حسین ملک
| واقف و مؤسس کتابخانه و موزه ملی ملک | |
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| مذهب | شیعه |
| ملیت | ایران |
| دوره زندگی | قاجار • پهلوی |
| زادروز | ۱۱ ربیعالاول ۱۲۸۸ق (۱۰ خرداد ۱۲۵۰ش) |
| زادگاه | تهران |
| وفات | ۳ مرداد ۱۳۵۱ش (۱۴ جمادیالثانی ۱۳۹۲ق) |
| محل دفن | حرم امام رضا(ع) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید جواد لواسانی • ملا غلامعلی حکیم |
| فعالیتهای اجتماعی-سیاسی | |
| فعالیتها | تأسیس کتابخانه • وقف املاک و اموال |
| اطلاعات دیگر | |
حسین مَلِک (۱۲۵۰–۱۳۵۱ش) مشهور به حاج حسینآقا ملک، از واقفان و خَیّران اهل ایران و بنیانگذار کتابخانه و موزه ملک. او در دو مرحله در سالهای ۱۳۱۶ و ۱۳۵۰ش همه داراییهای خود را وقف برای آستان قدس رضوی کرد.
اهمیت و جایگاه
حسین ملک از چهرههای فرهنگی و از واقفان ایران است که با تأسیس کتابخانه و موزه ملی ملک، نقش مهمی در حفظ و توسعه میراث علمی کشور ایفا کرد.[۱]
ملک در دو مرحله، ابتدا در سال ۱۳۱۶ش همه اموال خود را وقف آستان قدس رضوی کرد و باقی اموال هم تا سال ۱۳۵۰ش وقف آن نمود. وقفهای او از بزرگترین موقوفات وابسته به آستان قدس رضوی محسوب میشود که برای مدیریت آن، سازمان مستقلی بهنام «موقوفات ملک» شکل گرفت.[۲]
گفته میشود ملک با زیرکی خاصی در دوران رضاشاه، با اعلام وقف زمینهایش برای زائران امام رضا(ع)، آنها را از مصادره حکومت پهلوی مصون داشت.[۳]
زندگینامه
حسین آقا ملک در ۱۱ ربیعالاول ۱۲۸۸ق (۱۰ خرداد ۱۲۵۰ش) در تهران متولد شد.[۴] او اصالتاً تبریزی و از خاندان مجتهدزاده بود. پدربزرگش آقا مهدی، از افسران قاجار و دارای لقب ملکالتجار بود که این عنوان به پدرش حاج محمدکاظم ملکالتجار، شخصیتی سرشناس در تجارت و سیاست منتقل شد.[۵]
ملک، تحصیلات ابتدایی را در مدارس دارالشفا و صدر تهران نزد استادانی همچون سید جواد لواسانی، ملا غلامعلی حکیم، میر سید محمدعلی مازندرانی و میر شهابالدین نیریزی سپری کرد.[۶] وی با وجود مخالفت پدر، زبان فرانسه را در مدرسهٔ آلیانس فرا گرفت[۷] و پس از سفر حج در جوانی، به لقب «حاج حسین آقا ملک» شهرت یافت.[۸] وی از جوانی به گردآوری نسخههای خطی علاقهمند بود و به همین دلیل زمینهساز بنیانگذاری موقوفه کتابخانه و موزه ملی ملک شد.[۹]
او صاحب پنج دختر بود که از جمله آنان عزتالملک ملک، در اداره و توسعه کتابخانه ملی ملک پس از درگذشت وی نقش مهمی ایفا کرد.[۱۰]
درگذشت
محمدحسین ملک در ۳ مرداد ۱۳۵۱ش (۱۴ جمادیالثانی ۱۳۹۲ق) در تهران درگذشت[۱۱] و پیکرش به مشهد منتقل و در رواق دارالحفاظ حرم امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.[۱۲]
موقوفات و خدمات خیریه
از جمله وقفهای فرهنگی، اجتماعی و عمرانی حسین ملک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- کتابخانه و موزه ملی ملک: در سال ۱۳۱۶ش، کتابخانه شخصی ملک شامل نسخههای خطی نفیس، تابلوهای نقاشی، سکهها و تمبرها به آستان قدس رضوی وقف شد. این مجموعه از غنیترین کتابخانههای ایران بهشمار میرود.[۱۳]
- املاک وقفی: بیش از ۶۰ هزار هکتار زمین کشاورزی در مشهد، تأسیس بیمارستان چناران و اختصاص زمین برای ساخت مسکن فرهنگیان از دیگر اقدامات وی بود.
