در سوره حدید به داستان برخی از پیامبران چون نوح، ابراهیم و عیسی پرداخته شده است. آیه چهارم درباره خلقت هستی در شش روز و آیه ۱۱ درباره نیکو بودن قرض‌الحسنه از آیات مشهور این سوره است.
در روایات، رهایی از عذاب جهنم و برخورداری از نعمت‌های بهشتی و دیدار با امام زمان(عج) در زمان ظهور، از خواص و فضیلت‌های تلاوت این سوره شمرده شده است.
این سوره را حدید نامیده‌اند؛ چراکه این واژه در آیه بیست و پنجم آن آمده است.[۱] حدید در این آیه به معنای آهن است.[۲] از امام علی(ع) نقل شده است که منظور از نزول آهن، خلقت آن است. همچنین آن حضرت در روایت دیگری منظور از آهن را سلاح دانسته است.[۳]علامه طباطبایی انزال حدید(خلقت آهن) را(افزون بر منافعی که برای مردم دارد) برای امتحان مردم دانسته که چگونه از جامعه صالح دفاع نموده وکلمه حق را گسترش می دهند. [۴]
این سوره جزو سوره‌های هفتگانه مُسَبِّحات است که با تسبیح خداوند آغاز می‌شود.[۶] سوره حدید ۲۹ آیه، ۵۷۶ کلمه و ۲۵۴۵ حرف دارد و جزو سوره‌های مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) قرآن است.[۷]
محتوا
به گفته علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، غرض اصلی این سوره، تشویق به انفاق در راه خداست که در چند جای سوره به آن اشاره شده است و از آن به منشأ ایمان به رسول خدا یاد می‌شود.[۸]
بنابر تفسیر نمونه محتوای سوره را می‌توان به هفت بخش تقسیم کرد:[۹]
ترجمه: اوست آن كس كه آسمانها و زمين را در شش هنگام آفريد.
مسئله خلقت در شش روز، هفت مرتبه در قرآن ذكر شده است كه نخستین بار در آیه ۵۴ سوره اعراف و آخرین بار در همین آیه آمده است. منظور از«روز» در این آیات، روز معمولی نیست؛ بلكه منظور از آن «دوران» است؛ خواه این دوران كوتاه باشد یا طولانی هرچند میلیون‌ها سال طول بکشد.[۱۱]
ترجمه: كيست آن كس كه به خدا وامى نيكو دهد تا [نتيجه‌اش را] براى وى دوچندان گرداند و او را پاداشى خوش باشد؟
در این آیه، برای تشویق به انفاق، از تعبیر «وام دادن به خداوند» استفاده شده است. منظور از «قرض دادن به پروردگار» هرگونه انفاق در راه اوست كه یكی از مصادیق مهم آن كمک‌كردن به پیامبر(ص) و امام است تا در مصارف لازم برای ادارۀ حكومت اسلامی به كار گیرد.[۱۲] در سخن امام علی(ع) آمده است خداوند، از روی ذلّت و خواری، از شما یاری نخواسته یا برای جبران كمبود خود، از شما قرض نخواسته است.[۱۳]درروایتی از امام صادق(ع) است که بر در بهشت نوشته شده پاداش قرض هجده برابر و پاداش صدقه ده برابر است زیرا قرض به نیازمند واقعی می رسد ولی صدقه ممکن است به دست کسی برسد که نیازمند واقعی نیست. [۱۴]
محتوای این آیه در اشعار فارسی نیز بازتاب داده شده است. مولوی می‌سراید:
ترجمه:بدانید زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی و تجمّل پرستی و فخرفروشی در میان شما و افزون طلبی در اموال و فرزندان است.
