سوره فاطر

مقاله متوسط
عدم رعایت شیوه‌نامه ارجاع
از ویکی شیعه
سوره فاطر
شماره سوره۳۵
جزء۲۲
نزول
ترتیب نزول۴۳
مکی/مدنیمکی
اطلاعات آماری
تعداد آیات۴۵
تعداد کلمات۷۸۰
تعداد حروف۳۲۲۸


سوره فاطر یا ملائکه سی‌ و پنجمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۲ جای دارد. این سوره را از آن رو که با حمد الهی آغاز می‌شود، جزو سوره‌های حامدات دانسته‌اند. سوره فاطر از معاد، اوضاع و احوال قیامت و گرفتاری و پشیمانی کافران سخن می‌گوید و انسان را از فریب ظواهر دنیا و وسوسه‌های شیطان بر حذر می‌دارد. اشاره به برخی نعمت‌های الهی، تاکید بر تلاوت قرآن، اقامه نماز و انفاق به عنوان تجارت‌های بی‌زیان از دیگر موضوعات این سوره است.

آیه پانزدهم مبنی بر بی‌نیازی خداوند و نیازمندی مردم و آیه هجدهم که نشان از عدل الهی و شدت مجازات در قیامت دارد، از آیات مشهور سوره فاطر است.

در فضیلت تلاوت این سوره از پیامبر(ص) نقل شده هر کس سوره فاطر را بخواند، سه در از درهای بهشت در روز قیامت او را به سوی خود دعوت می‌کند تا از هر کدام که می‌خواهد وارد شود.

معرفی

آیات ابتدایی سوره فاطر به خط کوفی. متعلق به اواخر قرن هشتم میلادی (دوم هجری)
  • نامگذاری

این سوره را فاطر و ملائکه نامیده‌اند که هر دو نام، از آیه اول این سوره گرفته شده‌اند.[۱] واژه «فاطر» را در این آیه، به معنای خالق آسمان و زمین دانسته‌اند.[۲] به گفته طبرسی در تفسیر مجمع البیان فاطر به معنای خلقت و آفرینش، بدون هیچ‌گونه سابقه و نمونه‌ای است.[۳] برخی نیز فاطر را آفریدن ابتکاری[۴] و عده‌ای آن را ایجاد و اختراع ترجمه کرده‌اند.[۵]

  • محل و ترتیب نزول

سوره فاطر جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول چهل و سومین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف سی‌وپنجمین سوره قرآن است[۶] و در جزء بیست‌ودوم جای دارد.

  • تعداد آیات و کلمات

فاطر ۴۵ آیه، ۷۸۰ کلمه و ۳۲۲۸ حرف دارد. این سوره پنجمین و آخرین سوره از سوره‌های پنج گانه حامدات است که با جمله «الحمدلله» یعنی با حمد خدا آغاز می‌شوند. سوره فاطر از نظر حجمی جزو سوره‌های مَثانی و در حدود یک حِزب (یک چهارم جزء) است.[۷]

محتوا

سوره فاطر مردم را از فریب ظواهر دنیا، فتنه‌ها و وسوسه‌های شیطان بر حذر می‌دارد و مردم را فقیر و خدا را بی‌نیاز می‌خواند. این سوره برای اینکه انسان ولیِّ نعمتش را بشناسد و سپاسگزار او باشد، برخی از نعمت‌های الهی را بیان می‌کند،[۸] مثل نعمت باران، نعمت همسرگزینی و دو دریای شور و شیرین که مردم از آنها استفاده می‌کنند.

این سوره با ذکر مسئله معاد و بعضی از احوال قیامت، به پشیمانی کافران و آرزوی بازگشت آنان به دنیا برای جبران گذشته اشاره دارد. همچنین در آیاتی از این سوره، از مشرکان و خدایانِ دروغین و ناتوانشان سخن به میان آمده و تلاوت قرآن، اقامه نماز و انفاقِ پنهانی و آشکار، تجارت بی‌زیان معرفی شده است.[۹]

علامه طباطبایی غرض اصلی سوره را بیان اصول سه گانه توحید در ربوبیت (تدبیر امور همه هستی توسط خدای یگانه) رسالت پیامبر و معاد دانسته است. [۱۰]

تفسیر

تلاش پیامبر(ص) برای هدایت مردم

در آیه هشتم خداوند خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: «مبادا بر اثر شدت تأسف و حسرت بر وضع آنان (گمراهان)، جان خود را از دست بدهی». مفهوم این آیه را مانند مفهوم آیه سوم سوره شعراء دانسته‌اند[۱۲] که می‌فرماید: «شاید خودت را می‌خواهی از غصه هلاک کنی که چرا ایمان نمی‌آورند».[۱۳] به گفته مکارم شیرازی این تعبیر نشان می‌دهد پیامبر اسلام(ص) تا چه‌اندازه دلسوز مردم بوده و در انجام رسالت خویش اصرار و پافشاری داشته‌است.[۱۴]

