱م (۲۵ مرداد ۱۴۰۰ش)، تقویت حشد شعبی را برای حفظ امنیت عراق لازم دانست.[۴۹]
حمله آمریکا به پایگاههای حشد شعبی
آمریکا در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۹م (۸ دی ۱۳۹۸ش)، به مواضع حشد شعبی در الانبار و مرز عراق و سوریه حمله کرد. در این حمله ۲۵ تن کشته شدند. وزارت دفاع آمریکا این حملات را پاسخی به حملات حشد شعبی به پایگاههای آمریکا در عراق اعلام کرد.[۵۰] در مقابل، حشد شعبی مسئولیت حمله به پایگاههای آمریکا را نپذیرفت.[۵۱]
آمریکا در ۸ ژوئن ۲۰۲۱م (۱۸ خرداد ۱۴۰۰ش) نیز، به پایگاههای حشد در مرز عراق و سوریه حمله کرد که باعث کشته شدن چهار تن از نیروهای حشد شعبی شد. آمریکا این حمله را پاسخی به حملات پهپادی شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران، علیه پرسنل و تأسیسات آمریکایی در عراق دانست.[۵۲] در مقابل، حشد شعبی اعلام کرد نیروهای هدف قرار گرفته، فعالیتی علیه نیروهای خارجی در کشور عراق نداشتند.[۵۳]
مواضع داخلی عراق درباره حشد شعبی
مقتدی صدر، روحانی شیعه و فعال سیاسی اهل عراق، در سال ۱۳۹۶ش خواستار ادغام حشد شعبی در ارتش[۵۴] و در سال ۱۴۰۱ش خواستار دخالت نکردن آن در سیاست و تجارت شد.[۵۵] در مقابل، سید کاظم حائری از مراجع تقلید شیعه در نجف، از حشد شعبی به عنوان نیروی مستقل و غیرقابل ادغام با دیگر نیروها حمایت کرده و آن را برای حفظ امنیت کشور لازم دانسته است.[۵۶]
شیخ بشیر نجفی دیگر مرجع تقلید نجف نیز، حشد را «بازوی عراق و مرجعیت» شمرده است؛[۵۷] البته او و محمداسحاق فیاض دیگر مرجع تقلید، به حشد سفارش کرده‌اند از سیاست دوری کند.[۵۸]
برخی تحلیل‌گران عراقی نیز وجود حشد شعبی را برای مبارزه با تهدید‌های خارجی و تروریست لازم دانسته‌اند.[۵۹] همچنین سید عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی عراق، حشد شعبی را ضرورتی راهبردی برای عراق شمرده و با انحلال یا ادغام آن در ارتش مخالفت کرده؛ اگرچه از ارتباط آن با نیروهای سیاسی انتقاد کرده است.[۶۰] فالح فیاض، رئیس حشد شعبی، دخالت حشد در سیاست را رد کرده است.[۶۱]
اتهامات
عفو بین‌الملل حشد شعبی را پس از عملیات آزادسازی فَلّوجه در سال ۲۰۱۶م (۱۳۹۵ش)، متهم به آدم‌ربایی ۶۵۰ تن از اهالی فلوجه کرده که از سرنوشت آنها خبری در دست نیست.[۶۲] احمد طیب، شیخ الازهر، حشد شعبی را در خلال عملیات آزادسازی تِکریت متهم به جنایت جنگی علیه اهل سنت کرد.[۶۳] جماعة علماء العراق به ریاست خالد عبد الوهاب اَلْملا، عالم اهل‌سنت،[۶۴] و شیخ بشیر نجفی، مرجع تقلید در نجف،[۶۵] ادعای شیخ الازهر را رد کرده و حشد شعبی را متشکل از شیعه و سنی دانستند.