و از شیخ بهائی (رحمه الله ) نقل شده که این پنج خصلتى که در آیه شریفه ذکر شده ، از نظر سنین عمر آدمى و مراحل حیاتش مترتب بر یکدیگرند، چون تا کودک و هنوز به بلوغ نرسیده است حریص در لعب( بازى) است ، و همین که به حد بلوغ مى رسد و استخوان بندیش محکم مى شود علاقه مند به لهو و سرگرمى ها مى شود، و پس از آنکه بلوغش به حد نهایت رسید، به آرایش خود و زندگی اش مى پردازد و همواره به فکر این است که لباس فاخرى تهیه کند، مرکب زیبا و باشکوه سوار شود، منزل زیبایى بسازد، و همواره به زیبایى و آرایش خود بپردازد، و بعد از این سنین به حد کهولت مى رسد آن وقت است که (دیگر به اینگونه امور توجهى نمى کند، و برایش قانع کننده نیست ، بلکه ) بیشتر به فکر تفاخر به حسب و نسب مى افتد، و چون سالخورده شد همه کوشش و تلاشش در بیشتر کردن مال و اولاد صرف مى شود. [۱۷]
از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس سوره حدید را بخواند، بر خداوند است که او را از عذاب جهنم حفظ کند و به او در بهشت نعمت دهد و کسی که بر قرائت این سوره مداومت داشته باشد، اگر زندانی باشد، رهایی یابد؛ هرچند که جنایات بسیاری علیه او باشد.[۱۸] همچنین از پیامبر(ص) روایت شده است هر کس سوره حدید را بخواند جزو کسانی محسوب خواهد شد که به خدا و پیامبرش ایمان آورده‌اند.[۱۹]
از امام باقر(ع) نقل شده است، كسی كه «مُسَبِّحات» را پیش از خواب بخواند از دنیا نمی‌رود تا حضرت مهدی(ع) را درک كند و اگر از دنیا برود در همسایگی رسول خدا خواهد بود.[۲۰]
﴿اوست آن کس که آسمانها و زمین را در شش هنگام آفرید آنگاه بر عرش استیلا یافت آنچه در زمین درآید و آنچه از آن برآید و آنچه در آن بالارود [همه را] می‌داند و هر کجا باشید او با شماست و خدا به هر چه می‌کنید بیناست ٤﴾
﴿به خدا و پیامبر او ایمان آورید و از آنچه شما را در [استفاده از] آن جانشین [دیگران] کرده انفاق کنید پس کسانی از شما که ایمان آورده و انفاق کرده باشند پاداش بزرگی خواهند داشت ٧﴾
﴿و شما را چه شده که به خدا ایمان نمی‌آورید و [حال آنکه] پیامبر [خدا] شما را دعوت می‌کند تا به پروردگارتان ایمان آورید و اگر مؤمن باشید بی‌شک [خدا] از شما پیمان گرفته است ٨﴾
﴿او همان کسی است که بر بنده خود آیات روشنی فرو می‌فرستد تا شما را از تاریکیها به سوی نور بیرون کشاند و در حقیقت‌خدا [نسبت] به شما سخت رئوف و مهربان است ٩﴾
﴿و شما را چه شده که در راه خدا انفاق نمی‌کنید و [حال آنکه] میراث آسمانها و زمین به خدا تعلق دارد کسانی از شما که پیش از فتح [مکه] انفاق و جهاد کرده‌اند [با دیگران] یکسان نیستند آنان از [حیث] درجه بزرگتر از کسانی‌اند که بعداً به انفاق و جهاد پرداخته‌اند و خداوند به هر کدام وعده نیکو داده است و خدا به آنچه می‌کنید آگاه است ١٠﴾
﴿آن روز که مردان و زنان مؤمن را می‌بینی که نورشان پیشاپیششان و به جانب راستشان دوان است [به آنان گویند] امروز شما را مژده باد به باغهایی که از زیر [درختان] آن نهرها روان است در آنها جاودانید این است همان کامیابی بزرگ ١٢﴾
﴿آن روز مردان و زنان منافق به کسانی که ایمان آورده‌اند می‌گویند ما را مهلت دهید تا از نورتان [اندکی] برگیریم گفته می‌شود بازپس برگردید و نوری درخواست کنید آنگاه میان آنها دیواری زده می‌شود که آن را دروازه‌ای است باطنش رحمت است و ظاهرش روی به عذاب دارد ١٣﴾