هدایت و گمراهی در گرو انسان یا خدا؟

در آیه هشتم آمده است: «خداوند هر که را بخواهد گمراه و هر که را بخواهد، هدایت می‌کند». ممکن است کسی تصور کند که بر اساس این آیه، اختیار از انسان نفی می‌شود؛ اما بنا بر نامه امام هادی(ع) به مردم اهواز که طبرسی آن را در کتاب الاحتجاج نقل کرده است این آیه را می‌توان بر دو گونه معنا کرد: ۱. اینکه خداوند توانایی هدایت کردن هر آنکه بخواهد و یا گمراه کردن هر آنکه بخواهد را دارد، ولی اگر آنها را به یکی از این دو مجبور کند، دیگر ثواب و عقابی وجود نخواهد داشت. ۲. هدایت از جانب خداوند به معنای شناساندن است، [یعنی راه هدایت را به بندگان نشان می‌دهد،] مثل آیه هفدهم سوره فصلت؛[۱۵] در این حالت تصمیم‌گیری همچنان بر عهده انسان است.[۱۶]

برخی از مفسران معتقدند هدایت و ضلالت هر کدام دو مرحله دارند؛ مرحله اول، اختیاری و مرحله دوم، خارج از اختیار انسان است. پس از هدایت عامّی که نسبت به همه انسان‌ها صورت گرفته است (إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً)،[۱۷] آنان به اختیار خود، یا راه هدایت را انتخاب می‌کنند یا راه شقاوت و ضلالت را. اگر هدایت را انتخاب کنند، هدایت خاص و توفیق الهی شامل حال آنان خواهد شد (وَ الَّذينَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدى)[۱۸]؛ اما اگر گمراهی را انتخاب کنند، گمراهی‌ها و مجازات‌هایی را به دنبال دارد که این گمراهی دوم به فرمان خدا و در حقیقت بازتاب نافرمانی انسان از مسیر حق است. از این رو منظور از آیاتی که گمراهی را در اختیار خدا می‌دانند، گمراهی دوم است.[۱۹] به این گمراهی اصطلاحاً ضلالت مجازاتی یا اضلال مجازاتی نیز گفته شده است. [۲۰]

قبولی اعمال در گرو پذیرش ولایت ائمه

«إِلَیهِ یصْعَدُ الْکلِمُ الطَّیبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ یرْ‌فَعُهُ: سخنان پاکیزه به سوی او بالا می‌رود، و کار شایسته به آن رفعت می‌بخشد».[۲۱] روایاتی که در تفسیر این آیه آمده‌اند، مراد از «الکلم الطیب: گفتار نیکو» را شهادت به یگانگی خداوند، نبوت پیامبر(ص)، ولایت امیرالمؤمنین(ع) و دیگر ائمه دانسته‌اند و «والعمل الصالح» را اعتقاد قلبی به این شهادت ذکر کرده‌اند.[۲۲] شیخ کلینی در کتاب کافی روایتی را از امام صادق(ع) در مورد این آیه نقل کرده که فرمود: «منظور (از عمل صالح) ولایت ما اهل بیت است (در حالی که با دستش به سینه‌اش اشاره می‌کرد). پس هر کسی که ولایت ما در سینه‌اش نباشد، خداوند هیچ عملی از او را بالا نمی‌برد (نمی‌پذیرد)».[۲۳]

استدلال وهابیان بر ممنوعیت توسل به اموات

در آیه ۲۲ آمده است: «و زندگان و مردگان یکسان نیستند. خداست که هر که را بخواهد شنوا می‌گرداند؛ و تو کسانی را که در گورهایند نمی‌توانی شنوا سازی».

وهابیان به این آیه استدلال می‌کنند و می‌گویند توسل به اموات خواه ارواح انبیا و اولیای الهی باشد باطل است. چراکه بر اساس این آیه، اموات صداها را نمی‌شنوند و نمی‌توانند احتیاجات انسان‌های زنده را برآورده کنند.[۲۴] در مقابل، علمای شیعه و بسیاری از علمای اهل سنت و متصوفه معتقدند مردگان در عالم برزخ، زندگی برزخی دارند. آیات متعددی نیز در این زمینه وجود دارد.[۲۵] آنان معتقدند در این آیه (آیه ۲۲ فاطر)، کافرانی‌ که قابل هدایت نیستند به اجسادِ در قبر تشبیه شده‌اند که سخن گفتن با آنان بی‌فایده است.[۲۶]و منظور آیه، نفی مطلق شنیدن اموات نیست چرا که در کتب معتبر اهل سنت آمده است كه پيامبر(ص) در روز جنگ بدر دستور داد اجساد كفار را بعد از پايان جنگ در چاهى بيفكنند، سپس آنها را صدا زد و فرمود: آيا شما آنچه را كه خدا و رسولش وعده داده بود به حق يافتيد؟ من آنچه را خداوند به من وعده داده بود به حق يافتم. در اينجا عمر اعتراض كرد و گفت: اى رسول خدا! چگونه با اجسادى سخن می‌گويى كه روح در آن نيست؟! پيامبر(ص) فرمود: ما أنتم بِأسمع لِما أقول منهم! شما سخنان مرا بهتر از آنان نمی‌شنويد.[۲۷]

آیات مشهور

  • یا أَیهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللهِ وَ اللهُ هُوَ الْغَنِی الْحَمِید (آیه ۱۵)

ترجمه:‌ای مردم، شما به خدا نیازمندید، و خداست که بی‌نیاز ستوده است.

