دعای یا مَنْ اَرْجوه از دعاهای امام صادق(ع) که به خواندن آن در ماه رجب سفارش کرده است. محتوای این دعا در طلب همه خوبی‌های دنیا و آخرت و بازداشتن همه شرهای دنیا و آخرت از انسان است. محمد بن یعقوب کلینی، محمد بن عمر کَشّی، شیخ طوسی و سید ابن طاووس از عالمان شیعه این دعا را نقل کرده‌اند.
| اطلاعات دعا و زیارت | |
|---|---|
| مأثور/غیرمأثور | مأثور |
| صادره از | امام صادق(ع) |
| منابع شیعی | اصول کافی، مصباح المتهجد، اقبال الاعمال |
| تک‌نگاری‌ها | تحفه رجبیه |
| زمان | ماه رجب |
| دعاها و زیارات مشهور | |
| دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین | |
بر اساس نقل سید ابن طاووس، امام صادق(ع) در هنگام خواندن دعای یا من ارجوه، دست چپ را بر ریش گذاشته و انگشت اشاره دست راست را به نشانه عجز و لابه تکان می‌داد. درباره اینکه این عمل از آغاز دعا یا تنها در فراز پایانی آن انجام شده، اختلاف‌نظر است. عبدالله جوادی آملی، مفسر قرآن، معتقد است امام صادق(ع) از ابتدای دعا این عمل را انجام داده است.
متن و ترجمه
| متن عربی | ترجمه فارسی |
|---|---|
| یَا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ، وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ [من] کُلِّ شَرٍّ، یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ، یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ سَأَلَهُ، یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً، أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ [الخیرات] خَیْرِ الدُّنْیَا وَ جَمِیعَ خَیْرِ الْآخِرَةِ، وَ اصْرِفْ عَنِّی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ شَرِّ الدُّنْیَا وَ [جمیع] شَرِّ الْآخِرَةِ، فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ، وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ، یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ، یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ، حَرِّمْ شَیْبَتِی عَلَی النَّارِ.[۱] | ای آن‌که هر خیری را از او امید دارم و از خشمش در هر شرّی ایمنی جویم، ای آن‌که در برابر عبادت اندک مزد بسیار می‌دهد، ای آن‌که به هرکه از او بخواهد می‌بخشد، ای آن‌که به هرکه از او نخواهد و او را نشناسد نیز می‌بخشد، عطایش از روی مهربانی و رحمت است، با درخواستم از تو، همهٔ خیر دنیا و خیر آخرت را به من عطا کن و با درخواستم از تو همه شر دنیا و شر آخرت را از من بازگردان، زیرا آنچه را تو عطا کردی کاستی ندارد، و از احسانت بر من بیفزای ای مهمان‌نواز. ای دارای بزرگی و رأفت و محبت، ای دارای بخشش و جود، ای دارای عطا و کرم، ریشم را بر آتش دوزخ حرام کن.[۲] |
سند
سید ابن طاووس عالم شیعه قرن ۷ هجری قمری، در کتاب اقبال الاعمال، دعای یا من ارجوه را ذکر کرده،[۳] که به گفته علامه مجلسی سند آن معتبر است.[۴] این دعا را محمد بن عمر کَشّی، رجال‌شناس شیعه در قرن ۴ هجری قمری نیز روایت کرده[۵] و سید ابوالقاسم خویی، سند آن را ضعیف شمرده است؛[۶] البته برخی نظر آیت‌الله خویی را نقد کرده و سند روایت را صحیح دانسته‌اند.[۷]
این دعا، بدون فراز پایانی آن که با «یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ» شروع می‌شود، در کتاب الکافی نیز آمده،[۸] که علامه مجلسی سند آن را ضعیف دانسته است.[۹] دلیل ضعف سند، وجود افرادی مانند حسین بن عماره و ابی‌جعفر در سلسله سند است، که شناخته شده نیستند.[۱۰]
دعای یا من ارجوه، با تغییراتی در عبارات آن، در کتاب مصباح المتهجد، نوشته شیخ طوسی نیز ذکر شده است.[۱۱]
گفته شده نقل این دعا توسط کلینی، کشی، شیخ طوسی و سید ابن طاووس این اطمینان را ایجاد می‌کند که مضامین آن از امام صادق(ع) صادر شده است.[۱۲] گفته شده همه عالمان جمع‌آوری کننده روایات مربوط به دعاها، این دعا را نقل کرده‌اند.[۱۳]
زمان خواندن
خواندن دعای یا من ارجوه، بر اساس نقل سید ابن طاووس، در ماه رجب، صبح و شب و پس از هر کدام از نمازهای یومیه سفارش شده است.[۱۴] بر اساس نقل کلینی در کتاب الکافی[۱۵] و نقل کشی[۱۶] زمان خاصی برای خواندن این دعا گفته نشده است.
