مفصلات
مُفَصَّلات، سورههایی کوتاه در انتهای قرآن. به این سورهها ریاض القرآن نیز گفته میشود. در این سورهها آیات منسوخ کمتر دیده میشود؛ از این رو محکمات نیز خوانده میشوند. سورههای مفصلات با سوره ناس به پایان میرسد، اما در مورد نخستین سوره از مفصلات، دیدگاههای مختلفی وجود دارد.
مفصلات از جهت تعداد آیات به سه گروه تقسیم میشوند: سورههای مُفَصَّل طوال (طولانی)، اوساط (میانه) و قصار (کوتاه).
محتویات
مفهوم
مفصّلات در اصطلاح به سورههایی گفته میشود که در آخر قرآن قرار گرفته، کوتاه هستند و به صورت مکرر با بسم الله الرحمن الرحیم از یکدیگر جدا میشوند.[۱]
نامهای دیگر
از آنجا که آیات منسوخ در این سورهها کم است، محکم نیز به آنها گفته شده است؛ چنانکه ابن عباس در روایتی در پاسخ به سؤالی درباره محکم، آن را مفصل معنا کرده است.[۲] در برخی روایات از سورههای مفصلات با عنوان ریاض القرآن یاد شده است.[۳]
مفصلات در روایات پیامبر(ص)
اصطلاح مفصل در روایتی منسوب به پیامبر(ص) نیز وجود دارد: «أُعْطِیتُ السُّوَرَ الطِّوَالَ مَکانَ التَّوْرَاةِ، وَ السُّنَنَ مَکانَ الإنْجِیلِ، وَالْمَثَانِی مَکانَ الزَّبُورِ؛ وَ فُضِّلْتُ بِالْمُفَصَّلِ: ثَمَانٍ وَ سِتِّینَ سُورَةً؛ وَ هُوَ مُهَیمِنٌ عَلَی سَآئِرِ الْکتُبِ؛[۴] به من سورههای طوال بهجای کتاب تورات داده شده، و سورههای سُنَن بهجای انجیل، و مَثانی بهجای زبور؛ و من تفضیل داده شدم بر آنها به سورههای مفصّل که ۶۸ سوره است. و قرآن سیطره دارد بر سایر کتب انبیای گذشته».
روایات دیگری نظیر روایت واثلة بن اسقع نیز درباره مفصلات از پیامبر نقل شده که مضمون آنها این است که خداوند پیامبر(ص) را به سبب سورههای مفصّل بر دیگر انبیاء برتری داده است.[۵]
ویژگی مفصلات
- فاصله افتادن سورهها با بسم الله الرحمن الرحیم به صورت مکرر که این ناشی از کوتاه بودن آیات این سورهها میباشد.[۶]
- مکی بودن که ویژگی غالب مفصلات است؛[۷]
انواع مفصلات
سورههای مفصلات بر اساس تعداد آیات به سه دسته تقسیم میشود:
مفصلات طوال | حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، الرحمن، واقعه، حدید، مجادله، حشر، ممتحنه، صف،جمعه، منافقون، تغابن، طلاق، تحریم، ملک، قلم، حاقه، معارج، نوح، جن، مزمل، مدثر، قیامه، انسان، مرسلات، نبأ، نازعات، عبس، تکویر، انفطار، مطففین، انشقاق و بروج |
مفصلات میانه | طارق، اعلی، غاشیه، فجر، بلد، شمس، لیل، ضحی، شرح، تین، علق، قدر و بینه |
مفصلات کوتاه | زلزله، عادیات، قارعه، تکاثر، عصر، همزه، فیل، قریش، ماعون، کوثر، کافرون، نصر، مسد، اخلاص، فلق و ناس[۸] |
دیدگاه مفسران درباره نخستین سوره از مفصّلات
آخرین سوره از گروه مفصلات بدون اختلاف سوره ناس است اما درباره نخستین سوره از گروه مفصّلات، دوازده دیدگاه وجود دارد: صافات، جاثیه، محمد(ص)، فتح، حجرات، ق، الرحمن، صف، فرقان، انسان، اعلی و ضحی.[۹]
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۶؛ رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۸۷ش، ص۵۹۵.
- ↑ احمد بن حنبل، مسند ابن حنبل، ۱۳۶۸-۱۳۷۵ق، ج۴، ص۳۴۳.
- ↑ سخاوی، جمال القراء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۸۹.
- ↑ جرجانی، جلاء الاذهان، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۰۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۵.
- ↑ معرفت، علوم قرآنی، ۱۳۸۰ش، ص۸۳.
- ↑ فرهنگنامه علوم قرآن، ۱۳۹۴ش، ص۲۴۱۲.
- ↑ سخاوی، جمال القراء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۸۹؛ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۲۱۳۱.
منابع
- احمد بن حنبل، مسند، تحقیق محمد شاکر، قاهره، ۱۳۶۸-۱۳۷۵ق.
- جرجانی، حسین بن حسن، جلاء الاذهان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآنپژوهی، تهران، ناهید، ۱۳۷۷ش.
- رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، ۱۳۸۷ش.
- سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء وکمال الاقراء، تحقیق مروان العطیة و محسن خرابة، دمشق/بیروت، دارالمأمون للتراث، چاپ اول، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم، ۱۴۰۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمد بیستونی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۰ش.
- فرهنگنامه علوم قرآن، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی/پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه فرهنگی تمهید، ۱۳۸۰ش.