این آیه مورد توجه عُرَفا[۲۸] و فلاسفه قرار گرفته و جمعی از فیلسوفان آن را اشاره به برهان معروف فقر و امکان یا امکان و وجوب دانسته‌اند که در اثبات واجب الوجود به کار گرفته می‌شود.[۲۹]

آیه ۱۸ سوره فاطر به خط نسخ

در توضیح این آیه آمده است بی‌نیاز حقیقی و قائم بالذات در تمام عالم هستی یکی است و او خداست. همه انسان‌ها، بلکه همه موجودات سر تا پا فقر و نیازند و وابسته به آن وجود مستقل‌اند که اگر لحظه‌ای ارتباطشان قطع شود هیچ و پوچ‌اند.[۳۰] این آیه با دو آیه بعد[یادداشت ۱] بیانگر ملاک بی نیازی خداوند و فقر مردمان است زیرا خداوند(الله) که یگانه معبود شایسته پرستش است و خالق و مدبر امور مردمان است و به همین دلیل بی نیاز مطلق است، نشانه غنی بودنش آن است که می تواند گروهی از مردمان را از میان ببرد و گروهی دیگر را جایگزینشان کند و چون حمید و شایسته هر گونه حمد و ستایش است هر مخلوق جدید نیز او را ستایش می کند و این جایگزینی و خلقت جدید برای خداوندی که دارای قدرت مطلق وبی نهایت است کار دشواری نیست. [۳۱]

همچنین ببینید:امکان فقری

  • وَ لا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری(آیه ۱۸)

ترجمه: هیچ گناهکاری بار گناه دیگری را بر دوش نمی‌کشد.

این آیه عدل الهی را می‌رساند و در ادامه، شدت مجازات در روز رستاخیز را می‌رساند که احدی حاضر نمی‌شود بار گناه دیگری را بر دوش گیرد، هرچند بسیار به او علاقه داشته باشد.[۳۲]این آیه با آیه ۲۵ سور نحل[یادداشت ۲] که براساس آن رهبران کفر در قيامت، هم گناه كفر خود را به دوش مى‌كشند و هم گناه كسانى را كه باعث انحراف آنها شده‌اند منافاتی ندارد زیرا گاهی با یک عمل(گناه) بیش از یک نفر عذاب می شود و بار یک گناه را دونفر بردوش می کشند هم فرمان دهنده به گناه و بدی و هم عمل‌کننده به آن، چنان‌چه در روایتی[یادداشت ۳] از پیامبر(ص) است [۳۳]که پایه گذار سنت بد( گناه) و ترسیم کننده راه کج در کیفر تمام منحرفان و آلوده شدگان به آن گناه شریک است. [۳۴] شبیه همین مضمون در آیه ۳۸ سوره نجم نیز آمده است. در سوره نجم در ضمن ۱۷ آیه خداوند مطالبی را از صُحُف ابراهیم و موسی نقل کرده است که نخستین آنها همین است (أَلَّا تَزِرُ وَازِرَ‌ةٌ وِزْرَ أُخْرَ‌ىٰ). [۳۵]

  • إِنَّما یخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماء(آیه ۲۸)

ترجمه: از میان بندگان خدا، تنها دانایان‌اند که از او می‌ترسند.

ملاصدرا ازقول برخی از عارفان:
خوف از خداوند دو گونه است خوف از عقاب و کیفر و خوف از جلال و شکوه. خوف از کیفر زایل شدنی است و مخصوص اهل ظاهر است و خوف از جلال وشکوه حق، ماندگار است و مختص اهل قلب... آیه إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ بیانگر خوف اهل قلب است.

تفسیرالقرآن الکریم، الملا صدرا، ج۳، ص۲۰۴.

