اصول کافی

با الکافی (کتاب) اشتباه نشود.

اصول کافی

یكی‌از ترجمه‌های اصول كافی
اطلاعات کتاب
نویسنده	محمد بن یعقوب کلینی
موضوع	احادیث اعتقادی شیعه، زندگی امامان
زبان	عربی
ترجمه به دیگر زبان‌ها	فارسی، انگلیسی، اردو
ترجمه فارسی
نام کتاب	اصول کافی

اصول کافی عنوان بخش اول از بخش‌های سه‌گانه كتاب حدیثی الکافی است. در این بخش، احادیث مربوط به اعتقادات شیعه و زندگی امامان شیعه و برخی از احادیثی که درباره رفتارهای فرد مسلمان سخن می‌گوید، گردآوری شده است.

اصول کافی از مهم‌ترین منابع شناخت باورهای شیعیان است که بارها به صورت مجزا از کتاب کافی منتشر و ترجمه‌ها و شرح‌های متعددی نیز بر آن نوشته و منتشر شده است.

جایگاه اصول کافی

الاُصولُ مِنَ الکافی، (به فارسی: اصول کافی) عنوان بخش اول از كتاب حدیثی الکافی که نخستین کتاب از چهار کتاب حدیثی معروف شیعه به‌شمار می‌رود. الکافی نوشته محمد بن یعقوب کُلینی(درگذشت ۳۲۹ق)، از محدثان بزرگ شیعه است.

در بین کتب اربعه فقط الکافی به روایات اعتقادی و زندگی امامان پرداخته است و به همین دلیل این بخش از این کتاب همیشه مورد توجه شیعیان بوده است. اصول کافی به صورت جداگانه از کتاب الکافی نیز منتشر شده است. علمای شیعه شرح‌های متعددی بر آن نگاشته‌اند، چنان‌که ترجمه آن نیز مَدِّ نظر بوده و به زبان‌های مختلف ترجمه شده است.

کلینی در دو بخش دیگر کتاب روایات فقهی و مواعظ اخلاقی را گرد آورده است که با عنوان فروع الکافی و روضة الکافی شناخته می‌شوند.

دسته‌بندی احادیث اصول کافی

اصول کافی در هشت بخش کلی شکل گرفته است که کلینی هر یک از این بخش‌ها را با عنوان «کتاب» معرفی کرده است. در این بخش، احادیث مربوط به اعتقادات شیعه و زندگی امامان شیعه و برخی از احادیث دیگر که با مسائل اعتقادی ارتباط دارد گردآوری شده است. بخشی از آن نیز درباره رفتارهای فرد مسلمان سخن می‌گوید (۳۷۸۳ حدیث).

دسته‌بندی و نام‌گذاری کتاب‌ها، فصول و ابواب در اصول کافی را مجتهدانه توصیف کرده‌اند که تلاش کرده است بین عقل‌گرایی و حدیث‌گرایی توازن برقرار کند. اصول کافی را در گزارش باورهای اعتقادی شیعه یک کتاب جامع دانسته‌اند که علاوه بر اصول اعتقادی توانسته حتی جزئیاتی بسیار ظریف را هم در ضمن احادیث نقل کند.

این عناوین کلی عبارت‌اند از:

• کتابُ العقل و الجهل با ۳۴ روایت که نخستین روایت آن از امام باقر(ع) درباره جایگاه عقل در خلقت و معیار بودنش برای تکالیف الهی و کیفر و پاداش است.
• کتاب فَضل العِلم که در ۳۲ باب و ۱۷۶ حدیث شکل گرفته است.
• کتابُ التَوحید که دارای ۳۶ باب و ۲۱۲ حدیث است.
• کتابُ الحُجَّةکه خود شامل ۱۳۰ باب است و ۱۰۱۵ حدیث در آن جمع شده که ضرورت امامت، اسامی امامان شیعه، صفات ائمه، زندگی آنان و دلایل اثبات امامت ایشان را بیان می‌کنند.
• کتابُ الایمان والکُفر که دارای ۲۰۹ باب و ۱۶۰۹ حدیث است.
• کتابُ الدعاء با ۴۰۹ حدیث،
• کتابُ فَضل القرآن در ۱۴ باب و ۱۲۴ حدیث
• کتابُ العِشْرَة که دارای ۳۰ باب و ۴۶۴ حدیث است.

ترجمه‌ها، حاشیه‌ها و شرح‌های اصول کافی

اصول کافی را یکی مؤثرترین کتاب‌ها بر نسل‌های بعدی محققان شیعه دانسته‌اند به‌گونه‌ای که شرح‌های بسیاری بر آن نوشته شده است و البته بیشترین شرح‌نگاری بر این کتاب مربوط به دوره صفویه گزارش شده است. بنابر پژوهش رضا استادی کتاب‌شناس و نسخه‌پژوه در سده یازدهم قمری پیش از شرح ملاصدرا، هفت شرح و پس از او ۲۰ شرح بر الکافی نوشته شده است که به جز چهار شرح که به روضه کافی اختصاص دارد، بقیه شرح‌ها یا مختص اصول کافی هستند یا شامل شرح اصول هم می‌شوند.