تک‌نگاری‌ها
کتاب تأثیرات حشدالشعبی عراق بر سیاست‌های راهبردی ایران، نوشته کیوان آقابابایی است این کتاب پس از بررسی ابعاد و تاریخچه حشد شعبی به سیاست خارجی ایران و عربستان در سیر تحولات سیاسی عراق بین سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷م پرداخته است.[۶۶]
کتاب سایه روشن حشد شعبی، نوشته امیرحامد آزاد به خط‌مشی، تاریخ تشکیل و چالش‌های پیرامون حشد شعبی پرداخته است.[۶۷] حشد الشعبی نوشته شیرزاد داداشی نیز دیگر کتاب به زبان فارسی درباره این موضوع است. [۶۸]
الحشدُ الشَّعبی: الاستراتیجیةُ الامریکیة وَ الْحشد الشعبی فی العراق، نوشته زینب شعیب،[۶۹] الجیوشُ الْموازیة: میلیشیاتُ الْحشد الشعبی فی العراق، نوشته احمد عدلی،[۷۰] و الحشدُ الشعبی اَلرِّهانُ الْاخیر، نوشته گروهی از نویسندگان،[۷۱] از جمله کتاب‌ها درباره حشد شعبی به زبان عربی است.
همچنین «Iraqi Security Forces and Popular Mobilization Forces : Orders of Battle؛ نیروهای امنیتی عراق و حشد شعبی: دستورات نبرد»[۷۲] و «The Popular Mobilization Forces and Iraq's future؛ حشد شعبی و آینده عراق»[۷۳] برخی از کتاب‌های انگلیسی درباره حشد شعبی است.
جستارهای وابسته
| ردیف | عنوان | تأسیس | بنیانگذار | شخصیت‌های برجسته | رهبر | مذهب | خاستگاه | نشان‌واره | رسانه |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | جنبش امل | ۱۳۵۳ش | امام موسی صدر | مصطفی چمران | نبیه بری | شیعه | لبنان |  |
تلویزیون NBN |
| ۲ | جنبش جهاد اسلامی فلسطین | ۱۳۶۰ش | فتحی شقاقی | رمضان عبدالله حسام ابوهَربید |
زیاد نَخاله | اهل‌سنت | غزه |  |
شبکه فلسطین الیوم |
| ۳ | حزب‌الله لبنان | ۱۳۶۱ش | سید عباس موسوی سید حسن نصرالله |
نعیم قاسم | شیعه | لبنان |  |
شبکه المنار | |
| ۴ | سازمان بدر | ۱۳۶۴ش | عدنان ابراهیم ابومهدی المهندس |
هادی العامری | شیعه | عراق |  |
شبکه الغدیر | |
| ۵ | حَماس (حركة المقاومة الاسلامية) |
۱۳۶۶ش | شیخ احمد یاسین | عبدالعزیز رنتیسی اسماعیل هنیه یحیی سنوار |
کمیته موقت حماس | اهل‌سنت | فلسطین |  |
|
| ۶ | سپاه قدس | ۱۳۶۹ش | سید علی خامنه‌ای | احمد وحیدی قاسم سلیمانی |
اسماعیل قاآنی | شیعه | ایران |  |
|
| ۷ | انصارالله یمن | ۱۳۶۹ش | حسین الحوثی | بدرالدین الحوثی | عبدالملک الحوثی | زیدیه | یمن |  |
شبکه المسیره |
| ۸ | کتائب حزب‌الله عراق | ۱۳۸۲ش | ابومهدی المهندس | ابوحسین حمیداوی ابوباقر الساعدی ارکان العلاوی |
احمد محسن فرح الحمیداوی | شیعه | عراق |  |
شبکه الاتجاه |
| ۹ | کتائب سیدالشهداء عراق | ۱۳۸۲ش | ابومصطفی خزعلی حاج ابوسیف |
ابوآلاء الولائی | شیعه | عراق |  |
||
| ۱۰ | عصائب اهل الحق | ۱۳۸۳ش | قیس الخزعلی | عبدالهادی الدراجی محمد البهادلی |
قیس الخزعلی | شیعه | عراق |  |
شبکه العهد |
| ۱۱ | مقاومت اسلامی نجباء | ۱۳۸۳ش | اکرم الکعبی | ابوعیسی اقلیم مشتاق کاظم الحواری |
اکرم الکعبی | شیعه | عراق |  |
|
| ۱۲ | لشکر زینبیون | ۱۳۹۲ش | گروهی از شیعیان پاکستانی | زینت‌علی جعفری عقید مالک مطهر حسین |
شیعه | پاکستان |  |
||
| ۱۳ | لشکر فاطمیون | ۱۳۹۲ش | تعدادی از رزمندگان افغانستانی | علیرضا توسلی سید محمدحسن حسینی سید احمد سادات |
شیعه | افغانستان |  |
||
| ۱۴ | حشد شعبی | ۱۳۹۳ش | هادی عامری ابومهدی المهندس |
فالح فیاض | شیعه | عراق | |
پانویس
- ↑ «حشد الشعبی‌ها چه افرادی هستند؟»، خبرگزاری میزان.