﴿[دو رویان] آنان را ندا درمی‌دهند آیا ما با شما نبودیم می‌گویند چرا ولی شما خودتان را در بلا افکندید و امروز و فردا کردید و تردید آوردید و آرزوها شما را غره کرد تا فرمان خدا آمد و [شیطان] مغرورکننده شما را دربارهٔ خدا بفریفت ١٤﴾
﴿آیا برای کسانی که ایمان آورده‌اند هنگام آن نرسیده که دلهایشان به یاد خدا و آن حقیقتی که نازل شده نرم [و فروتن] گردد و مانند کسانی نباشند که از پیش بدانها کتاب داده شد و [عمر و] انتظار بر آنان به درازا کشید و دلهایشان سخت گردید و بسیاری از آنها فاسق بودند ١٦﴾
﴿و کسانی که به خدا و پیامبران وی ایمان آورده‌اند آنان همان راستینانند و پیش پروردگارشان گواه خواهند بود [و] ایشان راست اجر و نورشان و کسانی که کفر ورزیده و آیات ما را تکذیب کرده‌اند آنان همدمان آتشند ١٩﴾
﴿بدانید که زندگی دنیا در حقیقت بازی و سرگرمی و آرایش و فخرفروشی شما به یکدیگر و فزون‌جویی در اموال و فرزندان است [مث ل آنها] چون مث ل بارانی است که کشاورزان را رستنی آن [باران] به شگفتی اندازد سپس [آن کشت] خشک شود و آن را زرد بینی آنگاه خاشاک شود و در آخرت [دنیا پرستان را] عذابی سخت است و [مؤمنان را] از جانب خدا آمرزش و خشنودی است و زندگانی دنیا جز کالای فریبنده نیست ٢٠﴾
﴿[برای رسیدن] به آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنایش چون پهنای آسمان و زمین است [و] برای کسانی آماده شده که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده‌اند بر یکدیگر سبقت جویید این فضل خداست که به هر کس بخواهد آن را می‌دهد و خداوند را فزون‌بخشی بزرگ است ٢١﴾
﴿به راستی [ما] پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند و آهن را که در آن برای مردم خطری سخت و سودهایی است پدیدآوردیم تا خدا معلوم بدارد چه کسی در نهان او و پیامبرانش را یاری می‌کند آری خدا نیرومند شکست ناپذیر است ٢٥﴾
﴿و در حقیقت نوح و ابراهیم را فرستادیم و در میان فرزندان آن دو نبوت و کتاب را قرار دادیم از آنها [برخی] راه‌یاب [شد]ند و[لی] بسیاری از آنان بدکار بودند ٢٦﴾
﴿آنگاه به دنبال آنان پیامبران خود را پی‌درپی آوردیم و عیسی پسر مریم را در پی [آنان] آوردیم و به او انجیل عطا کردیم و در دلهای کسانی که از او پیروی کردند رأفت و رحمت نهادیم و [اما] ترک دنیایی که از پیش خود درآوردند ما آن را بر ایشان مقرر نکردیم مگر برای آنکه کسب خشنودی خدا کنند با این حال آن را چنان‌که حق رعایت آن بود منظور نداشتند پس پاداش کسانی از ایشان را که ایمان آورده بودند بدانها دادیم و[لی] بسیاری از آنان دستخوش انحرافند ٢٧﴾
﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خدا پروا دارید و به پیامبر او بگروید تا از رحمت‌خویش شما را دو بهره عطا کند و برای شما نوری قرار دهد که به [برکت] آن راه سپرید و بر شما ببخشاید و خدا آمرزنده مهربان است ٢٨﴾
﴿تا اهل کتاب بدانند که به هیچ وجه فزون‌بخشی خدا در [حیطه] قدرت آنان نیست و فضل [و عنایت تنها] در دست‌خداست به هر کس بخواهد آن را عطا می‌کند و خدا دارای کرم بسیار است ٢٩﴾
