خاتم‌بخشی: تفاوت میان نسخه‌ها
Ali.jafari (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
M.hasanzadeh (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
برخی از فقیهان [[شیعه]]، با استناد به خاتم‌بخشی امام علی(ع) گفته‌اند: حرکات جزئی بدن، [[نماز]] را باطل نمی‌کند. عده‌ای اشکال کرده‌اند که شنیدن صدای دیگران در نماز، با حالات عرفانی‌ای که هنگام نماز از حضرت علی(ع) نقل شده است، سازگار نیست. در پاسخ گفته‌اند که هم [[نماز]] حضرت علی(ع) و هم [[انفاق]] او برای خدا بوده است؛ از این رو منافاتی میان آن دو نیست. | برخی از فقیهان [[شیعه]]، با استناد به خاتم‌بخشی امام علی(ع) گفته‌اند: حرکات جزئی بدن، [[نماز]] را باطل نمی‌کند. عده‌ای اشکال کرده‌اند که شنیدن صدای دیگران در نماز، با حالات عرفانی‌ای که هنگام نماز از حضرت علی(ع) نقل شده است، سازگار نیست. در پاسخ گفته‌اند که هم [[نماز]] حضرت علی(ع) و هم [[انفاق]] او برای خدا بوده است؛ از این رو منافاتی میان آن دو نیست. | ||
== ماجرا== | ==ماجرا== | ||
بر اساس برخی روایات، روزی فقیری وارد [[مسجدالنبی |مسجد پیامبر]] شد و تقاضای کمک کرد؛ اما کسی چیزی به او نداد. او دست خود را به‌سوی آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم؛ اما کسی به من چیزی نداد. در همین حال، [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] که در حال [[رکوع]] بود، به انگشت کوچک دست راست خود، اشاره کرد، فقیر نزدیک آمد و انگشتر را از دست او بیرون آورد.<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹-۲۳۹.</ref> [[شیخ مفید]] تاریخ این ماجرا را [[۲۴ ذی‌الحجه]] دانسته است.<ref>شیخ مفید، مسار الشیعه، ۱۴۱۴ق، ص۴۱.</ref> بنا به روایت دیگری [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، امام علی را به [[یمن]] فرستاده بود وقتی که به مکه رسید در رکوع نماز بود که انگشترش را به فقیر داد.<ref>ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۵۴.</ref> [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] (درگذشت ۱۰۹۱ق) احتمال داده که نزول آیه بعد از بخشیدن دومین انگشتر نازل شده باشد.<ref>فیض کاشانی، تفسیر صافی، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۴۶.</ref> | بر اساس برخی روایات، روزی فقیری وارد [[مسجدالنبی |مسجد پیامبر]] شد و تقاضای کمک کرد؛ اما کسی چیزی به او نداد. او دست خود را به‌سوی آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم؛ اما کسی به من چیزی نداد. در همین حال، [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] که در حال [[رکوع]] بود، به انگشت کوچک دست راست خود، اشاره کرد، فقیر نزدیک آمد و انگشتر را از دست او بیرون آورد.<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹-۲۳۹.</ref> [[شیخ مفید]] تاریخ این ماجرا را [[۲۴ ذی‌الحجه]] دانسته است.<ref>شیخ مفید، مسار الشیعه، ۱۴۱۴ق، ص۴۱.</ref> بنا به روایت دیگری [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، امام علی را به [[یمن]] فرستاده بود وقتی که به مکه رسید در رکوع نماز بود که انگشترش را به فقیر داد.<ref>ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۵۴.</ref> [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] (درگذشت ۱۰۹۱ق) احتمال داده که نزول آیه بعد از بخشیدن دومین انگشتر نازل شده باشد.<ref>فیض کاشانی، تفسیر صافی، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۴۶.</ref> | ||
شاعران درباره ماجرای خاتم‌بخشی شعر سروده‌اند، [[سید محمدحسین شهریار|محمدحسین شهریار]] در بیتی از شعر معروفش به خاتم‌بخشی حضرت علی (ع) اشاره کرده است: | شاعران درباره ماجرای خاتم‌بخشی شعر سروده‌اند، [[سید محمدحسین شهریار|محمدحسین شهریار]] در بیتی از شعر معروفش به خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) اشاره کرده است: | ||
{{شعر جدید | {{شعر جدید | ||
| جداکننده = \\ | | جداکننده = \\ | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