شیخ طوسی در کتاب مصباح المتهجد، در بخش نمازهای مستحبی روز جمعه، نمازی را آورده که برای حاجت خوانده می‌شود و بین آداب آن، دعای یا من ارجوه در ضمن دعایی خوانده می‌شود.[۱۷] این دعا در آداب نماز طلب فرزند، که در روز جمعه خوانده می‌شود نیز، ذکر شده است.[۱۸]
محتوا
در دعای یا من ارجوه، دعاکننده از خدا می‌خواهد همه خوبی‌های دنیا و آخرت را به او عطا کرده و همه بدی‌های دنیا و آخرت را از او دور کند. در مقدمه و پایان این دعا، خدا با صفت جود ستایش می‌شود؛ برای نمونه در یکی از فرازها گفته شده خدا به کسی که از او درخواستی نکرده و او را نمی‌شناسد نیز، از روی مهربانی عطا می‌کند.[۱۹] برخی از گزاره «یا من ارجوه لکل خیر» تفویض (واگذاری) امور به خدا را برداشت کرده‌اند.[۲۰]
دست‌گذاشتن بر ریش و تکان‌دادن انگشت
بر اساس برخی نقل‌ها از دعای یا من ارجوه، امام صادق(ع) هنگام خواندن آن دست بر ریش گذاشت و انگشت سبابه خود را تکان داد. درباره زمان انجام این عمل و چگونگی آن نظراتی وجود دارد که چنین است:
علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد از سید ابن طاووس نقل کرده است، امام صادق(ع) از فراز «یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَام» تا آخر دعا، دست چپ خود را بر ریش گذاشته و انگشت اشاره دست راست خود را حرکت می‌داد.[۲۱]
عبدالله جوادی آملی، مفسر قرآن، معتقد است بر اساس متن روایت در کتاب اقبال الاعمال نوشته سید ابن طاووس، امام(ع) از همان ابتدای دعا این عمل را انجام داده است.[۲۲] در کتاب اقبال الاعمال آمده است که نخست امام صادق(ع) از آغاز دعا تا فراز «وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یا کَرِیم» بدون اینکه کاری انجام دهد، به راوی می‌گوید تا او بنویسد. پس از آن، دست به ریش گذاشته و در حالی که انگشت سبابه خود را حرکت می‌دهد، این دعا را از آغاز، دوباره خوانده و با همان حال، از فراز «یا ذالجلال و الاکرام» تا پایان دعا را به آن می‌افزاید.[۲۳]
شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان نیز، این عمل امام صادق(ع) را از آغاز دعا دانسته است.[۲۴] همچنین محمدعلی اسماعیل‌پور قمشه‌ای مجتهد شیعه (درگذشت ۱۳۹۷ش)، انجام دادن این عمل را از ابتدای دعا مستحب دانسته است.[۲۵]
فلسفه و چگونگی
عبدالله جوادی آملی معتقد است، امام صادق(ع) دست را بر چانه گذاشت نه بر ریش؛ زیرا انسان وقتی مضطر می‌شود دست به چانه می‌گذارد؛ بنابراین این دعا را زن‌ها و جوان‌ها هم می‌توانند بخوانند. به گفته وی در تعبیرات عرفی نیز، هنگام عذرخواهی دست را بر چانه می‌گذارند.[۲۶]
طریحی نویسنده مجمع البحرین، عبارت «یَلوذ بِسَبّابَتِه» را که در روایت آمده[۲۷] به حرکت دادن انگشت برای اظهار عجز و تضرع معنا کرده [۲۸] و علامه مجلسی نیز آن را به حرکت انگشت به سمت چپ و راست تفسیر کرده است.[۲۹] البته برخی گفته‌اند منظور، حرکات کوتاهِ بالا و پایین، شبیه ضربه زدن‌های آرام با انگشت سبابه است که در افرادِ نگران دیده می‌شود.[۳۰]