- ↑ سلومی، «تضحیة الذات لدی منتسبی الحشد الشعبی العراقی»، ص۲۴۱.
- ↑ بریسم، «اسباب تطوع الشباب فی الحشد الشعبی»، ص۶۲۱.
- ↑ خشان، «الحشد الشعبی دراسة فی الجیوبولیتیک النقدیة»، ص۴۸۶.
- ↑ ناصر، «الحشد الشعبی فی المنظور الامیرکی»، ص۱۱۶.
- ↑ «سیستانی در صدد برچیدن بساط حشد شعبی از زیر پای شبه‌نظامیان عراقی»، خبرگزاری ایندیپندنت فارسی.
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۰۸.
- ↑ ناصر، «الحشد الشعبی فی المنظور الامیرکی»، ص۱۱۶.
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۰۸.
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۰۸.
- ↑ کاطع ناهض، «انضمام الحشد الشعبی الی المؤسسة العسکریة»، ص۴۳۷.
- ↑ «سیستانی در صدد برچیدن بساط حشد شعبی از زیر پای شبه‌نظامیان عراقی»، خبرگزاری ایندیپندنت فارسی.
- ↑ ناصر، «الحشد الشعبی فی المنظور الامیرکی»، ص۱۱۶؛ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۰۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۰۸؛ کاطع ناهض، «انضمام الحشد الشعبی الی المؤسسة العسکریة»، ص۴۳۷.
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۰۸.
- ↑ کاطع ناهض، «انضمام الحشد الشعبی الی المؤسسة العسکریة»، ص۴۴۰.
- ↑ «الحشد الشعبی فی العراق. قوة عسکریة و سیاسیة»، خبرگزاری الجزیرة.
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۰۸.
- ↑ منصور و عبدالجبار، الحشد الشعبی و مستقبل العراق، ۲۰۱۷م، ص۲۰.
- ↑ منصور و عبدالجبار، الحشد الشعبی و مستقبل العراق، ۲۰۱۷م، ص۲۰.
- ↑ خشان، «الحشد الشعبی دراسة فی الجیوبولیتیک النقدیة»، ص۴۸۶.
- ↑ ساختار حشد شعبی عراق؛ مهمترین گروههای تشکیل دهنده آن، سایت خبرگزاری تسنیم.
- ↑ منصور و عبدالجبار، الحشد الشعبی و مستقبل العراق، ۲۰۱۷م، ص۷.
- ↑ درباره ابومهدی المهندس، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا).
- ↑ آزاد، «الگوی تشکیل و تحدید حشد شعبی در عراق»، ص۸۹.
- ↑ آزاد، «الگوی تشکیل و تحدید حشد شعبی در عراق»، ص۹۶.
- ↑ منصور و عبدالجبار، الحشد الشعبی و مستقبل العراق، ۲۰۱۷م، ص۲۱ و ۲۲.
- ↑ کاطع ناهض، «انضمام الحشد الشعبی الی المؤسسة العسکریة»، ص۴۴۱.
- ↑ منصور و عبدالجبار، الحشد الشعبی و مستقبل العراق، ۲۰۱۷م، ص۲۳ و ۲۴.
- ↑ ساختار حشد شعبی عراق؛ مهمترین گروههای تشکیل‌دهنده آن، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ منصور و عبدالجبار، الحشد الشعبی و مستقبل العراق، ۲۰۱۷م، ص۷.