- حمایت از رعایا: برخلاف رفتار رایج اربابان آن دوره، ملک در شرایطی همچون قحطی به کمک مالی رعایای خود میشتافت و در برخی موارد زمینهایی را به نام کشاورزان سند زد.[۱۴]
کتابشناسی
درباره زندگی و شخصیت حسین ملک کتابهای زیر منتشر شده است:
- «روزگار ملک هشتاد خاطره و روایت از حاج حسین آقا ملک» اثر مهدی یساولی، تهران، کتابخانه و موزه ملی ملک، ۱۳۹۹ش.
- «حاج حسین آقا ملک، شخصیت، اقدامات و خدمات» نوشته مرضیه مرتضوی قصابسرایی، تهران، ۱۳۹۰ش.
پانویس
- ↑ مرتضوی قصابسرایی، «حاج حسین آقا ملک»، ص۴.
- ↑ مرتضوی قصابسرایی، «حاج حسین آقا ملک: شخصیت، اقدامات، خدمات»، ص۶۹.
- ↑ «حاج حسین ملک؛ از افسانه تا واقعیت؛ «روایت رعیت ملک»»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ مرتضوی قصابسرایی، «حاج حسین آقا ملک»، ص۴.
- ↑ «درباره حاج حسین آقا ملک»، کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ «بررسی انگیزهها و اقدامات حاج حسین آقا ملک در راستای وقف علمی»، ص۸۸۸.
- ↑ «درباره حاج حسین آقا ملک»، کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ «درباره حاج حسین آقا ملک»، کتابخانه و موزه ملی ملک؛ مرتضوی قصابسرایی، «حاج حسین آقا ملک، شخصیت، اقدامات، خدمات»، ص۶۹.
- ↑ «بررسی انگیزهها و اقدامات حاج حسین آقا ملک در راستای وقف علمی»، ص۸۸۸.
- ↑ «درباره حاج حسین آقا ملک»، کتابخانه و موزه ملی ملک.
- ↑ «وفات حاج حسین آقا ملک»، ص۳۷۸.
- ↑ مرتضوی قصاب سرایی، «حاج حسین آقا ملک»، ص۸.
- ↑ مرتضوی قصابسرایی، «بزرگترین موقوفه مرحوم حاج حسین آقا ملک در تهران: کتابخانه و موزه ملی ملک»، ص۳۵.
- ↑ «حاج حسین آقا ملک، بزرگمردی که همه داراییاش را در راه فرهنگ وقف کرد»، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی؛ «حاج حسین ملک؛ از افسانه تا واقعیت؛ «روایت رعیت ملک»»، خبرگزاری تسنیم.
منابع
- «بررسی انگیزهها و اقدامات حاج حسین آقا ملک در راستای وقف علمی»، همایش ملی کارکرد وقف در توسعه انسانی با تاکید بر وقف علمی تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۴ش.
- «حاج حسین آقا ملک، بزرگمردی که همه داراییاش را در راه فرهنگ وقف کرد»، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ انتشار مطلب: ۶ مرداد ۱۴۰۳ش.
- «حاج حسین ملک؛ از افسانه تا واقعیت؛ «روایت رعیت ملک»»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار مطلب: ۴ مرداد ۱۳۹۴ش.
- «درباره حاج حسین آقا ملک»، کتابخانه و موزه ملی ملک، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۴ش.
- مرتضوی قصابسرایی، مرضیه، «حاج حسین آقا ملک»، کتاب ماه کلیات دی ۱۳۹۲ - شماره ۱۹۳.
- مرتضوی قصابسرایی، مرضیه، «بزرگترین موقوفه مرحوم حاج حسین آقا ملک در تهران: کتابخانه و موزه ملی ملک»، وقف میراث جاویدان، تابستان ۱۳۸۸ - شماره ۶.
- مرتضوی قصابسرایی، مرضیه، «حاج حسین آقا ملک، شخصیت، اقدامات، خدمات»، وقف میراث جاویدان، تابستان ۱۳۸۷.
- «وفات حاج حسین آقا ملک»، یغما، شهریور ۱۳۵۱ - شماره ۲۸۸.