ترجمه قرآن (فولادوند)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمدمهدی فولادوند |
| زبان | فارسی |
| ویراستار | جمعی از عالمان حوزه علمیه قم |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی |
ترجمه قرآن توسط محمدمهدی فولادوند به زبان فارسی از ترجمه‌های مهم و ممتاز قرآن معرفی شده است. این ترجمه را دارای نثری شیوا، ساده و استوار دانسته‌اند.
فولادوند در حدود سال ۱۳۴۶ش، جزئی از قرآن را به نام «گل‌هایی از قرآن» ترجمه کرد که با استقبال فراوان مواجه شد و سبب شد به فکر ترجمه کامل قرآن بیفتد. این ترجمه پس از سال‌ها ویرایش و بازنگری، در سال ۱۳۷۳ش توسط دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی به چاپ رسید.
خرمشاهی قرآن‌پژوه و مترجم قرآن، این ترجمه را از مهم‌ترین و موفق‌ترین ترجمه‌های فارسی قرآن کریم می‌داند. محمدعلی کوشا، مترجم قرآن درباره این اثر گفته این ترجمه اثری نیکو، خوشخوان و روان است.
در نقد این ترجمه آورده‌اند که مترجم، یک واژه که در آیات متعدّد به یک‌صورت‌آمده را به چند شکل ترجمه کرده است. همچنین برخی هفتاد و چهار مورد اشکال مهم یا جزئی را از این ترجمه یادآور شده‌اند.
مترجم
محمدمهدی فولادوند (۱۲۹۹ش- ۱۳۸۷ش)، نویسنده، شاعر، ادیب، قرآن‌پژوه و مترجم برجسته قرآن کریم است.[۱] وی در سال ۱۳۱۸ش در مدرسه دارالفنون تهران موفق به اخذ دیپلم ادبی آن زمان شد و به دانشکده حقوق تهران راه یافت و در سال ۱۳۲۹ش عازم فرانسه شد.[۲] او مدت ۱۴ سال در دانشگاه سوربن پاریس به تحصیل در رشته‌های ادبیات، هنر، فلسفه و زبان‌شناسی عرب روی آورد. در سال ۱۳۴۴ش به‌عنوان عضو دائمی انجمن نویسندگان فرانسه‌زبان و عضو وابسته انجمن شعرای فرانسه برگزیده شد.[۳]
از او تألیفات و ترجمه‌هایی در زمینه‌های قرآن، ادبیات و فلسفه برجای مانده است. ترجمه رساله حدود ابن‌سینا، مجموعه رسائل عرفانی ابن عربی و قرآن‌شناسی از جمله آثار اوست.[۴]
معرفی و جایگاه
ترجمه محمد مهدی فولادوند از قرآن کریم را از مهم‌ترین و موفق‌ترین ترجمه‌های فارسی قرآن می‌دانند که به دور از گرایش‌های خاص و افراطی، به فارسی روان و امروزی نگاشته شده است. مترجم در این ترجمه، اصل را بر روانی و خوشخوانی نهاده و ترجمه‌ای خوانا و شایسته ارائه داده است.[۵] این اثر از ارزشمندترین و دقیق‌ترین ترجمه‌های فارسی شمرده می‌شود.[۶]
مهم‌ترین اثر علمی فولادوند را ترجمه قرآن کریم به زبان فارسی می‌دانند که به زبان متعارف و معیار امروز است[۷] و شیوایی و روانی در نثر آن مشهود است.[۸] برخی گفته‌اند ترجمه فولادوند بهترین ترجمه در میان غیرحوزوی‌ها به حساب می‌آید؛ زیرا او ترجمه را از وادی سنت به وادی تجدد و نوآوری کشاند و توانست از مشکلات سنتی ترجمه قرآن عبور کند.[۹] این ترجمه را از ترجمه‌های برتر پس از انقلاب اسلامی می‌دانند.[۱۰]