- ↑ حلفی، «حشد الشعبی بسیج مردمی عراق»، ص۴۸.
- ↑ پایگاه اینترنتی الحشد الشعبی.
- ↑ «آغاز عملیات امنیتی حشد الشعبی در دیالی»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا).
- ↑ «تنفیذ حملة خدمیة فی مقام الإمام السجاد(ع)»، سایت رسمی حشد شعبی.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به «اللواء ۲۸ بالحشد یستجیب لمناشدة خدمیة فی شمال خانقین»، سایت رسمی حشد شعبی.
- ↑ «الحشد الشعبي يحصي عدد قواته وجرحاه ويؤكد على الضرورة الملحة لبقائه»، وکالة الانباء العراقیة.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به «طرح ویژه امنیتی حشد شعبی عراق برای اعیاد مذهبی»، خبرگزاری مهر؛ «طرح امنیتی حشد شعبی برای مراسم سالروز شهادت امام علی(ع) در نجف اشرف»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «الحشد الشعبي يحبط مخططاً لاستهداف الأمن خلال زيارة الأربعين»، المیادین.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به «بالانفو کرافک: هذا ما شارکت به الهندسة العسکریة للحشد فی المحافظات الجنوبیة لاحتواء أزمة السیول والفیضانات (نسخه بایگانی‌شده)»، سایت رسمی حشد شعبی.
- ↑ «الجبیر: بحثنا مع تیلرسون خطر إیران و أزمة قطر»، خبرگزاری العربیة.
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۱۱.
- ↑ ناصر، «الحشد الشعبی فی المنظور الامیرکی»، ص۱۱۸ تا
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۱۱ و ۱۱۲.
- ↑ «هل تمنع السعودية مقاتلي الحشد الشعبي من أداء الحج؟»، خبرگزاری الحرة.
- ↑ «الأسد يبحث مع رئيس الحشد الشعبي القضايا الأمنية المشتركة»، المیادین.
- ↑ «هادي العامري: الحشد الشعبي تلقى دعوة من الأسد للدخول إلى سوريا»، شبكة روداوو الإعلامية.
- ↑ «خامنئی لقادة الشیعی: لا تثقوا بالامیرکیین»، المرکز اللبنانی للابحاث و الاستشارات.
- ↑ «السيد نصر الله: الحشد الشعبي الضمانة الحقيقية للعراق في مواجهة داعش والتكفيريين»، تودی نیوز.
- ↑ «۲۵ قتیلا و۵۱ جریحا بالهجوم الأمریکی علی مواقع لالحشد الشعبی العراقی»، خبرگزرای روسیا الیوم (RT Arabic)؛ «تبدیل تاریخ از میلادی به شمسی»، سایت باحساب.
- ↑ «American Airstrikes Rally Iraqis Against U.S»، The New York Times.
- ↑ «القصف الأمریکی: غارات أمریکیة فی العراق وسوریا»، خبرگزاری BBC عربی.
- ↑ «العراق یدین الهجوم الأمریکی علی مواقع للحشد الشعبی»، وکالة الأناضول.
- ↑ «مقتدی صدر: حشد شعبی با ارتش عراق ادغام شود»، خبرگزاری ایلنا.
- ↑ شهسواری، «باز تازه صدر: تمامی نمایندگان نزدیک به مقتدی صدر در پارلمان عراق استعفا دادند»، ص۴.
- ↑ «بیان سماحة السید الحائری یعلن فیه عدم الاستمرار فی التصدی للمرجعیة بسبب المرض والتقدم فی العمر»، سایت رسمی سید کاظم حسینی حائری.
- ↑ «المرجع النجفي: الحشد الشعبي ذراع العراق والمرجعية وبهم يعز الإسلام والوطن»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «تأکید آیات عظام نجفی و فیاض بر وحدت بیشتر گروههای مقاومت اسلامی عراق و دوری آنها از سیاست»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ حطاب، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، ص۱۱۷.
- ↑ «در برابر انحلال حشد الشعبی می‌ایستیم»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا).
