کتابخانه و موزه ملی ملک
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | حسین آقا ملک |
| تأسیس | ۱۲۷۸ش |
| کاربری | کتابخانه • موزه |
| مکان | تهران |
| نام‌های دیگر | کتابخانه ملک |
| وقایع مرتبط | وقف آستان قدس رضوی در سال ۱۳۱۶ش |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | کتاب‌های خطی و چاپی |
| معماری | |
| بازسازی | ۱۳۷۵ش |
| وبگاه | http://malekmuseum.org/ |
کتابخانه و موزه ملّی مَلِک مشهور به کتابخانه ملک، از کتابخانه‌های مشهور در تهران است. این کتابخانه در سال ۱۲۷۸ش در مشهد به‌دست حسین ملک تأسیس شد و پس از مدتی به تهران و به خانه پدریِ بنیانگذار آن منتقل شد. ملک در سال ۱۳۱۶ش، کتابخانه را وقف آستان قدس رضوی کرد و بعدها آستان قدس به توسعه و گسترش آن پرداخت. کتابخانه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که نسخ خطی و آثار چاپی، بخش عمده آن را شامل می‌شود. موزه ملک متشکل از آثار هنری، از دیگر بخش‌های این مجموعه است.
بنیانگذار
حسین ملک معروف به حاج حسین آقا ملک فرزند محمد ملک‌التجار تبریزی، بانی کتابخانه ملک است.[۱] او در ۱۱ ربیع‌الاول سال ۱۲۸۸ق (۱۲۵۰ش) در تهران متولد شد. خاندانش اصالتاً تبریزی و برخی از اعضای آن روحانی بودند. پدربزرگ حسین به تجارت روی آورد و لقب ملک‌التجار گرفت. حسین ملک در زمان حیات خویش اموال زیادی را وقف کتابخانه کرد تا پس از مرگش درآمدی برای توسعه کمی و کیفی آن فراهم باشد.[۲]
ملک در ۴ مرداد سال ۱۳۵۱ش در ۱۰۱ سالگی درگذشت و در حرم امام رضا(ع) به‌خاک سپرده شد.[۳]
تاریخچه
حسین ملک در سال ۱۲۷۸ش با خرید کتابخانه‌های شیخ عبدالحسین بروجردی و میرزا ارسطو، منشی کنسولگری روس و دیگر کتابخانه‌های مشهور دوران قاجاریه مانند هدایت‌الله باشی، صدر الافاضل، قوام‌الدوله و حسام‌السلطنه هسته اولیه کتابخانه را در مشهد تشکیل داد.[۴] بعدها همه کتاب‌ها به خانه پدری او در بازار بین‌الحرمین تهران منتقل شد و کتابخانه تا سال ۱۳۷۵ش در خانه ملک برپا بود. پیش از آن، ملک برای توسعه کتابخانه، قطعه‌زمینی را در ۲۹ تیر ۱۳۲۳ش در باغ ملی تهران (محل کنونی مؤسسه) برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه خریده و وقف کرده بود. احداث ساختمان در زمان حیات ملک ممکن نشد.[۵]
آستان قدس رضوی در سال ۱۳۶۴ش طراحی و بنای ساختمان جدید را آغاز کرد و در سال ۱۳۷۵ش به پایان رساند.[۶]
اهداف کلی کتابخانه
اهداف کتابخانه و موزه ملی ملک طبق اساسنامه عبارت است از:
- پیشبرد معارف
- اجرای وقف‌نامه ملک و اشاعه فرهنگ وقف
- حراست و حفظ گنجینه کتابخانه
- گردآوری، به‌هنگام‌سازی و توسعه منابع کتابخانه
- نگهداری، بازشناسی و معرفی آثار فرهنگی هنری ادوار گذشته
- گردآوری مجموعه نفایس و آثار هنری متناسب با گنجینه به میراث نهاده‌شده واقف.[۷]
ساختار تشکیلاتی
مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک از نظر ساختار تشکیلاتی، مؤسسه‌ای غیردولتی و غیرانتفاعی است که همچون سایر مؤسسات فرهنگی آستان قدس رضوی بر اساس وقف‌نامه زیرنظر مستقیم تولیت آستان قدس رضوی اداره می‌شود.[۸] ارکان مؤسسه عبارت‌اند از:
- مجمع عمومی
- ناظر استصوابی
- هیأت‌مدیره