به گفته برخی، کاری که در کنار خواندن دعا از امام صادق(ع) گزارش شده، گزارش راوی از حال امام صادق(ع) بوده و دستوری در متن دعا نیست؛ بنابراین انجام آن لزومی ندارد.[۳۱] بر اساس نقل کَشّی، امام صادق(ع) هنگام خواندن دعا دست بر ریش نگذاشته و انگشت خود را تکان نداد؛ بلکه هم‌زمان با عبارت پایانی، دست‌های خود را بالا برد و پس از تمام شدن آن، دست خود را بر ریش گذاشت. هنگامی که برداشت پشت دست او از اشک خیس شده بود.[۳۲] بر اساس این نقل، کاری که امام صادق(ع) در پایان دعا انجام داد گذاشتن دست روی ریش بود؛ کاری که به باور برخی، نوع انسان‌ها در حال تضرع و گریستن انجام می‌دهند.[۳۳]
شرح‌ها
شرح‌های گوناگونی بر دعای یا من ارجوه نگاشته شده که برخی از آنها چنین‌اند:
- رسالة الرجبیه نوشته محمد بن سلیمان تنکابنی، نویسنده کتاب قصص العلماء[۳۴] که در آن به سبک عرفانی به شرح دعای یا من ارجوه پرداخته شده است.[۳۵]
- شرح دعای یا من ارجوه، نوشته عبدالعلی هرندی، از عالمان قرن ۱۳ هجری قمری در اصفهان.[۳۶]
- شرح الدعاء الرجبیه، نوشته عبدالحمید بن محمدحسین موسوی اصفهانی (زنده در ۱۲۷۴ق)؛[۳۷] نسخه خطی این کتاب در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نگهداری می‌شود.[۳۸] همچنین از این نویسنده، شرح دیگری با همین نام نوشته شده[۳۹] که نسخه‌های خطی آن، در کتابخانه مسجد گوهرشاد و کتابخانه آیت‌الله گلپایگانی نگهداری می‌شود.[۴۰]
- شرح دعای یا من ارجوه، نوشته سید عبدالحمید موسوی خواجوئی (درگذشت ۱۳۱۶ق)؛ نسخه خطی آن در کتابخانه مسجد گوهرشاد نگهداری می‌شود.[۴۱]
- تحفه رجبیه، شرحی مختصر بر دعای ماه رجب، نوشته اسماعیل شاکر اردکانی، که در سال ۱۳۸۷ش، در قم، چاپ شده است.[۴۲]
پانویس
- ↑ ابن طاووس، إقبال الأعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۴۴.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ش، ص۲۲۹.
- ↑ ابن طاووس، إقبال الأعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۴۴.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۱۶.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۶۷.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش، ص۲۳۰.
- ↑ پیشگر، «گونه‌ها، اعتبار و ساختار دعای یا من ارجوه»، ص۷۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۴، ص۵۵۹.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۴۵۸.
- ↑ پیشگر، «گونه‌ها اعتبار و ساختار دعای یا من ارجوه»، ص۶۹.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۵۳ و ص۳۵۶.
- ↑ غفوری‌نژاد، «متن کاوی، اعتبارسنجی و دلالت پژوهی روایات دعای یا من ارجوه لکل خیر»، ص۵۰.
- ↑ «شرح دعای ماه رجب»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی.
- ↑ ابن طاووس، إقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۴۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۴، ص۵۵۹.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۶۷.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۵۳ و ص۳۵۶.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۷۸.
- ↑ ابن طاووس، إقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۴۴.
- ↑ «شرح دعای ماه رجب»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۱۶.