- ↑ «فالح الفیاض: حشد شعبی در بحث‌های سیاسی دخالت نمی‌کند»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «Amnesty demands Iraq reveal fate of nearly 650 missing men and boys»، Middle East Eye.
- ↑ «العراق .. المرجع النجفي ينتقد موقف الازهر من الحشد الشعبي»، وکالة انباء التقریب.
- ↑ «العراق .. المرجع النجفي ينتقد موقف الازهر من الحشد الشعبي»، وکالة انباء التقریب.
- ↑ «جماعة علماء العراق لالازهر: الحشد الشعبي يتألف من شيعة و سنة»، وکالة تسنیم الدولیة للانباء.
- ↑ «کتاب‌شناسی تأثیرات حشدالشعبی عراق بر سیاست‌های راهبردی ایران»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
- ↑ گوهری مقدم و عرب، «جایگاه الحشدالشعبی در امنیت ملی عراق و نحوه بازنمایی رسانه‌های غربی-سعودی از آن»، ص۱۵۲.
- ↑ «کتاب‌شناسی حشد الشعبی»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ «کتاب‌شناسی الحشد الشعبی»، مکتبة نور.
- ↑ «کتاب‌شناسی الجیوش الموازیة»، worldcat.
- ↑ «معرفی الحشد الشعبی الرهان الاخیر»، خبرگزاری المستقبل العراقی.
- ↑ «Iraqi Security Forces and Popular Mobilization Forces»، worldcat.
- ↑ «The Popular Mobilization Forces and Iraq's future»، worldcat.
یادداشت
- ↑ برخی سرایا السلام را جزو حشد شعبی ندانسته‌اند؛ اگرچه با حشد شعبی در مبارزه با داعش همکاری کرده است. (کاطع ناهض، «انضمام الحشد الشعبی الی المؤسسة العسکریة»، ص۴۴۱.)
- ↑ گروههای کتائب حزب‌الله و عصائب اهل الحق، در سال ۲۰۰۳م پیش از تشکیل سازمان حشد شعبی و پس از ورود نیروهای آمریکایی به عراق، علیه نیروهای آمریکایی فعالیت نظامی داشتند. (ناصر، «الحشد الشعبی فی المنظور الامیرکی»، ص۱۱۵.)
منابع
- «۲۵ قتیلا و۵۱ جریحا بالهجوم الأمریکی علی مواقع لالحشد الشعبی العراقی»، خبرگزرای روسیا الیوم (RT Arabic)، تاریخ درج مطلب: ۲۹ دسامبر ۲۰۱۹م، تاریخ بازدید: ۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
- آزاد، امیرحامد، «الگوی تشکیل و تحدید حشد شعبی در عراق»، در مجله سیاست جهانی، دوره ۹، شماره ۳، شماره پیاپی ۳۳، آذر ۱۳۹۹ش.
- «آغاز عملیات امنیتی حشد الشعبی در دیالی»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ش.
- ابن عاشور، محمدطاهر، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۴۲۱ق.
- «الأسد يبحث مع رئيس الحشد الشعبي القضايا الأمنية المشتركة»، المیادین، تاریخ درج مطلب: ۳ مارس ۲۰۲۲ش، تاریخ بازدید: ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «بالانفو کرافک: هذا ما شارکت به الهندسة العسکریة للحشد فی المحافظات الجنوبیة لاحتواء أزمة السیول والفیضانات (نسخه بایگانی‌شده)»، سایت رسمی حشد شعبی، تاریخ درج مطلب: ۱۶ آوریل ۲۰۱۹م، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۴۰۱ش.
- بریسم، غسق عبدالرضا، «اسباب تطوع الشباب فی الحشد الشعبی»، در مجلة کلیة التربیة، شماره ۳۳، نوامبر ۲۰۱۸م.