خشیت به معنای ترسِ همراه با تعظیم است.[۳۶]علامه طباطبایی نویسنده تفسیر المیزان نیز بر این باور است که منظو از علماء کسانی هستند که عارف به اسماء و صفات و افعال خداوند هستند آنگونه که در پرتو این معرفت دل‌هایشان آرام و خالی از هر گونه شک است و کارهایشان گفتارشان را تصدیق می‌کند به همین جهت منظور از خشیت در آیه خشیت حقیقی است که نشانه‌اش خشوع باطنی و خضوع ظاهری آنهاست.[۳۷]. در تفسیر این آیه از امام سجاد(ع) نقل شده است: «علم و عمل دو دوست صمیمی‌اند، کسی که خدا را بشناسد از او می‌ترسد، و همین ترس او را وادار به عمل و اطاعت فرمان خدا می‌کند. صاحبان علم و پیروانشان کسانی‌اند که خدا را به‌خوبی شناخته‌اند و برای او عمل می‌کنند و به او رغبت دارند و عشق می‌ورزند، چنان‌که خداوند فرموده است: إِنَّما یخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ».[۳۸] همچنین در کتاب‌های تفسیری و روایات آمده است مراد از «العلماء» در این آیه، امیرالمؤمنین(ع) است.[۳۹] کلینی در اصول کافی در تفسیر آیه از امام صادق(ع) روایت کرده که فرمود: «قَالَ یَعْنِی بِالْعُلَمَاءِ مَنْ صَدَّقَ فِعْلُهُ قَوْلَهُ وَ مَنْ لَمْ یُصَدِّقْ فِعْلُهُ قَوْلَهُ فَلَیْسَ بِعَالِمٍ».عالم یعنی کسی که کردارش گفتارش را تصدیق کند و کسی که این‌چنین نباشد عالِم نیست. [۴۰] در این آیه قرائت جعلی‌ای وجود دارد که بنا به قرائت خزاعی به نقل از ابوحنيفه، لفظ جلاله «الله» با «ضمه» و کلمه‌ی «علما» با «فتحه» تلفظ گرديده است. و معنایش این می‌شود که خداوند از علما می ترسد.[۴۱]

فضیلت و خواص

در تفسیر مجمع البیان از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس سوره فاطر را بخواند، سه در از درهای بهشت در روز قیامت او را به سوی خود دعوت می‌کند تا از هر کدام که می‌خواهد وارد شود.[۴۲] تفسیر نورالثقلین نیز از امام صادق(ع) نقل می‌کند هر کس سوره سبأ و فاطر را در شب بخواند، خدا او را حمایت و حفظ می‌کند و هر کس در روز بخواند ناراحتی به او نمی‌رسد، و خدا آن‌چنان خیر دنیا و آخرت به او می‌بخشد که تاکنون این اندازه بر قلب او خطور نکرده و آرزو ننموده است.[۴۳]

متن و ترجمه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ۝١ مَا يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلَا مُمْسِكَ لَهَا وَمَا يُمْسِكْ فَلَا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ۝٢ يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ ۝٣ وَإِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ۝٤ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ ۝٥ إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّمَا يَدْعُو حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِيرِ ۝٦ الَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ ۝٧ أَفَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ ۝٨ وَاللَّهُ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَسُقْنَاهُ إِلَى بَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَحْيَيْنَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا كَذَلِكَ النُّشُورُ ۝٩ مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعًا إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ وَالَّذِينَ يَمْكُرُونَ السَّيِّئَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَكْرُ أُولَئِكَ هُوَ يَبُورُ ۝١٠ وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَكُمْ أَزْوَاجًا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنْثَى وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَمَا يُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَلَا يُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِي كِتَابٍ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ ۝١١ وَمَا يَسْتَوِي الْبَحْرَانِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَمِنْ كُلٍّ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ۝١٢ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ مَا يَمْلِكُونَ مِنْ قِطْمِيرٍ ۝١٣ إِنْ تَدْعُوهُمْ لَا يَسْمَعُوا دُعَاءَكُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَكُمْ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ وَلَا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبِيرٍ ۝١٤ يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ ۝١٥ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ ۝١٦ وَمَا ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ بِعَزِيزٍ ۝١٧ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَإِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَى حِمْلِهَا لَا يُحْمَلْ مِنْهُ شَيْءٌ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى إِنَّمَا تُنْذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَمَنْ تَزَكَّى فَإِنَّمَا يَتَزَكَّى لِنَفْسِهِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ ۝١٨ وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ ۝١٩ وَلَا الظُّلُمَاتُ وَلَا النُّورُ ۝٢٠ وَلَا الظِّلُّ وَلَا الْحَرُورُ ۝٢١ وَمَا يَسْتَوِي الْأَحْيَاءُ وَلَا الْأَمْوَاتُ إِنَّ اللَّهَ يُسْمِعُ مَنْ يَشَاءُ وَمَا أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِي الْقُبُورِ ۝٢٢ إِنْ أَنْتَ إِلَّا نَذِيرٌ ۝٢٣ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ ۝٢٤ وَإِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ وَبِالزُّبُرِ وَبِالْكِتَابِ الْمُنِيرِ ۝٢٥ ثُمَّ أَخَذْتُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ ۝٢٦ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهَا وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ ۝٢٧ وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ كَذَلِكَ إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ ۝٢٨ إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ ۝٢٩ لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ ۝٣٠ وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ إِنَّ اللَّهَ بِعِبَادِهِ لَخَبِيرٌ بَصِيرٌ ۝٣١ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ ۝٣٢ جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ ۝٣٣ وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَكُورٌ ۝٣٤ الَّذِي أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لَا يَمَسُّنَا فِيهَا نَصَبٌ وَلَا يَمَسُّنَا فِيهَا لُغُوبٌ ۝٣٥ وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ نَارُ جَهَنَّمَ لَا يُقْضَى عَلَيْهِمْ فَيَمُوتُوا وَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذَابِهَا كَذَلِكَ نَجْزِي كُلَّ كَفُورٍ ۝٣٦ وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ ۝٣٧ إِنَّ اللَّهَ عَالِمُ غَيْبِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ۝٣٨ هُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلَائِفَ فِي الْأَرْضِ فَمَنْ كَفَرَ فَعَلَيْهِ كُفْرُهُ وَلَا يَزِيدُ الْكَافِرِينَ كُفْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِلَّا مَقْتًا وَلَا يَزِيدُ الْكَافِرِينَ كُفْرُهُمْ إِلَّا خَسَارًا ۝٣٩ قُلْ أَرَأَيْتُمْ شُرَكَاءَكُمُ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمَاوَاتِ أَمْ آتَيْنَاهُمْ كِتَابًا فَهُمْ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْهُ بَلْ إِنْ يَعِدُ الظَّالِمُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا إِلَّا غُرُورًا ۝٤٠ إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ أَنْ تَزُولَا وَلَئِنْ زَالَتَا إِنْ أَمْسَكَهُمَا مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا ۝٤١ وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ لَئِنْ جَاءَهُمْ نَذِيرٌ لَيَكُونُنَّ أَهْدَى مِنْ إِحْدَى الْأُمَمِ فَلَمَّا جَاءَهُمْ نَذِيرٌ مَا زَادَهُمْ إِلَّا نُفُورًا ۝٤٢ اسْتِكْبَارًا فِي الْأَرْضِ وَمَكْرَ السَّيِّئِ وَلَا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّةَ الْأَوَّلِينَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَحْوِيلًا ۝٤٣ أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَكَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعْجِزَهُ مِنْ شَيْءٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ إِنَّهُ كَانَ عَلِيمًا قَدِيرًا ۝٤٤ وَلَوْ يُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِمَا كَسَبُوا مَا تَرَكَ عَلَى ظَهْرِهَا مِنْ دَابَّةٍ وَلَكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِعِبَادِهِ بَصِيرًا ۝٤٥