گر تو جز او را به جای او بنشاندی\\والله والله که بر طریق خطائی<ref>[https://ganjoor.net/naserkhosro/divann/ghaside-naser/sh230 «ناصرخسرو، دیوان اشعا، قصاید»]، سایت گنجور.</ref>}} | گر تو جز او را به جای او بنشاندی\\والله والله که بر طریق خطائی<ref>[https://ganjoor.net/naserkhosro/divann/ghaside-naser/sh230 «ناصرخسرو، دیوان اشعا، قصاید»]، سایت گنجور.</ref>}} | ||
== نزول آیه ولایت== | ==نزول آیه ولایت== | ||
{{اصلی|آیه ولایت}} | {{اصلی|آیه ولایت}} | ||
مفسران [[اسباب نزول|شأن نزول]] آیه «إِنّما وَلیکُمُ اللهُ و رَسولُهُ والّذینَ ءَامَنوا الَّذینَ یقِیمُونَ الصَّلوةَ و یؤتُونَ الزَّکوة و هُم راکِعونَ؛ ولیِّ شما فقط خدا، پیامبر و مؤمنانی هستند که نماز را به پا داشته، در رکوع زکات می‌دهند.»<ref>سوره مائده، آيه۵۵.</ref> مشهور به آیه ولایت را ماجرای خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) می‌دانند.<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹-۲۳۹.</ref> به گفته قاضی [[عضدالدین ایجی]] از متکلمان اهل‌سنت، مفسّران بر نزول این آیه در شأن علی(ع) [[اجماع]] دارند؛<ref> ایجی، شرح المواقف، عالم الکتب، ص۴۰۵.</ref> هرچند در برخی تفاسیر [[اهل سنت و جماعت |اهل‌سنت]] آمده است که آیه ولایت درباره افراد دیگری نازل شده است.<ref> نگاه کنید به طبری، جامع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۴۲۵.</ref> | مفسران [[اسباب نزول|شأن نزول]] آیه «إِنّما وَلیکُمُ اللهُ و رَسولُهُ والّذینَ ءَامَنوا الَّذینَ یقِیمُونَ الصَّلوةَ و یؤتُونَ الزَّکوة و هُم راکِعونَ؛ ولیِّ شما فقط خدا، پیامبر و مؤمنانی هستند که نماز را به پا داشته، در رکوع زکات می‌دهند.»<ref>سوره مائده، آيه۵۵.</ref> مشهور به آیه ولایت را ماجرای خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) می‌دانند.<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹-۲۳۹.</ref> به گفته قاضی [[عضدالدین ایجی]] از متکلمان اهل‌سنت، مفسّران بر نزول این آیه در شأن علی(ع) [[اجماع]] دارند؛<ref> ایجی، شرح المواقف، عالم الکتب، ص۴۰۵.</ref> هرچند در برخی تفاسیر [[اهل سنت و جماعت |اهل‌سنت]] آمده است که آیه ولایت درباره افراد دیگری نازل شده است.<ref> نگاه کنید به طبری، جامع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۴۲۵.</ref> | ||
بسیاری از [[صحابه]] مانند [[عبدالله بن عباس|ابن‌عباس]]،<ref> حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۳۲.</ref> [[عمار یاسر|عمار]]،<ref> سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۰۶.</ref> [[ابوذر غفاری|ابوذر]]،<ref> ابن‌تیمیه، تفسیر الکبیر، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۲۶.</ref> انس بن مالک،<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۵.</ref> ابورافع مدنی<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، بی‌تا، ج۱، ص۳۲۰-۳۲۱، ح۹۵۵۹.</ref> و [[مقداد بن عمرو|مقداد]]<ref> حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۸.</ref> نزول آیه ولایت را در شأن حضرت علی و پس از خاتم‌بخشی او دانسته‌اند. | بسیاری از [[صحابه]] مانند [[عبدالله بن عباس|ابن‌عباس]]،<ref> حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۳۲.</ref> [[عمار یاسر|عمار]]،<ref> سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۰۶.</ref> [[ابوذر غفاری|ابوذر]]،<ref> ابن‌تیمیه، تفسیر الکبیر، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۲۶.</ref> انس بن مالک،<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۵.</ref> ابورافع مدنی<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، بی‌تا، ج۱، ص۳۲۰-۳۲۱، ح۹۵۵۹.</ref> و [[مقداد بن عمرو|مقداد]]<ref> حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۸.</ref> نزول آیه ولایت را در شأن حضرت علی و پس از خاتم‌بخشی او دانسته‌اند. | ||