- «بیان سماحة السید الحائری یعلن فیه عدم الاستمرار فی التصدی للمرجعیة بسبب المرض والتقدم فی العمر»، سایت رسمی سید کاظم حسینی حائری، تاریخ بازدید: ۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «تأکید آیات عظام نجفی و فیاض بر وحدت بیشتر گروههای مقاومت اسلامی عراق و دوری آنها از سیاست»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ خرداد ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۳ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «تبدیل تاریخ از میلادی به شمسی»، سایت باحساب، تاریخ بازدید: ۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «تنفیذ حملة خدمیة فی مقام الإمام السجاد(ع)»، سایت رسمی حشد شعبی، تاریخ درج مطلب: ۷ آگوست ۲۰۲۲م، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «جماعة علماء العراق لالازهر: الحشد الشعبي يتألف من شيعة و سنة»، وکالة تسنیم الدولیة للانباء، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مارس ۲۰۱۵م، تاریخ بازدید: ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «الجبیر: بحثنا مع تیلرسون خطر إیران و أزمة قطر»، خبرگزاری العربیة، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اکتبر ۲۰۱۷م، تاریخ بازدید: ۶ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «الحشد الشعبی فی العراق.. قوة عسکریة و سیاسیة»، خبرگزاری الجزیرة، تاریخ درج مطلب: ۳۱ دسامبر ۲۰۱۹م، تاریخ بازدید: ۶ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «حشد الشعبی‌ها چه افرادی هستند؟»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «الحشد الشعبي يحبط مخططاً لاستهداف الأمن خلال زيارة الأربعين»، المیادین، تاریخ درج مطلب: ۸ سپتامبر ۲۰۲۲م، تاریخ بازدید: ۱۸ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «الحشد الشعبي يحصي عدد قواته وجرحاه ويؤكد على الضرورة الملحة لبقائه»، وکالة الانباء العراقیة، تاریخ درج مطلب: ۱۳ ژوئن ۲۰۲۲م، تاریخ بازدید: ۱۸ شهریور ۱۴۰۱ش.
- حطاب، جواد کاظم، «توظیف الحشد الشعبی فی المدرک السیاسی العراقی»، در مجلة حمورابی، سال هفتم، شماره ۲۹، زمستان ۲۰۱۹م.
- حلفی، مهدی، «حشد الشعبی بسیج مردمی عراق»، در مجله پاسدار اسلام، شماره ۴۱۱، اردیبهشت و خرداد ۱۳۹۵ش.
- «خامنئی لقادة الشیعی: لا تثقوا بالامیرکیین»، المرکز اللبنانی للابحاث و الاستشارات، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دسامبر ۲۰۱۶م، تاریخ بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۱ش.
- خشان، محمد کشیش، «الحشد الشعبی دراسة فی الجیوبولیتیک النقدیة»، در مجلة مرکز الدراسات الکوفة، شماره ۶۲، سپتامبر ۲۰۲۱م.
- «درباره ابومهدی المهندس»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، تاریخ درج مطلب ۱۳ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ش.
- در برابر انحلال حشد الشعبی می‌ایستم، سایت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ درج مطلب ۱۵ مهر ۱۴۰۰، تاریخ مشاهده ۱۲ بهمن ۱۴۰۰.
- ساختار حشد شعبی عراق؛ مهمترین گروههای تشکیل دهنده آن، تاریخ درج مطلب ۲۲ تیر ۱۳۹۴، تاریخ مشاهده ۲۸ دی ۱۴۰۰.
- سلومی، صلاح عدنان ناصر، «تضحية الذات لدى منتسبي الحشد الشعبي العراقي»، در مجلة لارك للفلسفة و اللسانيات و العلوم الاجتماعية، شماره ۲۲، ۲۰۱۶م.
- «السيد نصر الله: الحشد الشعبي الضمانة الحقيقية للعراق في مواجهة داعش والتكفيريين»، تودی نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آگوست ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «سیستانی در صدد برچیدن بساط حشد شعبی از زیر پای شبه‌نظامیان عراقی»، خبرگزای ایندیپندنت فارسی، تاریخ درج مطلب: 8 آذر 1399ش، تاریخ بازدید: 13 شهریور 1401ش.
- شهسواری، «باز تازه صدر: تمامی نمایندگان نزدیک به مقتدی صدر در پارلمان عراق استعفا دادند»، روزنامه اعتماد، شماره ۵۲۳۱، ۲۴ خرداد ۱۴۰۱ش.