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آنچه در آسمانها و زمین است‌خدا را به پاکی می‌ستایند و اوست ارجمند حکیم ١ فرمانروایی آسمانها و زمین از آن اوست زنده می‌کند و می‌می‌راند و او بر هر چیزی تواناست ٢ اوست اول و آخر و ظاهر و باطن و او به هر چیزی داناست ٣ اوست آن کس که آسمانها و زمین را در شش هنگام آفرید آنگاه بر عرش استیلا یافت آنچه در زمین درآید و آنچه از آن برآید و آنچه در آن بالارود [همه را] می‌داند و هر کجا باشید او با شماست و خدا به هر چه می‌کنید بیناست ٤ فرمانروایی [مطلق] آسمانها و زمین از آن اوست و [جمله] کارها به سوی خدا بازگردانیده می‌شود ٥ شب را در روز درمی‌آورد و روز را [نیز] در شب درمی‌آورد و او به راز دلها داناست ٦ به خدا و پیامبر او ایمان آورید و از آنچه شما را در [استفاده از] آن جانشین [دیگران] کرده انفاق کنید پس کسانی از شما که ایمان آورده و انفاق کرده باشند پاداش بزرگی خواهند داشت ٧ و شما را چه شده که به خدا ایمان نمی‌آورید و [حال آنکه] پیامبر [خدا] شما را دعوت می‌کند تا به پروردگارتان ایمان آورید و اگر مؤمن باشید بی‌شک [خدا] از شما پیمان گرفته است ٨ او همان کسی است که بر بنده خود آیات روشنی فرو می‌فرستد تا شما را از تاریکیها به سوی نور بیرون کشاند و در حقیقت‌خدا [نسبت] به شما سخت رئوف و مهربان است ٩ و شما را چه شده که در راه خدا انفاق نمی‌کنید و [حال آنکه] میراث آسمانها و زمین به خدا تعلق دارد کسانی از شما که پیش از فتح [مکه] انفاق و جهاد کرده‌اند [با دیگران] یکسان نیستند آنان از [حیث] درجه بزرگتر از کسانی‌اند که بعداً به انفاق و جهاد پرداخته‌اند و خداوند به هر کدام وعده نیکو داده است و خدا به آنچه می‌کنید آگاه است ١٠ کیست آن کس که به خدا وامی نیکو دهد تا [نتیجه‌اش را] برای وی دوچندان گرداند و او را پاداشی خوش باشد ١١ آن روز که مردان و زنان مؤمن را می‌بینی که نورشان پیشاپیششان و به جانب راستشان دوان است [به آنان گویند] امروز شما را مژده باد به باغهایی که از زیر [درختان] آن نهرها روان است در آنها جاودانید این است همان کامیابی بزرگ ١٢ آن روز مردان و زنان منافق به کسانی که ایمان آورده‌اند می‌گویند ما را مهلت دهید تا از نورتان [اندکی] برگیریم گفته می‌شود بازپس برگردید و نوری درخواست کنید آنگاه میان آنها دیواری زده می‌شود که آن را دروازه‌ای است باطنش رحمت است و ظاهرش روی به عذاب دارد ١٣ [دو رویان] آنان را ندا درمی‌دهند آیا ما با شما نبودیم می‌گویند چرا ولی شما خودتان را در بلا افکندید و امروز و فردا کردید و تردید آوردید و آرزوها شما را غره کرد تا فرمان خدا آمد و [شیطان] مغرورکننده شما را دربارهٔ خدا بفریفت ١٤ پس امروز نه از شما و نه از کسانی که کافر شده‌اند عوضی پذیرفته نمی‌شود جایگاهتان آتش است آن سزاوار شماست و چه بد سرانجامی است ١٥ آیا برای کسانی که ایمان آورده‌اند هنگام آن نرسیده که دلهایشان به یاد خدا و آن حقیقتی که نازل شده نرم [و فروتن] گردد و مانند کسانی نباشند که از پیش بدانها کتاب داده شد و [عمر و] انتظار بر آنان به درازا کشید و دلهایشان سخت گردید و بسیاری از آنها فاسق بودند ١٦ بدانید که خدا زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند به راستی آیات [خود] را برای شما روشن گردانیده‌ایم باشد که بیندیشید ١٧ در حقیقت مردان و زنان صدقه‌دهنده و [آنان که] به خدا وامی نیکو داده‌اند ایشان را [پاداش] دو چندان گردد و اجری نیکو خواهند داشت ١٨ و کسانی که به خدا و پیامبران وی ایمان آورده‌اند آنان همان راستینانند و پیش پروردگارشان گواه خواهند بود [و] ایشان راست اجر و نورشان و کسانی که کفر ورزیده و آیات ما را تکذیب کرده‌اند آنان همدمان آتشند ١٩ بدانید که زندگی دنیا در حقیقت بازی و سرگرمی و آرایش و فخرفروشی شما به یکدیگر و فزون‌جویی در اموال و فرزندان است [مث ل آنها] چون مث ل بارانی است که کشاورزان را رستنی آن [باران] به شگفتی اندازد سپس [آن کشت] خشک شود و آن را زرد بینی آنگاه خاشاک شود و در آخرت [دنیا پرستان را] عذابی سخت است و [مؤمنان را] از جانب خدا آمرزش و خشنودی است و زندگانی دنیا جز کالای فریبنده نیست ٢٠ [برای رسیدن] به آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنایش چون پهنای آسمان و زمین است [و] برای کسانی آماده شده که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده‌اند بر یکدیگر سبقت جویید این فضل خداست که به هر کس بخواهد آن را می‌دهد و خداوند را فزون‌بخشی بزرگ است ٢١ هیچ مصیبتی نه در زمین و نه در نفسهای شما [= به شما] نرسد مگر آنکه پیش از آنکه آن را پدیدآوریم در کتابی است این [کار] بر خدا آسان است ٢٢ تا بر آنچه از دست‌شما رفته اندوهگین نشوید و به [سبب] آنچه به شما داده است شادمانی نکنید و خدا هیچ خودپسند فخرفروشی را دوست ندارد ٢٣ همانان که بخل می‌ورزند و مردم را به بخل ورزیدن وامی‌دارند و هر که روی گرداند قطعاً خدا بی‌نیاز ستوده است ٢٤ به راستی [ما] پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند و آهن را که در آن برای مردم خطری سخت و سودهایی است پدیدآوردیم تا خدا معلوم بدارد چه کسی در نهان او و پیامبرانش را یاری می‌کند آری خدا نیرومند شکست ناپذیر است ٢٥ و در حقیقت نوح و ابراهیم را فرستادیم و در میان فرزندان آن دو نبوت و کتاب را قرار دادیم از آنها [برخی] راه‌یاب [شد]ند و[لی] بسیاری از آنان بدکار بودند ٢٦ آنگاه به دنبال آنان پیامبران خود را پی‌درپی آوردیم و عیسی پسر مریم را در پی [آنان] آوردیم و به او انجیل عطا کردیم و در دلهای کسانی که از او پیروی کردند رأفت و رحمت نهادیم و [اما] ترک دنیایی که از پیش خود درآوردند ما آن را بر ایشان مقرر نکردیم مگر برای آنکه کسب خشنودی خدا کنند با این حال آن را چنان‌که حق رعایت آن بود منظور نداشتند پس پاداش کسانی از ایشان را که ایمان آورده بودند بدانها دادیم و[لی] بسیاری از آنان دستخوش انحرافند ٢٧ ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خدا پروا دارید و به پیامبر او بگروید تا از رحمت‌خویش شما را دو بهره عطا کند و برای شما نوری قرار دهد که به [برکت] آن راه سپرید و بر شما ببخشاید و خدا آمرزنده مهربان است ٢٨ تا اهل کتاب بدانند که به هیچ وجه فزون‌بخشی خدا در [حیطه] قدرت آنان نیست و فضل [و عنایت تنها] در دست‌خداست به هر کس بخواهد آن را عطا می‌کند و خدا دارای کرم بسیار است ٢٩﴾