شرح‌دهندگان اصول کافی دو گروه هستند؛ گروهی که تمام کتاب الکافی را شرح کرده‌اند و ضمن آن اصول کافی را نیز شرح کرده‌اند و گروهی که فقط بخش اصول را از کتاب کافی شرح کرده‌اند. مجموعه شرح‌ها و حاشیه‌ها بر اصول‌ کافی در نرم افزار كلینی گردآوری شده است. شرح‌های معروف که به شرح اصول کافی اختصاص دارند عبارتند از:

• شرح اصول الکافی، اثر صدرالدین محمد شیرازی (ملا صدرا) (م ۱۰۵۰ق) که به زبان عربی و البته ناتمام است و ملاصدرا پیش از اتمام نگارش کتاب از دنیا رفته است.
• شرح الکافی، اثر ملا صالح مازندرانی (م۱۰۸۱ق) که به زبان عربی است. المكتبة الاسلامیة‌ اين شرح را در ۱۲ جلد منتشر کرده است.
• الذریعة الی حافظ الشریعة، اثر محمد بن محمد مؤمن گیلانی که به زبان عربی است و انتشارات دارالحدیث آن را در ۲ جلد منتشر کرده است.
• الحاشيه علی اصول الکافی، اثر ملا محمدامین استرآبادی.
• الحاشيه علی اصول الکافی، اثر سید احمد بن زین العابدین العلوی‌ العاملی.
• درخشان پرتوی از اصول کافی، اثر سید محمد حسینی همدانی (درگذشته ۱۴۱۷ق) که به زبان فارسی است و چاپخانه علميه قم آن را در شش جلد منتشر کرده است.

ترجمه‌های اصول کافی

در کتاب «کتاب‌شناسی ترجمه‌های متون حدیثی شیعه» که در سال ۱۳۹۰ش منتشر شده است ذیل عنوان اصول کافی، ۲۸ کتاب به عنوان ترجمه اصول کافی به فارسی فهرست شده است. ترجمه محمدباقر کمره‌ای چاپ المكتبة‌ الاسلامية در چهار جلد و چاپ انتشارات اسوه در ۶ جلد، ترجمه سید جواد مصطفوی چاپ كتاب فروشی علميه اسلاميه در ۴ جلد، و ترجمه حسین انصاریان چاپ دارالعرفان در ۵ جلد از ترجمه‌های شناخته شده اصول کافی به فارسی هستند.

ترجمه‌هایی به زبان‌های اردو و انگلیسی نیز از اصول کافی منتشر شده است. فریده مهدوی دامغانی آن را به فرانسوی ترجمه و منتشر کرده است. مکارم شیرازی از مراجع تقلید شیعه به مترجمان و پژوهشگران توصیه کرده است که اصول کافی را به زبان‌های مختلف ترجمه کنند

• تحفة الاولیاء (ترجمه اصول کافی)، ترجمه محمدعلی اردکانی نشر موسسه فرهنگی دارالحدیث، تهران۱۳۸۹ش.
• ترجمه گزیده کافی، محمدباقر بهبودی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی تهران ۱۳۶۱ش.
• ترجمه اصول کافی، عباس به نژاد، نشرآرایه تهران ۱۳۹۵ش.
• متن و ترجمه کامل اصول کافی، ترجمه عبد اللطیف راشدی، قم نشر اجود ۱۳۹۲ش.
• متن و ترجمه و شرح اصول کافی (کتاب الحجه)، ترجمه علیرضا منفرد کیا، شرح حسین درگاهی ، تهران شمس الضحی (وابسته به موسسه فرهنگی هنری شمس الضحی)۱۴۰۱ش.
• متن و ترجمه کتاب نفیس فروع کافی، محمدحسین رحیمان ناشر قدس،قم ۱۳۹۰ش.
• ترجمه اصول کافی، مهدی آیت اللهی نشر جهان آرا تهران ۱۳۸۷ش.
• بهشت کافی (ترجمه روضه کافی) ترجمه حمیدرضا آژیر تهران نشر سرور ۱۳۹۸ش.

چاپ‌های اصول کافی

به گزارش کاظم مدیرشانه‌چی پژوهشگر تاریخ حدیث، بخش اصول کافی به صورت مجزا بیش از بخش‌های دیگر کافی چاپ و منتشر شده است که گاه به همراه شرح یا به همراه ترجمه بوده است. او تعداد ۹ چاپ سنگی و شش چاپ حروفی از اصول کافی را معرفی کرده است.