- «طرح ویژه امنیتی حشد شعبی عراق برای اعیاد مذهبی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۹ش، تاریخ درج مطلب: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۸ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «طرح امنیتی حشد شعبی برای مراسم سالروز شهادت امام علی(ع) در نجف اشرف»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: ۱۸ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «العراق .. المرجع النجفي ينتقد موقف الازهر من الحشد الشعبي»، وکالة انباء التقریب، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مارس ۲۰۱۵م، تاریخ بازدید: ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «العراق یدین الهجوم الأمریکی علی مواقع للحشد الشعبی»، وکالة الأناضول، تاریخ درج مطلب: ۲۸ ژوئن ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «فالح الفیاض: حشد شعبی در بحث‌های سیاسی دخالت نمی‌کند»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مهر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «القصف الأمریکی: غارات أمریکیة فی العراق وسوریا علی قوات موالیة لطهران و الحشد الشعبی یعلن عن قتلی و جرحی»، خبرگزاری BBC عربی، تاریخ درج مطلب: ۲۸ ژوئن ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
- کاطع ناهض، «انضمام الحشد الشعبی الی المؤسسة العسکریة»، در المجلة السیاسیة و الدولیة، شماره ۴۵، دسامبر ۲۰۲۰م.
- «کتاب‌شناسی تأثیرات حشدالشعبی عراق بر سیاست‌های راهبردی ایران»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «کتاب‌شناسی الحشد الشعبی»، مکتبة نور، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «کتاب‌شناسی حشد الشعبی»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش.
- «کتاب‌شناسی الجیوش الموازیة»، worldcat، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش.
- گوهری مقدم، ابوذر و محمدرضا عرب، «جایگاه الحشدالشعبی در امنیت ملی عراق و نحوه بازنمایی رسانه‌های غربی-سعودی از آن»، در پژوهشنامه رسانه بین‌الملل، سال سوم، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۷ش.
- «اللواء ۲۸ بالحشد یستجیب لمناشدة خدمیة فی شمال خانقین»، سایت رسمی حشد شعبی، تاریخ درج مطلب: ۴ اکتبر ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «المرجع النجفي: الحشد الشعبي ذراع العراق والمرجعية وبهم يعز الإسلام والوطن»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ بازدید: ۲۵ آوریل ۲۰۱۷ش، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «معرفی الحشد الشعبی الرهان الاخیر»، خبرگزاری المستقبل العراقی، تاریخ درج مطلب: ۳۰ ژانویه ۲۰۱۵م، تاریخ بازدید: ۳ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «مقتدی صدر: حشد الشعبی با ارتش عراق ادغام شود»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آذر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۱ مرداد ۱۴۰۱ش.
- منصور، ریناد و فالح عبدالجبار، الحشد الشعبی و مستقبل العراق (کتاب الکترونیکی)، بیروت، مرکز کارنیغی للشرق الاوسط، ۲۰۱۷م.
- ناصر، کرار انور، «الحشد الشعبی فی المنظور الامیرکی»، در مجلة حمورایی للدراسات، سال چهارم، شماره ۱۳، زمستان ۲۰۱۵م.
- «هادي العامري: الحشد الشعبي تلقى دعوة من الأسد للدخول إلى سوريا»، شبكة روداوو الإعلامية، تاریخ درج مطلب: ۱۶ نوامبر ۲۰۱۶م، تاریخ بازدید: ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «هل تمنع السعودية مقاتلي الحشد الشعبي من أداء الحج؟»، خبرگزاری الحرة، تاریخ درج مطلب: ۱۳ ژوئن ۲۰۱۶ش، تاریخ بازدید: ۱۱ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «Amnesty demands Iraq reveal fate of nearly 650 missing men and boys»، Middle East Eye، تاریخ درج مطلب: ۴ ژوئن ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۱۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «American Airstrikes Rally Iraqis Against U.S»، The New York Times، تاریخ بازدید: ۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
- «Iraqi Security Forces and Popular Mobilization Forces»، worldcat، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش.
- The Popular Mobilization Forces and Iraq's future»، worldcat، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۱ش.