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. سپاس خدای را که پدیدآورنده آسمان و زمین است [و] فرشتگان را که دارای بالهای دوگانه و سه‌گانه و چهارگانه‌اند پیام‌آورنده قرار داده است در آفرینش هر چه بخواهد می‌افزاید زیرا خدا بر هر چیزی تواناست ۝١ هر رحمتی را که خدا برای مردم گشاید بازدارنده‌ای برای آن نیست و آنچه را که بازدارد پس از [بازگرفتن] گشاینده‌ای ندارد و اوست همان شکست‌ناپذیر سنجیده‌کار ۝٢ ای مردم نعمت‌خدا را بر خود یاد کنید آیا غیر از خدا آفریدگاری است که شما را از آسمان و زمین روزی دهد خدایی جز او نیست پس چگونه [از حق] انحراف می‌یابید ۝٣ و اگر تو را تکذیب کنند قطعاً پیش از تو [هم] فرستادگانی تکذیب شدند و [همه] کارها به سوی خدا بازگردانیده می‌شود ۝٤ ای مردم همانا وعده خدا حق است زنهار تا این زندگی دنیا شما را فریب ندهد و زنهار تا [شیطان] فریبنده شما را دربارهٔ خدا نفریبد ۝٥ در حقیقت‌شیطان دشمن شماست‌شما [نیز] او را دشمن گیرید [او] فقط دار و دسته خود را می‌خوان د تا آنها از یاران آتش باشند ۝٦ کسانی که کفر ورزیده‌اند عذابی سخت‌خواهند داشت و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند برای آنان آمرزش و پاداشی بزرگ است ۝٧ آیا آن کس که زشتی کردارش برای او آراسته شده و آن را زیبا می‌بیند [مانند مؤمن نیکوکار است] خداست که هر که را بخواهد بی‌راه می‌گذارد و هر که را بخواهد هدایت می‌کند پس مبادا به سبب حسرتها[ی گوناگون] بر آنان جانت [از کف] برود قطعاً خدا به آنچه می‌کنند داناست ۝٨ و خدا همان کسی است که بادها را روانه می‌کند پس [بادها] ابری را برمی‌انگیزند و [ما] آن را به سوی سرزمینی مرده راندیم و آن زمین را بدان [وسیله] پس از مرگش زندگی بخشیدیم رستاخیز [نیز] چنین است ۝٩ هر کس سربلندی می‌خواهد سربلندی یکسره از آن خداست‌سخنان پاکیزه به سوی او بالا می‌رود و کار شایسته به آن رفعت می‌بخشد و کسانی که با حیله و مکر کارهای بد می‌کنند عذابی سخت‌خواهند داشت و نیرنگشان خود تباه می‌گردد ۝١٠ و خدا[ست که] شما را از خاکی آفرید سپس از نطفه‌ای آنگاه شما را جفت جفت گردانید و هیچ مادینه‌ای بار نمی‌گیرد و بار نمی‌نهد مگر به علم او و هیچ سالخورده‌ای عمر دراز نمی‌یابد و از عمرش کاسته نمی‌شود مگر آنکه در کتابی [مندرج] است در حقیقت این [کار] بر خدا آسان است ۝١١ و دو دریا یکسان نیستند این یک شیرین تشنگی‌زدا [و] نوشیدنش گواراست و آن یک شور تلخ‌مزه است و از هر یک گوشتی تازه می‌خورید و زیوری که آن را بر خود می‌پوشید بیرون می‌آورید و کشتی را در آن موج‌شکاف می‌بینی تا از فضل او [روزی خود را] جستجو کنید و امید که سپاس بگزارید ۝١٢ شب را به روز درمی‌آورد و روز را به شب درمی‌آورد و آفتاب و ماه را تسخیر کرده است [که] هر یک تا هنگامی معین روانند این است‌خدا پروردگار شما فرمانروایی از آن اوست و کسانی را که بجز او می‌خوانید مالک پوست هسته خرمایی [هم] نیستند ۝١٣ اگر آنها را بخوانید دعای شما را نمی‌شنوند و اگر [فرضا] بشنوند اجابتتان نمی‌کنند و روز قیامت‌شرک شما را انکار می‌کنند و [هیچ‌کس] چون [خدای] آگاه تو را خبردار نمی‌کند ۝١٤ ای مردم شما به خدا نیازمندید و خداست که بی‌نیاز ستوده است ۝١٥ و اگر بخواهد شما را می‌ب رد و خلقی نو [بر سر کار] می‌آورد ۝١٦ و این [امر] برای خدا دشوار نیست ۝١٧ و هیچ بارب ردارنده‌ای بار [گناه] دیگری را برنمی‌دارد و اگر گرانباری [دیگری را به یاری] به سوی بارش فرا خواند چیزی از آن برداشته نمی‌شود هر چند خویشاوند باشد [تو] تنها کسانی را که از پروردگارشان در نهان می‌ترسند و نماز برپا می‌دارند هشدار می‌دهی و هر کس پاکیزگی جوید تنها برای خود پاکیزگی می‌جوید و فرجام [کارها] به سوی خداست ۝١٨ و نابینا و بینا یکسان نیستند ۝١٩ و نه تیرگیها و روشنایی ۝٢٠ و نه سایه و گرمای آفتاب ۝٢١ و زندگان و مردگان یکسان نیستند خداست که هر که را بخواهد شنوا می‌گرداند و تو کسانی را که در گورهایند نمی‌توانی شنوا سازی ۝٢٢ تو جز هشداردهنده‌ای [بیش] نیستی ۝٢٣ ما تو را بحق [به سم ت] بشارتگر و هشداردهنده گسیل داشتیم و هیچ امتی نبوده مگر