ماجرای خاتم‌بخشی حضرت علی (ع) در کتاب‌های روایی و تفسیری شیعه و سنی آمده است.<ref> سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۰۵؛ ابن‌ابی‌حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۱۶۲؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ج۶، ص۳۹۰.</ref> | ماجرای خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) در کتاب‌های روایی و تفسیری شیعه و سنی آمده است.<ref> سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۰۵؛ ابن‌ابی‌حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۱۶۲؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ج۶، ص۳۹۰.</ref> | ||
== خصوصیات انگشتر== | ==خصوصیات انگشتر== | ||
از [[امام صادق علیه‌السلام |امام صادق(ع)]] روایت کرده که وزن حلقه [[انگشتر|انگشتری]] که حضرت علی(ع) به فقیر داد، چهار مثقال و وزن نگین آن پنج مثقال و جنس آن نگین، یاقوت سرخ بوده و بهای آن با مالیات [[شام]] (۳۰۰ بار شتر نقره و ۴ بار شتر طلا) برابری می‌کرده است. این انگشتر برای مروان بن طوق بود که در جنگ به دست حضرت علی(ع) کشته شد. حضرت علی انگشتر آن را به عنوان [[غنیمت]] جنگی نزد پیامبر (ص) برد. پیامبر نیز آن را به او هدیه داد.<ref>بحرانی، البرهان، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۳۲۶-۳۲۷؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۵۹-۲۶۰.</ref>{{یاد|برخی درباره این گزارش بر این باورند که: اولاً حدیث [[حدیث مرسل|مرسل]] است و سند ندارد، ثانیاً در جنگ‌های تاریخی کسی به عنوان مروان بن طوق وجود ندارد و سوم اینکه از حضرت امیرالمؤمنین(ع) با آن [[زهد|زهدی]] که داشته و با آن توجهی که به مردم داشته بعید است که چنین انگشتری در انگشت داشته باشد.<ref>[https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/noori/feqh/87/870716 «درس خارج فقه آیت‌الله نوری همدانی»]، مدرسه فقاهت.</ref>}} درباره ارزش انگشتری که امام علی(ع) انفاق کرده است. در روایتی در [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]] درباره جنس انگشتر فقط به نقره بودنش اکتفا شده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۶۳.</ref> | از [[امام صادق علیه‌السلام |امام صادق(ع)]] روایت کرده که وزن حلقه [[انگشتر|انگشتری]] که حضرت علی(ع) به فقیر داد، چهار مثقال و وزن نگین آن پنج مثقال و جنس آن نگین، یاقوت سرخ بوده و بهای آن با مالیات [[شام]] (۳۰۰ بار شتر نقره و ۴ بار شتر طلا) برابری می‌کرده است. این انگشتر برای مروان بن طوق بود که در جنگ به دست حضرت علی(ع) کشته شد. حضرت علی انگشتر آن را به عنوان [[غنیمت]] جنگی نزد پیامبر(ص) برد. پیامبر نیز آن را به او هدیه داد.<ref>بحرانی، البرهان، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۳۲۶-۳۲۷؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۵۹-۲۶۰.</ref>{{یاد|برخی درباره این گزارش بر این باورند که: اولاً حدیث [[حدیث مرسل|مرسل]] است و سند ندارد، ثانیاً در جنگ‌های تاریخی کسی به عنوان مروان بن طوق وجود ندارد و سوم اینکه از حضرت امیرالمؤمنین(ع) با آن [[زهد|زهدی]] که داشته و با آن توجهی که به مردم داشته بعید است که چنین انگشتری در انگشت داشته باشد.<ref>[https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/noori/feqh/87/870716 «درس خارج فقه آیت‌الله نوری همدانی»]، مدرسه فقاهت.</ref>}} درباره ارزش انگشتری که امام علی(ع) انفاق کرده است. در روایتی در [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]] درباره جنس انگشتر فقط به نقره بودنش اکتفا شده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۶۳.</ref> | ||
== استفاده‌های فقهی == | ==استفاده‌های فقهی== | ||
