مفصلات

مُفَصَّلات، سوره‎هایی کوتاه در انتهای قرآن. به این سوره‎ها ریاض القرآن نیز گفته می‎شود. در این سوره‎ها آیات منسوخ کمتر دیده می‎شود؛ از این رو محکمات نیز خوانده می‌شوند. سوره‎های مفصلات با سوره ناس به پایان می‌رسد، اما در مورد نخستین سوره از مفصلات، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد.

مفصلات از جهت تعداد آیات به سه گروه تقسیم می‎شوند: سوره‎های مُفَصَّل طوال (طولانی)، اوساط (میانه) و قصار (کوتاه).

مفهوم

مفصّلات در اصطلاح به سوره‎هایی گفته می‎شود که در آخر قرآن قرار گرفته، کوتاه هستند و به صورت مکرر با بسم الله الرحمن الرحیم از یکدیگر جدا می‎شوند.

نام‎های دیگر

از آنجا که آیات منسوخ در این سوره‎ها کم است، محکم نیز به آن‎ها گفته شده است؛ چنانکه ابن عباس در روایتی در پاسخ به سؤالی درباره محکم، آن را مفصل معنا کرده است. در برخی روایات از سوره‎های مفصلات با عنوان ریاض القرآن یاد ‎شده است.

مفصلات در روایات پیامبر(ص)

اصطلاح مفصل در روایتی منسوب به پیامبر(ص) نیز وجود دارد: «أُعْطِیتُ السُّوَرَ الطِّوَالَ مَکانَ التَّوْرَاةِ، وَ السُّنَنَ مَکانَ الإنْجِیلِ، وَالْمَثَانِی مَکانَ الزَّبُورِ؛ وَ فُضِّلْتُ بِالْمُفَصَّلِ: ثَمَانٍ وَ سِتِّینَ سُورَةً؛ وَ هُوَ مُهَیمِنٌ عَلَی سَآئِرِ الْکتُبِ؛ به من سوره‌های طوال به‌جای کتاب تورات داده شده‌، و سوره‌های سُنَن به‌جای انجیل، و مَثانی به‌جای زبور؛ و من تفضیل داده شدم بر آن‌ها به سوره‌های مفصّل‌ که ۶۸ سوره است‌. و قرآن سیطره دارد بر سایر کتب انبیای گذشته».

روایات دیگری نظیر روایت واثلة بن اسقع نیز درباره مفصلات از پیامبر نقل شده که مضمون آنها این است که خداوند پیامبر(ص) را به سبب سوره‎های مفصّل بر دیگر انبیاء برتری داده است.

ویژگی مفصلات

• فاصله افتادن سوره‌ها با بسم الله الرحمن الرحیم به صورت مکرر که این ناشی از کوتاه بودن آیات این سوره‌ها می‌باشد.
• مکی بودن که ویژگی غالب مفصلات است؛

انواع مفصلات

سوره‎های مفصلات بر اساس تعداد آیات به سه دسته تقسیم می‎شود:

مفصلات طوال	حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، الرحمن، واقعه، حدید، مجادله، حشر، ممتحنه، صف،جمعه، منافقون، تغابن، طلاق، تحریم، ملک، قلم، حاقه، معارج، نوح، جن، مزمل، مدثر، قیامه، انسان، مرسلات، نبأ، نازعات، عبس، تکویر، انفطار، مطففین، انشقاق و بروج
مفصلات میانه	طارق، اعلی، غاشیه، فجر، بلد، شمس، لیل، ضحی، شرح، تین، علق، قدر و بینه
مفصلات کوتاه	زلزله، عادیات، قارعه، تکاثر، عصر، همزه، فیل، قریش، ماعون، کوثر، کافرون، نصر، مسد، اخلاص، فلق و ناس

دیدگاه مفسران درباره نخستین سوره از مفصّلات

آخرین سوره از گروه مفصلات بدون اختلاف سوره ناس است اما درباره نخستین سوره از گروه مفصّلات، دوازده دیدگاه وجود دارد: صافات، جاثیه، محمد(ص)، فتح، حجرات، ق، الرحمن، صف، فرقان، انسان، اعلی و ضحی.