- ↑ جوادی، درس خارج فقه مبحث بیع، ۱۱ خرداد ۱۳۹۰ش، مدرسه فقاهت.
- ↑ ابن طاووس، إقبال الأعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۴۴.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ش، ص۲۲۹.
- ↑ اسماعیل‌پور قمشه‌ای، الدلائل الظاهرات، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۱۲۰.
- ↑ جوادی، درس خارج فقه مبحث بیع، ۱۱ خرداد ۱۳۹۰ش، مدرسه فقاهت.
- ↑ ابن طاووس، إقبال الأعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۴۴.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۱۸۸.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۱۶.
- ↑ پیشگر، «گونه‌ها، اعتبار و ساختار دعای یا من ارجوه»، ص۷۰.
- ↑ پیشگر، «گونه‌ها، اعتبار و ساختار دعای یا من ارجوه»، ص۷۰.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۶۷.
- ↑ پیشگر، «گونه‌ها، اعتبار و ساختار دعای یا من ارجوه»، ص۷۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دار الاضواء، ج۱۳، ص۲۴۸؛ عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۷۹۷.
- ↑ صفره، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۵ش، ص۲۴۰.
- ↑ حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج۳، ص۷۵۲.
- ↑ صدرایی خویی، فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، ۱۳۸۲ش، ص۳۲۲.
- ↑ صدرایی خویی، فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، ۱۳۸۲ش، ص۳۲۳.
- ↑ صدرایی خویی، فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، ۱۳۸۲ش، ص۳۲۳.
- ↑ صدرایی خویی، فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، ۱۳۸۲ش، ص۳۲۳.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۸۳.
- ↑ «کتابشناسی تحفه رجبیه»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، گردآورنده احمد بن محمد حسینی، بیروت، دار الاضواء، بی‌تا.
- ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۹ق.
- اسماعیل‌پور قمشه‌ای، محمدعلی، الدلائل الظاهرات، تهران، رایا فرهنگ، ۱۳۹۴ش.
- پیشگر، امید، «گونه‌ها اعتبار و ساختار دعای یا من ارجوه»، در مبلغان، شماره ۲۲۵، اسفند ۱۳۹۶ و فروردین ۱۳۹۷.
- جوادی، عبدالله، صادقیه درس خارج فقه مبحث بیع، ۱۱ خرداد ۱۳۹۰ش، مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۲۳ بهمن ۱۳۹۹ش.
- حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار، اصفهان، کمال، ۱۳۶۲ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة فی العالم، ۱۳۷۲ش.
- «شرح دعای ماه رجب»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تایخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۷ بهمن ۱۳۹۹ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، ۱۴۱۱ق.
- صدرایی خویی، علی، فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۲ش.
- صفره، حسین، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های دوازدهم و سیزدهم هجری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث. سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۵ش.
- عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم، طبقات مفسران شیعه، قم، دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۸۷ش.
- غفوری‌نژاد، محمد، «متن کاوی، اعتبارسنجی و دلالت پژوهی روایات دعای یا من ارجوه لکل خیر»، در فصلنامه علمی علوم حدیث، تاریخ درج مطلب: ۱۱ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۳ بهمن ۱۳۹۹ش.
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمه حسین انصاریان، قم، دار العرفان، ۱۳۸۸ش.
- «کتابشناسی تحفه رجبیه»، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۲۴ بهمن ۱۳۹۹ش.
- کشی، اختیار معرفة الرجال، به تصحیح محمدباقر بن محمد میرداماد، خلاصه کننده محمد بن حسن طوسی، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به تصحیح دارالحدیث، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۹ق.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، زاد المعاد، به تحقیق و تصحیح علاءالدین اعلمی، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۳ق.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، به تحقیق و تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، دار الکتب الإسلامیة ۱۴۰۴ق.
- مهدوی، مصلح‌الدین، اعلام اصفهان، به تصحیح و تحقیق غلام رضا نصراللهی، اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶ش.
پیوند به بیرون
- گونه‌ها اعتبار و ساختار دعای یا من ارجوه
- متن کاوی، اعتبارسنجی و دلالت پژوهی روایات دعای یا من ارجوه لکل خیر