اینکه در آن هشداردهنده‌ای گذشته است ۝٢٤ و اگر تو را تکذیب کنند قطعاً کسانی که پیش از آنها بودند [نیز] به تکذیب پرداختند پیامبرانشان دلایل آشکار و نوشته‌ها و کتاب روشن برای آنان آوردند ۝٢٥ آنگاه کسانی را که کافر شده بودند فرو گرفتم پس چگونه بود کیفر من ۝٢٦ آیا ندیده‌ای که خدا از آسمان آبی فرود آورد و به [وسیله] آن میوه‌هایی که رنگهای آنها گوناگون است بیرون آوردیم و از برخی کوه‌ها راه‌ها [و رگه‌ها]ی سپید و گلگون به رنگهای مختلف و سیاه پر رنگ [آفریدیم] ۝٢٧ و از مردمان و جانوران و دامها که رنگهایشان همان گونه مختلف است [پدیدآوردیم] از بندگان خدا تنها دانایانند که از او می‌ترسند آری خدا ارجمند آمرزنده است ۝٢٨ در حقیقت کسانی که کتاب خدا را می‌خوانند و نماز برپا می‌دارند و از آنچه بدیشان روزی داده‌ایم نهان و آشکارا انفاق می‌کنند امید به تجارتی بسته‌اند که هرگز زوال نمی‌پذیرد ۝٢٩ تا پاداششان را تمام بدیشان عطا کند و از فزون‌بخشی خود در حق آنان بیفزاید که او آمرزنده حق‌شناس است ۝٣٠ و آنچه از کتاب به سوی تو وحی کرده‌ایم خود حق [و] تصدیق‌کننده [کتابهای] پیش از آن است قطعاً خدا نسبت به بندگانش آگاه بیناست ۝٣١ سپس این کتاب را به آن بندگان خود که [آنان را] برگزیده بودیم به میراث دادیم پس برخی از آنان بر خود ستمکارند و برخی از ایشان میانه‌رو و برخی از آنان در کارهای نیک به فرمان خدا پیشگامند و این خود توفیق بزرگ است ۝٣٢ [در] بهشتهای همیشگی [که] به آنها درخواهندآمد در آنجا با دستبندهایی از زر و مروارید زیور یابند و در آنجا جامه‌شان پ رنیان خواهد بود ۝٣٣ و می‌گویند سپاس خدایی را که اندوه را از ما بزدود به راستی پروردگار ما آمرزنده [و] حق‌شناس است ۝٣٤ همان [خدایی] که ما را به فضل خویش در سرای ابدی جای داد در اینجا رنجی به ما نمی‌رسد و در اینجا درماندگی به ما دست نمی‌دهد ۝٣٥ و[لی] کسانی که کافر شده‌اند آتش جهنم برای آنان خواهد بود حکم به مرگ بر ایشان [جاری] نمی‌شود تا بمیرند و نه عذاب آن از ایشان کاسته شود [آری] هر ناسپاسی را چنین کیفر می‌دهیم ۝٣٦ و آنان در آنجا فریاد برمی‌آورند پروردگارا ما را بیرون بیاور تا غیر از آنچه می‌کردیم کار شایسته کنیم مگر شما را [آن قدر] عمر دراز ندادیم که هر کس که باید در آن عبرت گیرد عبرت می‌گرفت و [آیا] برای شما هشداردهنده نیامد پس بچشید که برای ستمگران یاوری نیست ۝٣٧ خدا[ست که] دانای نهان آسمانها و زمین است و اوست که به راز دلها داناست ۝٣٨ اوست آن کس که شما را در این سرزمین جانشین گردانید پس هر کس کفر ورزد کفرش به زیان اوست و کافران را کفرشان جز دشمنی نزد پروردگارشان نمی‌افزاید و کافران را کفرشان غیر از زیان نمی‌افزاید ۝٣٩ بگو به من خبر دهید از شریکان خودتان که به جای خدا می‌خوانید به من نشان دهید که چه چیزی از زمین را آفریده‌اند یا آنان در [کار] آسمانها همکاری داشته‌اند یا به ایشان کتابی داده‌ایم که دلیلی بر [حقانیت] خود از آن دارند [نه] بلکه ستمکاران جز فریب به یکدیگر وعده نمی‌دهند ۝٤٠ همانا خدا آسمانها و زمین را نگاه می‌دارد تا نیفتند و اگر بیفتند بعد از او هیچ‌کس آنها را نگاه نمی‌دارد اوست بردبار آمرزنده ۝٤١ و با سوگندهای سخت‌خود به خدا سوگند یاد کردند که اگر هرآینه هشداردهنده‌ای برای آنان بیاید قطعاً از هر یک از امتها[ی دیگر] راه‌یافته‌تر شوند و[لی] چون هشداردهنده‌ای برای ایشان آمد جز بر نفرتشان نیفزود ۝٤٢ [انگیزه] این کارشان فقط گردنکشی در [روی] زمین و نیرنگ زشت بود و نیرنگ زشت جز [دامن] صاحبش را نگیرد پس آیا جز سنت [و سرنوشت‌شوم] پیشینیان را انتظار می‌برند و هرگز برای سنت‌خدا دگرگونی نخواهی یافت ۝٤٣ آیا در زمین نگردیده‌اند تا فرجام [کار] کسانی را که پیش از ایشان [زیسته] و نیرومندتر از ایشان بودند بنگرند و هیچ چیز نه در آسمانها و نه در زمین خدا را درمانده نکرده است چرا که او همواره دانای تواناست ۝٤٤ و اگر خدا مردم را به [سزای] آنچه انجام داده‌اند مؤاخذه می‌کرد هیچ جنبنده‌ای را بر پشت زمین باقی نمی‌گذاشت ولی تا مدتی معین مهلتشان می‌دهد و چون اجلشان فرا رسد خدا به [کار] بندگانش ۝٤٥