فولادوند در حدود سال ۱۳۴۶ش، جزئی از قرآن را به نام «گل‌هایی از قرآن» ترجمه کرد که با استقبال فراوان مواجه شد و سبب شد به فکر ترجمه کامل قرآن بیفتد. محمدعلی جمالزاده در نامه‌ای او را تشویق به این کار کرد.[۱۱] وی مقارن پیروزی انقلاب اسلامی ترجمه کل قرآن را به پایان رسانید، اما سال‌ها آن را بازخوانی و بازنویسی و با دیگر ترجمه‌های فارسی مقایسه و مقابله کرد و سرانجام متن خود را که مورد توجه سید احمد خوانساری قرار گرفته بود برای طبع و نشر به دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی در قم واگذار می‌کند. در آنجا با توجه به اهمیت و حساسیت ترجمه قرآن کریم و با موافقت مترجم، هیئتی از فضلای قرآن‌پژوه حوزه علمیه قم، برای مقابله و ویرایش این ترجمه گردهم می‌آیند و این ترجمه را به‌مدت سه سال با مراجعه مداوم به منابع قرآن‌پژوهی و تفاسیر معتبر و ترجمه‌های نو و کهنِ فارسی ویرایش می‌کنند.[۱۲]
محمدمهدی فولادوند:
من با قرآن زندگی کرده‌ام. با قرآن بزرگ شده‌ام. در هر امری با قرآن مشورت می‌کنم. قرآن به من آموخته است توکل کنم، و جز توکل در پی دستاویز دیگری نباشم.[۱۳] |
ویژگی‌ها
منتقدان ترجمه قرآن گفته‌اند ترجمه قرآن فولادوند از شیوایی، سادگی، استواری و نیز صحت و دقت فراوان برخوردار است و متضمّن نثر فارسی امروزی و بدون پیچیدگی است و قابل فهم و درک می‌باشد.[۱۴] برخی گفته‌اند این ترجمه برای عامه مردم سودمند است؛ از آن رو که این ترجمه نه تحت‌اللفظی است تا تصنعی و مغلق شود و نه نثر آن یکسره ادیبانه و آهنگین است که فنی و متکلف گردد. در این ترجمه سعی بر حفظ امانت و دقت، همراه با ایجاد شیوایی و خوشخوانی شده است.[۱۵]
از ویژگی‌های بارز این ترجمه این است که مترجم در برخی موارد، یک واژه را که در آیات متعدد به یک‌صورت آمده، به چند شکل، ترجمه کرده است. مترجم، این برگردان خود را با دیگر ترجمه‌های قرآنی به زبان‌های فرانسه، انگلیسی، هندی و اروپایی مطابقت داده است و لغات، ضمائر، حروف مؤکّده و مقدّره و روابط ترکیبی کلمات را در نظر داشته و مساوی با اصل متن، در ترجمه آورده و معنی و مقصود را منتقل کرده است. وی هر جا که در برگردان فارسی نیاز به توضیح داشت، نکاتی را داخل کروشه آورده است. در برخی موارد نیز مجبور به پانوشت دربارهٔ توضیح و ترجمه آیه و واژه‌های آن شده و با این کار ترجمه را از تفسیر جدا ساخته است. در برخی پانوشت‌ها به وجوه قرائات و معانی آیات بر طبق آن وجوه، و بر اساس تخصصّ زبان‌شناسی خویش به معادل لاتین برخی واژه‌ها نیز اشاره نموده است.[۱۶]
فولادوند سعی داشته است روی موسیقی الفاظ کار کند. به‌طور مثال می‌گوید «ترجمه سوره حمد را طوری نوشته‌ام که آهنگین باشد و می‌خواستم در عین دقیق‌بودن ترجمه، آهنگ و آن لحن دلنواز قرآن هم تا حدی بازتاب داشته باشد و برخی ترجمه آیات وزن عروضی هم پیدا کرده‌اند.»[۱۷]