نسخه‌های تصحیح شده

• تصحیح، ترجمه و توضیح توسط حسین استاد ولی
• نسخه تصحیح شده توسط موسسه دارالحدیث.
• هم چنین دو جلد‌ اصول کافی از‌ روی‌ چندین‌ نسخه خطی با استفاده موردی از شرح‌ و حاشیه‌های مرآة العقول و الوافی توسط حسن حسن‌زاده آملی اعراب‌گذاری‌ شده است.

نقدها

محققان متعددی در باره احادیث نقل شده در کافی نقدهایی وارد کرده‌اند تا آنجا که برخی روش کلینی برای تشخیص صحیح از ناصحیح را ناکافی دانسته و براین باورند که باید ضوابط علمی و فنی دیگری را نیز به کار بست تا حدیث معتبر و سالم را شناخت. زیرا به اعتقاد اینان کلینی براساس روایت امامان که گفته‌اند: (در صورتی که شناختِ حدیث بر شما مشکل شود هر حدیثی که مایل باشید از باب رضا و تسلیم می توانید مأخذ عمل قرار دهید.) کلینی نیز در شناخت حدیث معتبر از نامعتبر تنها معیار (رضا و تسلیم) را به کار بسته است. از این روی علمای شیعه به کتاب کافی بسنده نکردند و باز هم با به کار بستن ضوابط علمی و فنّی به بحث و تحقیق در احادیث کافی پرداختند.

محمدباقر بهبودی، پژوهشگر‌ حدیث شیعه از محققانی است که به سبب نقدهایی که بر احادیث کافی از نظر اعتبار سند داشت مجموعه‌ای را بنام صحیح الکافی از احادیث کافی برگزید و منتشر ساخت. سید ابوالفضل برقعی، روحانی تجدیدنظر طلب شیعی در کتابی با نام «عرض اخبار اصول بر قرآن و عقول»، بسیاری از روایات اصول کافی را خلاف قرآن ارزیابی کرد. کسانی کتاب او را به عربی ترجمه کرده و با نام «کسر الصنم: نقض اصول الکافی» منتشر کردند. نویسنده‌ای شیعی به نام کاظم عادل عبدالله در کتاب تعقبات رجالیة علی نقض اصول الکافی در دو جلد به خطاهای روش‌شناختی و رجالی برقعی را گردآوری کرده است.

منابع

• «آیت‌الله حسن‌زاده آملی، حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، کیهان فرهنگی، شماره ۵، مرداد ۱۳۶۳ش.
• اخوان، محمد، «کلینی و عقل‌گرایی»، در در شناخت‌نامه کلینی و کافی، به کوشش محمد قنبری، جلد ۴، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۷ش.
• استادی، رضا، «ده نکته درباره شرح اصول کافی ملاصدرا»، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۸ش.
• اصول کافی را به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه کنید خبرگزاری حوزه. تاریخ خبر: ۶ خرداد ۱۳۸۹ش. مرور خبر ۱۰ آبان ۱۴۰۴ش.
• افق حوزه، «تصحیح اصلی‌ترین منبع حدیثی شیعه»، هفته‌نامه افق حوزه، شماره ۲۵۵، ۲۳ دی ۱۳۸۸.
• بهبودی، محمدباقر، مصاحبه با محمدباقر بهبودی، دوماهنامه حوزه، شماره ۷۸، بهمن و اسفند ۱۳۷۵ش.
• پایگاه ضیاء الصالحین، «سید ابوالفضل برقعی قمی کیست؟» تاریخ خبر: ۱۰ فروردین ۱۴۰۰، مرور خبر در ۱۲ آبان ۱۴۰۴ش. جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران از روی کار آمدن محمدرضاشاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مؤسسه دانش و اندیشه معاصر، ۱۳۸۲ش.
• خانه کتاب و ادبیات ایران.
• عمیدی، ثامر هاشم حبیب، دفاع عن الکافی، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، ۱۴۱۵ق.
• غلامی جلیسه، مجید، کتاب‌شناسی ترجمه های متون حدیثی شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۹۰ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۴۰۷ق.
• مارسین کاوسکی، محمداسماعیل، «کلینی و نخستین گزیده‌های حدیثی شیعۀ دوازده امامی: منتخبی از اصول الکافی»، ترجمه: علی راد، مجموعه مقالات فارسی کنگره بین‌المللی ثقة الاسلام کلینی، ج۱،
• مدنی بجستانی، سید محمود، فرهنگ کتب حدیثی شیعه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۵ش.
• مدیرشانه‌چی، کاظم، تاریخ حدیث، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۷۷ش.
• مدیرشانه‌چی، کاظم، «کافی»، در شناخت‌نامه کلینی و کافی، به کوشش محمد قنبری، جلد ۱، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۷ش.
• مظاهری طهرانی، بهاره، «دغدغه‌های بهبودی در تألیف صحیح الکافی و روش او»، دوفصلنامه صحیفه مبین، شماره ۵۶، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.
• نصیری، علی، آشنایی با جوامع حدیثی شیعه و اهل‌سنت، قم، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۸۸ش.