سوره پیشین:
سوره سبأ
سوره فاطر
سوره‌های مکیسوره‌های مدنی
سوره پسین:
سوره یس

١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس


پانویس

  1. علی‌بابایی، برگزیده تفسیر نمونه، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۵۵.
  2. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۶۲۵.
  3. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۲۳۱.
  4. قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۷، ص ۴۷۰.
  5. حسینی شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج ۱۱، ص۹.
  6. معرفت، مقدمه‌ای بر علوم قرآن، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۸۸
  7. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۴۷
  8. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۴۷
  9. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۴۷
  10. طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۷، ص۱.
  11. خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
  12. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۶۲۸.
  13. «لَعَلَّک باخِعٌ نَفْسَک أَلَّا یکونُوا مُؤْمِنِینَ»
  14. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۱۸۵.
  15. «و اما ثمودیان، پس آنان را راهبری کردیم [ولی] کوردلی را بر هدایت ترجیح دادند».
  16. بحرانی، البرهان، ترجمه، ج۷، ص۵۷۷.
  17. سوره انسان، آیه ۳
  18. سوره محمّد(ص)، آیه ۱۷
  19. علامه طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۷۰-۷۱؛ ج۱۱، ۴۸۱-۴۸۳. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۵۱-۱۵۲.
  20. طباطبایی، تفسیر المیزان، منشورات اسماعیلیان، ج۱۲، ص۲۱۴.
  21. فاطر: ۱۰.
  22. رجوع کنید به: بحرانی، البرهان، ترجمه، ج۷، ص۵۷۸.
  23. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ "إِلَیهِ یصْعَدُ الْکلِمُ الطَّیبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یرْفَعُهُ": وَلَایتُنَا أَهْلَ الْبَیتِ وَ أَهْوَی بِیدِهِ إِلَی صَدْرِهِ فَمَنْ لَمْ یتَوَلَّنَا لَمْ یرْفَعِ اللهُ لَهُ عَمَلا» (کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۳۰، ح۸۵).
  24. جریسی، سلسلة فتاوی علماء البلدالحرام، ۱۴۳۲ق، ص۴۵۶؛ فتاوی اللجنة، ۱۴۲۴ق، ص۳۱۴.
  25. امین، سیدمهدی. مرگ و برزخ از دیدگاه قرآن و حدیث (تفسیر موضوعی المیزان) آستان قدس رضوی، شرکت به نشر، ۱۳۸۹.
  26. قوی‌دست، «مسئله توسل به اموات با نگاهی به آیه ۲۲ سوره مبارکه فاطر»، ۱۳۹۲ش، ص۱۵۸-۱۶۴؛ مصلحی، «سماع موتی و رابطه آن با توسل به ارواح اولیای الهی»، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۷-۱۱۸.
  27. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۲۳۳؛ بخاری، صحیح بخاری،۱۴۰۱ق، ج۵، ص۸.
  28. رجوع کنید به: امین، مخزن العرفان، ج۱۰، ص۳۴۲.
  29. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۲۲۲.
  30. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۲۲۰.
  31. طباطبایی، المیزان،۱۳۹۳ق، ج۱۷، ص۳۳-۳۵.
  32. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۲۲۵.
  33. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۷۴، ص ۲۰۴
  34. طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۷، ص۳۵ و ج۱۲،ص ۲۳۰
  35. طباطبائی، المیزان، منشورات اسماعیلیان، ج۱۹، ص۴۶.
  36. راغب اصفهانی، مفردات، به نقل از: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۸، ص۲۴۷.
  37. طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۷، ص۴۳
  38. عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۳۵۹.
  39. رجوع کنید به: بحرانی، البرهان، الناشر: مؤسسة البعثة، ج۴، ص۵۴۵.
  40. کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶.
  41. http://hajij.com/fa/articles/religious-articles-viewpoints/item/2136-------2
  42. طبرسی، مجمع البیان، ج۸، ص۶۲۴.
  43. عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۴۵.

یادداشت

  1. إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ* وَمَا ذَٰلِكَ عَلَى اللهِ بِعَزِيزٍ ترجمه: اگر بخواهد، شما را از ميان مى‌برد و مردمى تازه مى‌آورد.و اين كار بر خدا دشوار نيست.
  2. لِيَحْمِلُوا أَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۙ وَمِنْ أَوْزَارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ ۗ أَلَا سَاءَ مَا يَزِرُونَ
  3. من سَنَّ سُنّة سيّئة كان عليه وِزرها وَ وِزر مَن عَمِل بها

منابع

  • قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
  • امین اصفهانی، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.
  • بحرانی، سید هاشم، البرهان، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیه موسسة البعثة ـ قم، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
  • بحرانی، سیدهاشم، البرهان، ترجمه رضا ناظمیان، علی گنجیان و صادق خورشا، تهران، کتاب صبح، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ۱۳۸۸ش.
  • بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۱ق، دار الفکر.
  • جریسی، خالد بن عبدالرحمان، سلسلة فتاوی علماء البلدالحرام، قسم العقیدة، باب الثامن، ریاض، مکتبة ملک فهد الوطنية، چاپ یازدهم، ۱۴۳۲ق/۲۰۱۱م.
  • دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاء الدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
  • صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، چاپ دوم ، نشر بیدار، ۱۳۶۶ش.
  • طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوى همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم‏، چ۵، ۱۳۷۴ش.
  • طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت موسسه اعلمی، چاپ۲، ۱۳۹۳ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، به تصحیح فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
  • عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم، انتشارات اسماعیلیان، چ۴، ۱۴۱۵ق.
  • علی‌بابایی، احمد، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چ۱۳، ۱۳۸۲ش.
  • قوی‌دست، کریمه، مسأله توسل به اموات با نگاهی به آیه ۲۲ سوره مبارکه فاطر، سراج منیر، سال سوم، بهار ۱۳۹۲، ش۹.
  • کلینی، محمد بن‌یعقوب، الکافی، محقق: علی‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الإسلامية، چ۴، ۱۴۰۷ق‏.
  • فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة والإفتاء، المحقق: احمد بن عبدالرزاق الدویش، دارالمؤید للنشر والتوزیع، ریاض، ۱۴۲۴ق.
  • معرفت، محمدهادی، مقدمه‌ای بر علوم قرآن: ترجمه التمهید فی علوم القرآن، جواد ایروانی، قم، انتشارات التمهید، ۱۳۸۸ش.
  • مصلحی، صادق، سماع موتی و رابطه آن با توسل به ارواح اولیای الهی، سراج منیر، بهار۱۳۹۲ش، سال سوم، ش۹.
  • مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ۱، ۱۳۸۰ش.

پیوند به بیرون