نظرات قرآن‌پژوهان درباره ترجمه فولادوند
بهاءالدین خرمشاهی، قرآن‌پژوه و مترجم قرآن: «این ترجمه یکی از مهم‌ترین و موفق‌ترین ترجمه‌های فارسی قرآن کریم است. مترجم در این ترجمه اصل را بر روانی و خواشخوانی نهاده است و الحق ترجمه‌ای خوانا و دقیق به دست داده است. این ترجمه را پنج شش تن از فضلای قرآن‌شناس حوزه علمیه قم به ویرایش و بازنگری مکرر پرداختند.»[۱۸]
محمدعلی کوشا، مترجم قرآن: «این ترجمه در مجموع اثری نیکو، خوشخوان و روان است. و بیشترین امتیازش بر شماری از ترجمه‌های قرآن به مطابقی بودن ترجمه آن با متن آیات شناخته می‌شود. این ترجمه گویا و رسا در معادل‌یابی کلمات قرآن حتی الامکان از واژه‌های مأنوس زبان فارسی به گونه‌ای بهره جسته است که عموم اهل مطالعه، اعم از دانش‌پژوهان عادی و فرهیختگان ادب پارسی و تازی، می‌توانند به خوبی از آن استفاده کنند.»[۱۹]
سید‌علی موسوی گرمارودی، شاعر و مترجم قرآن و صحیفه سجادیه: «ترجمه فولادوند، ترجمه‌های قبل از خود را به دلیل ویژگی‌های خاصی که داشت، کمرنگ کرد، تا پیش از آن ترجمه‌های قرآن نامفهوم و لفظ به لفظ بود، اما این ترجمه بسیار مفهوم و روان بود، به همین دلیل بیشتر مخاطبان تمایل به استفاده از ترجمه ایشان نشان دادند. در این ترجمه ما شاهد وفاداری به متن اصلی، قرآن کریم، هستیم و در عین حال او در متن خود به زبان فارسی و فارسی‌نویسی وفادار مانده و فارسی را به خوبی پاس داشته است.»[۲۰]
طاهره صفارزاده، شاعر و مترجم قرآن: «ترجمه فولادوند، به‌دلیل توانایی‌های بالای مترجم از فارسی روان و خوبی بهره‌مند است، معادل‌های فارسی به درستی جایگزین لغات و اصطلاحات عربی شده است، این ترجمه مفهوم را به خوبی منتقل می‌کند و به‌دلیل توانایی بالای مترجم به زبان عربی و فارسی از ایرادات سایر ترجمه‌ها تا حد زیادی به‌دور است. ترجمه فولادوند از قرآن وقتی با ترجمه‌های تحت‌اللفظی قبل از آن مقایسه شود پی به ارزش، دقت نظر و کلام‌شناسی وافر این مترجم می‌بریم و آن‌گاه است که به ارزش ترجمه او واقف می‌شویم.»[۲۱]
نقد
منتقدان ترجمه قرآن، به نقاط ضعف ترجمه فولاوند نیز پرداخته‌اند. محمدعلی کوشا، هفتاد و چهار مورد اشکال قابل توجه یا ایرادات جزئی را از این ترجمه یادآور شده است.[۲۲] برخی نیز به این مورد اشاره کرده‌اند که مترجم، یک واژه را که در آیات متعدّد به یک صورت آمده، به چند شکل ترجمه کرده است؛ و این روش در مورد کلماتی که صفات خدا را بازگو می‌کند و معانی آنها ثابت است توجیهی ندارد.[۲۳] عده‌ای از منتقدان گفته‌اند مواردی از لغزش یا سهو در ترجمه وجود دارد که نشان از تسامح یا احیانا برداشتی ناهمگون از پاره‌ای ظرایف بدیع دستوری، واژگانی و ادبی قرآن است که در برخی موارد عدم رویکرد متناسب به این ظرافت‌های قرآنی، خواننده را در معرض برداشتی غیرهمسو با آیات قرآن قرار داده است و علاوه بر پنهان‌ماندن بخش‌هایی از وجوه اعجازی و تصاویر مبتکرانه آیات، جلوه ضعیف‌تری از بلاغت قرآنی بر ترجمه فارسی نمود می‌یابد.