برخی از فقیهان شیعه برای اثبات اینکه حرکات جزئی بدن، [[نماز]] را باطل نمی‌کند، به خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) در حال [[رکوع]] استناد کرده‌اند؛<ref> فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۵۸؛ فاضل کاظمی، مسالک الافهام، مرتضوی، ج۱، ص۲۴۴.</ref> برخی نیز برای اثبات اینکه [[نیت]]، عملی قلبی است و لازم نیست به زبان بیاید، به آن استدلال کرده‌اند؛<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۱، ص۲۸۱؛ استرآبادی، آیات الاحکام، ۱۳۹۴ق، ص۲۴۴.</ref> همچنین با توجه به اینکه آیه از خاتم‌بخشی با عنوان زکات یاد کرده است، از این ماجرا نتیجه گرفته‌اند که [[زکات]] شامل صدقه [[مستحب|مستحبی]] نیز می‌شود.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۵۸.</ref> | برخی از فقیهان شیعه برای اثبات اینکه حرکات جزئی بدن، [[نماز]] را باطل نمی‌کند، به خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) در حال [[رکوع]] استناد کرده‌اند؛<ref> فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۵۸؛ فاضل کاظمی، مسالک الافهام، مرتضوی، ج۱، ص۲۴۴.</ref> برخی نیز برای اثبات اینکه [[نیت]]، عملی قلبی است و لازم نیست به زبان بیاید، به آن استدلال کرده‌اند؛<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۱، ص۲۸۱؛ استرآبادی، آیات الاحکام، ۱۳۹۴ق، ص۲۴۴.</ref> همچنین با توجه به اینکه آیه از خاتم‌بخشی با عنوان زکات یاد کرده است، از این ماجرا نتیجه گرفته‌اند که [[زکات]] شامل صدقه [[مستحب|مستحبی]] نیز می‌شود.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۵۸.</ref> | ||
برخی گفته‌اند، توجه به فقیر و شنیدن صدای او در نماز، با حالات عرفانی‌ای که هنگام نماز از حضرت علی(ع) نقل شده است، سازگار نیست. در پاسخ گفته‌اند که هم نماز حضرت علی و هم انفاق او برای خدا بوده است؛ از این‌رو منافاتی وجود ندارد که در حال نماز صدای فقیر را بشنود و برای رضای خدا به او [[انفاق]] کند؛ همان‌گونه که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله |پیامبر(ص)]] هر گاه در حال نماز صدای گریه کودکی را می‌شنید نماز را زودتر از همیشه به پایان می‌برد تا مادر کودک به سراغ او برود.<ref>طبسی، نشان ولایت و جریان خاتم‌بخشی، ۱۳۷۹ش، ص۴۹؛ صدوق، علل الشرایع، منشورات المکتبة الحیدریة و مطبعتها فی النجف، ج۲، ص۳۴۴؛ طباطبایی، سنن النبی، ۱۴۱۶ق، ص۳۰۷.</ref> [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] گفته است که توجه به عبادت دیگری در [[نماز]]، منافاتی با کمال نماز و [[حضور قلب]] در آن ندارد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۱، ص۲۸۱.</ref> | برخی گفته‌اند، توجه به فقیر و شنیدن صدای او در نماز، با حالات عرفانی‌ای که هنگام نماز از حضرت علی(ع) نقل شده است، سازگار نیست. در پاسخ گفته‌اند که هم نماز حضرت علی و هم انفاق او برای خدا بوده است؛ از این‌رو منافاتی وجود ندارد که در حال نماز صدای فقیر را بشنود و برای رضای خدا به او [[انفاق]] کند؛ همان‌گونه که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله |پیامبر(ص)]] هر گاه در حال نماز صدای گریه کودکی را می‌شنید نماز را زودتر از همیشه به پایان می‌برد تا مادر کودک به سراغ او برود.<ref>طبسی، نشان ولایت و جریان خاتم‌بخشی، ۱۳۷۹ش، ص۴۹؛ صدوق، علل الشرایع، منشورات المکتبة الحیدریة و مطبعتها فی النجف، ج۲، ص۳۴۴؛ طباطبایی، سنن النبی، ۱۴۱۶ق، ص۳۰۷.</ref> [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] گفته است که توجه به عبادت دیگری در [[نماز]]، منافاتی با کمال نماز و [[حضور قلب]] در آن ندارد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۱، ص۲۸۱.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
== منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم مسندا عن رسول الله والصحابة والتابعین، تحقیق اسعد محمد الطیب، بیروت، المکتبة العصریة، ۱۴۱۹ق. | * ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم مسندا عن رسول الله والصحابة والتابعین، تحقیق اسعد محمد الطیب، بیروت، المکتبة العصریة، ۱۴۱۹ق. | ||
نسخهٔ ۱۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۸
خاتَم‌بَخشی ماجرای بخشیدن انگشتر توسط امام علی(ع) به فقیر در رکوع نماز است. این واقعه در کتب روایی شیعه و اهل‌سنت نقل شده است و به گفته مفسران، آیه ولایت درباره این واقعه نازل شده است. از خاتم‌بخشی به‌عنوان یکی از فضائل امام علی(ع) یاد شده است.