- مدیرعامل و بازرس قانونی.[۹]
بخش‌های مختلف کتابخانه
کتابخانه ملک شامل دو بخش کلی خدمات فنی و خدمات عمومی است. بخش فنی شامل فراهم‌آوری و سازمان‌دهی است و خدمات عمومی در سه بخش عمومی، محققان و مطبوعات انجام می‌شود. مجموعه کتاب‌ها نیز به مجموعه‌های زیر تقسیم‌بندی شده است:
- مجموعه نسخ خطی
- مجموعه کتب چاپ سنگی
- مجموعه فارسی-عربی
- مجموعه کتب انگلیسی
- مجموعه کتب فرانسه
- مجموعه کتب روسی
- مجموعه کتب سایر زبان‌ها
- نشریات ادواری
- اسناد
- مواد دیداری و شنیداری.[۱۰]
ویژگی‌ها
کتابخانه ملی ملک با داشتن ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی، یکی از شش کتابخانه بزرگ نسخ خطی ایران پس از کتابخانه ملی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران است. این کتابخانه دارای حدود ۱۰۰ هزار کتاب چاپی، ۳۵۶۸ کتاب چاپ سنگی و ۵۴۸ عنوان نشریه ادواری در ۶۰۰۰ مجلد است. بخش قابل‌توجهی از کتاب‌های چاپی متعلق به پیش از سال ۱۳۲۰ش هستند. کتابخانه ملک، کتاب‌های خطی و چاپی را از محل عواید موقوفات ملک می‌خرد.[۱۱]
موزه ملی ملک
در کنار کتابخانه، موزه ملی ملک قرار دارد که از شش مجموعه سکه، تابلو نقاشی، تمبر، فرش، آثار خوشنویسی و آثار خانم عزت ملک، دختر حسین ملک تشکیل شده است.[۱۲]
وقف آستان قدس رضوی
از سوی حاج حسین آقا ملک در ۶ آبان ۱۳۱۶ش، خانه پدری و کتاب‌های موجود در آن وقف بر آستان قدس رضوی شد.[۱۳] اکنون این مؤسسه، از مؤسسات تابع آستان امام رضا(ع) است و در چارچوب وقف‌نامه خود و طبق اهداف و سیاست‌های فرهنگی آستان قدس رضوی فعالیت می‌کند.[۱۴]
پانویس
- ↑ فری‌زاده، معرفی کتابخانه ملی ملک، ۱۳۹۲ش، ص۲۲.
- ↑ درباره حاج حسین‌آقا ملک، سایت کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ درباره حاج حسین‌آقا ملک، سایت کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ فری‌زاده، معرفی کتابخانه ملی ملک، ۱۳۹۲ش، ص۲۲.
- ↑ پیشینه کتابخانه، سایت کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ پیشینه کتابخانه، سایت کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ پیشینه کتابخانه، سایت کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ پیشینه کتابخانه، سایت کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ پیشینه کتابخانه، سایت کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ فری‌زاده، معرفی کتابخانه ملی ملک، ۱۳۹۲ش، ص۲۳و۲۴.
- ↑ پیشینه کتابخانه، سایت کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ پیشینه کتابخانه، سایت کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ درباره حاج حسین‌آقا ملک، سایت کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ وقف آستان قدس رضوی، سایت کتابخانه و موزه ملی ملک.
منابع
- فری‌زاده، زینب، معرفی کتابخانه ملی ملک، کتاب ماه کلیات، دی ۱۳۹۲ - شماره ۱۹۳.
- سایت کتابخانه و موزه ملی ملک، (پیشینه کتابخانه، درباره حاج حسین‌آقا ملک، وقف آستان قدس رضوی) تاریخ بازدید: ۲۰ آبان ۱۳۹۹ش.
- دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، معرفی کتابخانه و موزه ملی ملک، تاریخ بازدید: ۲۰ آبان ۱۳۹۹ش.