[۲۴]ابهام در انتقال برخی از مفاهیم، مانند سوره رعد آیه ۳۱، اکتفا کردن به ظاهر لفظ بدون توجه به معنای عمیق نهفته در یک واژه، مثل سوره رعد آیه ۳۸ و سوره مائده ۶۴، و عدم رعایت دقت در ترجمه برخی از افعال از نظر جمع و مفرد و غیره. مانند سوره رعد آیه۱۳؛ از دیگر مواردی است که که در ترجمه فولادوند وجود دارد.[۲۵]
تقریظ و چاپ
عده‌ای از قرآن‌پژوهان (کامران فانی، مهدی محقق، محمدعلی مهدوی‌راد، مصطفی ملکیان، بهاءالدین خرمشاهی) در تقریظ خود به ترجمه فولادوند این اثر را ستوده‌اند و آن‌را از «از حیث صحت و امانت»، «به کارگیری معادل‌های مصطلح در فارسی امروزین» و «روشنی و گویایی، روانی و شیوایی، سادگی و صلابت» در میان ترجمه‌هایی که در پنجاه سال پیش از آن منتشر گردیده، بهترین دانسته‌اند.[۲۶]
نخستین چاپ این کتاب در سال ۱۳۷۳ش از سوی دارالقرآن الکریم «دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی» با تحقیق و بررسی و ویرایش هیئت علمی متشکل از محمدرضا انصاری محلاتی، سیدمهدی برهانی، علی آرمی، محمد مروی، و ویرایش نهایی بهاءالدین خرّمشاهی، با نظارت بر تحقیق و نشر محمدقاسم نصیرپور انتشار یافته است.[۲۷]
پانویس
- ↑ احمدزاده، «نقد و معرفی کتاب قرآن‌شناسی اثر دکتر فولادوند»، ص۱۶.
- ↑ جمعی از قرآن‌پژوهان، «زنده یاد استاد محمد مهدی فولادوند مترجم سخت کوش قرآن کریم»، ص۳۴؛ «فولادوند»، ج۲، ص۱۶۰۵.
- ↑ احمدزاده، «نقد و معرفی کتاب قرآن‌شناسی اثر دکتر فولادوند»، ص۱۶.
- ↑ «ویژه‌نامه درگذشت دکتر محمد مهدی فولادوند (مهدا)»، خبرآنلاین،
- ↑ رستمی‌زاده، «نگاهی به ترجمه محمدمهدی فولادوند از قرآن مجید»، ص۱۵۸.
- ↑ فلاح‌پور، «نگاهی دیگر به ترجمه قرآن استاد فولادوند»، ص۱۵۰.
- ↑ خرمشاهی، «قرآن‌پژوه وارسته محمدمهدی فولادوند»، ص۷۱.
- ↑ فلاح‌پور، «نگاهی دیگر به ترجمه قرآن استاد فولادوند»، ص۱۵۱.
- ↑ «در مراسم نخستین سالگرد درگذشت «محمدمهدی فولادوند» مطرح شد: ترجمه فولادوند بهترین ترجمه قرآن در میان غیرحوزویان است»، ص۱۶.
- ↑ کوشا، «ترجمه قرآن»، ص۴۳۰.
- ↑ «زندگی با قرآن، مصاحبه با استاد محمدمهدی فولادوند»، ص۴.
- ↑ رستمی‌زاده، «نگاهی به ترجمه محمد مهدی فولادوند از قرآن مجید»، ص۱۵۸.
- ↑ «زندگی با قرآن، مصاحبه با استاد محمدمهدی فولادوند»، ص۱۵.
- ↑ سلطانی رنانی، «نقد ترجمه استاد فولادوند»، ص۱۰۶.
- ↑ کرباسی، «نگاهی به ترجمه قرآن کریم محمدمهدی فولادوند»، ص۴۴.
- ↑ سلطانی رنانی، «نقد ترجمه استاد فولادوند»، ص۱۰۷ و ۱۰۸.
- ↑ فولادوند، «ترجمه فارسی (فولادوند)»، ج۱، ص۵۵۶.
- ↑ قرآن کریم، «گفتار مترجم»، ص۶۲۵.