برخی از فقیهان شیعه، با استناد به خاتم‌بخشی امام علی(ع) گفته‌اند: حرکات جزئی بدن، نماز را باطل نمی‌کند. عده‌ای اشکال کرده‌اند که شنیدن صدای دیگران در نماز، با حالات عرفانی‌ای که هنگام نماز از حضرت علی(ع) نقل شده است، سازگار نیست. در پاسخ گفته‌اند که هم نماز حضرت علی(ع) و هم انفاق او برای خدا بوده است؛ از این رو منافاتی میان آن دو نیست.
ماجرا
بر اساس برخی روایات، روزی فقیری وارد مسجد پیامبر شد و تقاضای کمک کرد؛ اما کسی چیزی به او نداد. او دست خود را به‌سوی آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم؛ اما کسی به من چیزی نداد. در همین حال، علی(ع) که در حال رکوع بود، به انگشت کوچک دست راست خود، اشاره کرد، فقیر نزدیک آمد و انگشتر را از دست او بیرون آورد.[۱] شیخ مفید تاریخ این ماجرا را ۲۴ ذی‌الحجه دانسته است.[۲] بنا به روایت دیگری پیامبر(ص)، امام علی را به یمن فرستاده بود وقتی که به مکه رسید در رکوع نماز بود که انگشترش را به فقیر داد.[۳] فیض کاشانی (درگذشت ۱۰۹۱ق) احتمال داده که نزول آیه بعد از بخشیدن دومین انگشتر نازل شده باشد.[۴]
شاعران درباره ماجرای خاتم‌بخشی شعر سروده‌اند، محمدحسین شهریار در بیتی از شعر معروفش به خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) اشاره کرده است:
برو ای گدای مسکین در خانه علی زن
که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را[۵]
حسان بن ثابت شاعر قرن نخست قمری نیز در این باره سروده است:
أبا حَسَنٍ تَفدیکَ نَفسی ومُهجَتی
وکُلُّ بَطیءٍ فِی الهُدی ومُسارِعِ
أیَذهَبُ سَعیٌ فی مَدیحِکَ ضائِعا ؟!
ومَا المَدحُ فی جَنبِ الإِلهِ بِضائِعٍ
فَأَنتَ الَّذی أعطَیتَ إذ کُنتَ راکِعاً
فَدَتْکَ نُفوسُ القَومِ یا خَیرَ راکِعٍ
فَأَنزَلَ فیکَ اللّهُ خَیرَ وِلایَة
فَثَبَّتَها فی مُحکَماتِ الشَّرائِعِ.[۶]
ترجمه: ای ابوالحسن! جانم و خاندانم فدایت باد و هر آن که در راه هدایت، نرمْ‌گام و شتابان است. آیا ستایش دوستدارانت در حقّ تو، نابود می‌شود؟ این ستایش، در پیشگاه خداوند، هرگز از بین نمی‌رود. تو همانی که در رکوع بخشیدی. علی! جانِ همگان فدایت، ای بهترین رکوع‌کننده! خداوند، بهترین ولایت را در شأن تو فرو فرستاد و آن را در قوانین استوار دین، تبیین کرد.