- ↑ کوشا، پژوهشی در ترجمه‌های برتر قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ص۱۷۷.
- ↑ «چون بمیرم قدر من روشن شود / به یاد مترجم بزرگ کتاب آسمانی»، سایت خبرآنلاین.
- ↑ «چون بمیرم قدر من روشن شود / به یاد مترجم بزرگ کتاب آسمانی»، سایت خبرآنلاین.
- ↑ کوشا، پژوهشی در ترجمه‌های برتر قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ص۱۷۷ تا ۲۰۷.
- ↑ سلطانی رنانی، «نقد ترجمه استاد فولادوند»، ص۱۰۹.
- ↑ عبدی، «آسیب‌شناسی ترجمه فولادوند با تکیه بر کارکردهای صرفی، نحوی، واژگانی و بلاغی دانش معناشناسی»، ص۱۲۷.
- ↑ http://parsquran.com/
- ↑ خرمشاهی، «قرآن‌پژوه وارسته محمدمهدی فولادوند»، ص۷۱.
- ↑ خرمشاهی، «قرآن‌پژوه وارسته محمدمهدی فولادوند»، ص۷۱.
منابع
- احمدزاده، سید مصطفی، «نقد و معرفی کتاب قرآن‌شناسی اثر دکتر فولادوند»، در پژوهش‌های قرآنی، شماره ۳۶، ۱۳۸۸ش.
- «چون بمیرم قدر من روشن شود / به یاد مترجم بزرگ کتاب آسمانی»، سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مرداد ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۲ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، «قرآن‌پژوه وارسته محمدمهدی فولادوند»، در ترجمان وحی، شماره ۲۳، ۱۳۸۷ش.
- جمعی از قرآن‌پژوهان، «زنده یاد استاد محمد مهدی فولادوند مترجم سخت کوش قرآن کریم»، در رشد آموزش قرآن، شماره ۲۴، بهار ۱۳۸۸ش.
- «در مراسم نخستین سالگرد درگذشت «محمدمهدی فولادوند» مطرح شد: ترجمه فولادوند بهترین ترجمه قرآن در میان غیرحوزویان است»، روزنامه جام‌جم، پنج‌شنبه ۱۵ مرداد ۱۳۸۸ش.
- رستمی‌زاده، رضا، «نگاهی به ترجمه محمد مهدی فولادوند از قرآن مجید»، در مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، بهار و تابستان ۱۳۸۳ش.
- «زندگی با قرآن، مصاحبه با استاد محمدمهدی فولادوند»، در صحیفه مبین، شماره ششم و هفتم، ۱۳۷۵ش.
- سلطانی رنانی، سید مهدی، «نقد ترجمه استاد فولادوند»، در پژوهش‌های قرآنی، شماره ۴۴، ۱۳۸۴ش.
- عبدی، مالک، «آسیب‌شناسی ترجمه فولادوند با تکیه بر کارکردهای صرفی، نحوی، واژگانی و بلاغی دانش معناشناسی»، در مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، شماره ۳، ۱۳۹۴ش.
- فلاح‌پور، مجید، «نگاهی دیگر به ترجمه قرآن استاد فولادوند»، در مشکوه النور، شماره ۴۳، ۱۳۹۱ش.
- فولادوند، محمدمهدی، «ترجمه فارسی (فولادوند)»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۷۷ش.
- قرآن کریم، «گفتار مترجم»، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ۱۳۹۰ش.
- کرباسی، مرتضی، «نگاهی به ترجمه قرآن کریم محمدمهدی فولادوند»، در روش‌شناسی علوم انسانی، شماره ۳، تابستان ۱۳۷۴ش.
- کوشا، محمدعلی، پژوهشی در ترجمه‌های برتر قرآن کریم، رشت، کتاب مبین، ۱۳۸۹ش.
- کوشا، محمدعلی، «ترجمه قرآن»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، سرپرست علمی و سرویراستار: سید سلمان صفوی، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش.
- «ویژه‌نامه درگذشت دکتر محمد مهدی فولادوند (مهدا)»، سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مرداد ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۲ش.