ناصر خسرو نیز در دو بیت از یکی از قصیده‌هایش می‌گوید:
آنچه علی داد در رکوع فزون بود
زانکه به عمری بداد حاتم طائی
گر تو جز او را به جای او بنشاندی
والله والله که بر طریق خطائی[۷]
نزول آیه ولایت
مفسران شأن نزول آیه «إِنّما وَلیکُمُ اللهُ و رَسولُهُ والّذینَ ءَامَنوا الَّذینَ یقِیمُونَ الصَّلوةَ و یؤتُونَ الزَّکوة و هُم راکِعونَ؛ ولیِّ شما فقط خدا، پیامبر و مؤمنانی هستند که نماز را به پا داشته، در رکوع زکات می‌دهند.»[۸] مشهور به آیه ولایت را ماجرای خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) می‌دانند.[۹] به گفته قاضی عضدالدین ایجی از متکلمان اهل‌سنت، مفسّران بر نزول این آیه در شأن علی(ع) اجماع دارند؛[۱۰] هرچند در برخی تفاسیر اهل‌سنت آمده است که آیه ولایت درباره افراد دیگری نازل شده است.[۱۱]
بسیاری از صحابه مانند ابن‌عباس،[۱۲] عمار،[۱۳] ابوذر،[۱۴] انس بن مالک،[۱۵] ابورافع مدنی[۱۶] و مقداد[۱۷] نزول آیه ولایت را در شأن حضرت علی و پس از خاتم‌بخشی او دانسته‌اند. ماجرای خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) در کتاب‌های روایی و تفسیری شیعه و سنی آمده است.[۱۸]
خصوصیات انگشتر
از امام صادق(ع) روایت کرده که وزن حلقه انگشتری که حضرت علی(ع) به فقیر داد، چهار مثقال و وزن نگین آن پنج مثقال و جنس آن نگین، یاقوت سرخ بوده و بهای آن با مالیات شام (۳۰۰ بار شتر نقره و ۴ بار شتر طلا) برابری می‌کرده است. این انگشتر برای مروان بن طوق بود که در جنگ به دست حضرت علی(ع) کشته شد. حضرت علی انگشتر آن را به عنوان غنیمت جنگی نزد پیامبر(ص) برد. پیامبر نیز آن را به او هدیه داد.[۱۹][یادداشت ۱] درباره ارزش انگشتری که امام علی(ع) انفاق کرده است. در روایتی در مجمع البیان درباره جنس انگشتر فقط به نقره بودنش اکتفا شده است.[۲۱]
استفاده‌های فقهی
برخی از فقیهان شیعه برای اثبات اینکه حرکات جزئی بدن، نماز را باطل نمی‌کند، به خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) در حال رکوع استناد کرده‌اند؛[۲۲] برخی نیز برای اثبات اینکه نیت، عملی قلبی است و لازم نیست به زبان بیاید، به آن استدلال کرده‌اند؛[۲۳] همچنین با توجه به اینکه آیه از خاتم‌بخشی با عنوان زکات یاد کرده است، از این ماجرا نتیجه گرفته‌اند که زکات شامل صدقه مستحبی نیز می‌شود.[۲۴]
برخی گفته‌اند، توجه به فقیر و شنیدن صدای او در نماز، با حالات عرفانی‌ای که هنگام نماز از حضرت علی(ع) نقل شده است، سازگار نیست. در پاسخ گفته‌اند که هم نماز حضرت علی و هم انفاق او برای خدا بوده است؛ از این‌رو منافاتی وجود ندارد که در حال نماز صدای فقیر را بشنود و برای رضای خدا به او انفاق کند؛ همان‌گونه که پیامبر(ص) هر گاه در حال نماز صدای گریه کودکی را می‌شنید نماز را زودتر از همیشه به پایان می‌برد تا مادر کودک به سراغ او برود.[۲۵] علامه مجلسی گفته است که توجه به عبادت دیگری در نماز، منافاتی با کمال نماز و حضور قلب در آن ندارد.[۲۶]
پانویس
- ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹-۲۳۹.
- ↑ شیخ مفید، مسار الشیعه، ۱۴۱۴ق، ص۴۱.
- ↑ ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۵۴.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر صافی، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۴۶.
- ↑ گنجور؛ غزلیات، غزل شماره۲.
- ↑ التستری، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، ج۲، ص۴۰۲.
- ↑ «ناصرخسرو، دیوان اشعا، قصاید»، سایت گنجور.
- ↑ سوره مائده، آيه۵۵.
- ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹-۲۳۹.
- ↑ ایجی، شرح المواقف، عالم الکتب، ص۴۰۵.
- ↑ نگاه کنید به طبری، جامع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۴۲۵.
- ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۳۲.
- ↑ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۰۶.
- ↑ ابن‌تیمیه، تفسیر الکبیر، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۲۶.
- ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۵.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، بی‌تا، ج۱، ص۳۲۰-۳۲۱، ح۹۵۵۹.
- ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۸.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۰۵؛ ابن‌ابی‌حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۱۶۲؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ج۶، ص۳۹۰.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۳۲۶-۳۲۷؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۵۹-۲۶۰.
- ↑ «درس خارج فقه آیت‌الله نوری همدانی»، مدرسه فقاهت.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۶۳.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۵۸؛ فاضل کاظمی، مسالک الافهام، مرتضوی، ج۱، ص۲۴۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۱، ص۲۸۱؛ استرآبادی، آیات الاحکام، ۱۳۹۴ق، ص۲۴۴.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۵۸.
- ↑ طبسی، نشان ولایت و جریان خاتم‌بخشی، ۱۳۷۹ش، ص۴۹؛ صدوق، علل الشرایع، منشورات المکتبة الحیدریة و مطبعتها فی النجف، ج۲، ص۳۴۴؛ طباطبایی، سنن النبی، ۱۴۱۶ق، ص۳۰۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۱، ص۲۸۱.
یادداشت
منابع
- ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم مسندا عن رسول الله والصحابة والتابعین، تحقیق اسعد محمد الطیب، بیروت، المکتبة العصریة، ۱۴۱۹ق.
- ابن‌تیمیه، احمد، تفسیر الکبیر، تحقیق: عبدالرحمن عمیره، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۹ق.
- استرآبادی، محمد بن علی، آیات الاحکام فی تفسیر کلام الملک العلّام، تصحیح محمدباقر شریف‌زاده گلپایگانی، تهران، کتابفروشی معراجی، ۱۳۹۴ق.
- ایجی، عبدالرحمن، المواقف فی علم الکلام، بیروت، عالم الکتب، بی‌تا.
- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، تصحیح: قسم الدراسات الاسلامیة، مؤسسة البعثة، قم، مؤسسة بعثة، ۱۳۷۴ش.
- حاکم حسکانی، عبیدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، چاپ دوم، قم، مجمع احیاءالثقافة الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.
- سیوطی، جلال‌الدین، الدرالمنثور فی التفسیر بالماثور، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، مسار الشیعه، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، منشورات المكتبة الحيدرية ومطبعتها في النجف، بی تا.
- طباطبایی، سنن النبی، تحقیق محمدهادی فقهی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق،
- طبرانی، سلیمان احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، چاپ دوم، بیروت، داراحیاء التراث، بی‌تا.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تاویل القرآن، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۸ق.
- طبسی، محمدجواد، «نشان ولایت و جریان خاتم‌بخشی»، فرهنگ کوثر، ش۴۸، اسفند ۱۳۷۹ش.
- فاضل کاظمی، محمدجواد بن سعد، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، بی‌جا، بی‌تا.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنزالعرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، ۱۴۲۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، ۱۴۱۰ق.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۸ق.
- «درس خارج فقه آیت‌الله نوری همدانی»، مدرسه فقاهت، ۱۶ مهر ۱۳۸۷ش، مشاهده ۲۱ فروردین ۱۴۰۲ش.
| آیات | آیه ولایت • آیه اولیالامر • آیه تطهیر • آیه مباهله • آیه صادقین • آیه خیر البریه • آیه اکمال • آیه تبلیغ • آیه انذار • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه ود • آیه لیلة المبیت • آیه انفاق • آیه نجوا • آیه شاهد • آیه نصر • آیه سقایة الحاج • آیه ۲۰ سوره توبه • آیه علمالکتاب • آیه ۵۶ سوره مائده |  | |||
|---|---|---|---|---|---|
| روایات | |||||
| القاب | |||||
| کتابها |
| ||||
| وقایع | مولود کعبه • لیلة المبیت • ازدواج با حضرت فاطمه • رد الشمس • واقعه غدیر • عید غدیر • مباهله • پنجتن • اصحاب کساء • خاتم‌بخشی • سد الابواب • ابلاغ آیات برائت • ماجرای تهنیت • ماجرای کسر اصنام | ||||
| وابسته | |||||