مرو

مرو

اطلاعات کلی
کشور	ترکمنستان
اطلاعات تاریخی
پیشینه تشیع	سده نخست هجری

مرو نام شهری است باستانی از ایران که امروزه در کشور ترکمنستان واقع است و در انتهای جنوبی کویر قره قوم و به فاصله سی فرسخی شمال شرقی سرخس قرار دارد و از رود مرغاب (مرورود) مشروب می‌شود و سکنه آن مسلمان و شیعه مذهب‌اند. قدمت مرو به پیش از میلاد مسیح می‌رسد. داریوش اول در کتیبه بیستون مرو را مَرگَوش نامیده و با باختر اسم برده است. اما جغرافی نویسان قدیم آن را مَرگیانا نامیده و جداگانه ذکر کرده‌اند. مرگیان یا مرو از ممالک تابعه پارت به شمار می‌آید.

پیشینه تاریخی

مرو از شهرهای کهن و باستانی ایران بود که در کتبیه‌های هخامنشی از آن یاد شده است. در دوران ساسانیان مرو شهری آباد بود و بر اساس روایات مشهور تاریخی، یزدگرد آخرین پادشاه ساسانی هنگامی که از اعراب مسلمان می‌گریخت به این شهر آمد و به مرزبان این شهر ماهوی سوری پناه جست اما بعد از مدتی در پی اختلاف با ماهوی از این شهر خارج شد.

به اعتبار اینکه مرو در کنار نیشابور، هرات، و بلخ یکی از چهار شهر بزرگ خراسان بوده است، این نام در دوره اعراب، یعنی در قرون وسطی، به یکی از چهار قسمت ایالت خراسان اطلاق می‌شده است.

پس از فتوحات اول اسلامی، شهر مرو تا مدت‌ها مرکز ایالت خراسان و در دوران خلافت امویان و عباسیان، دارالاماره و محل استقرار امرا و حاکمان بود. ولی بعدها امرای سلسله طاهریان مرکز فرمانروایی خود را به نیشابور منتقل کردند.

آب آشامیدنی اهالی مرو از چشمه‌هایی است که جریان دارد و از رودخانه‌هایی، و خراج آن داخل در خراج خراسان است.

شهر مرو به واسطه نزدیکی به خوارزم و ماوراء النهر از یک طرف و اتصال آن به سرخس و نیشابور از طرف دیگر از نظر نظامی و تجاری موقعیتی خاص داشته است به همین جهت در زمان ساسانیان و در دوره تسلط اعراب تا زمان مأمون همیشه این شهر دارالملک خراسان بوده است. طاهریان مرکز خراسان را به نیشابور انتقال دادند. سامانیها دارالملک را به بلخ و بخارا منتقل کردند ولی در موقع فرمانروائی سلجوقیها شهر مرو که در مجاورت یورت آنها بوده مرکز امپراطوری بزرگ سلجوقیها گردید پس از آن سلاطین تیموری شهر هرات را پایگاه فرمانروائی خود ساختند.

این شهر در حمله مغول کاملاً ویران شد و در این واقعه هفتصد هزار آدمی کشته شدند و هیچ کس از ساکنان آنجا باقی نماندند.(۶۱۸ه‍.ق.)

دولت ایران در دوره ناصرالدین شاه با تسلیم شدن به قرارداد آخال، که در ۲۲ محرّم ۱۲۹۹/ ۱۲ دسامبر ۱۸۸۱ منعقد شد، عملاً الحاق بخش‌هایی از خاک ایران را به روسیه پذیرفت. در ۱۳۰۰/ ۱۸۸۳، روسها جلگۀ تجن در شمال خراسان را تصاحب کردند و در اوایل ۱۳۰۱/ ۱۸۸۴ مرو و سپس سرخس را به متصرفات خود افزودند.

مرو

سرخس

شیراز

مکه

مدینه

مَعدِن النَقرَه

قریتین

هوسجه

نباج

حفر ابوموسی

بصره

اهواز

بهبهان

ابرکوه

اصطخر

ده شیر

قدمگاه فراشاه

یزد

خرانق

رباط پشت بادام

نیشابور

قدمگاه

ده سرخ

طوس

دامغان

آهوان

سمنان

∙

سبزوار

ری

قم

کاشان

نایین

اصفهان

اراک

شوشتر

دزفول

کرمانشاه

بغداد

کوفه

قادسیه

مسیر حرکت مشهور

مسیر حرکت غیرمشهور

گزارش‌های اشتباه

قدمگاه

مسیر حرکت امام رضا (ع)
از مدینه به مرو

تاریخ تشیع در مرو

پژوهش‌های صورت گرفته درباره تاریخ تشیع در مرو نشان دهند حضور گروه‎هایی از مذاهب مختلف شیعی در این دیار در سده نخست هجری است. خراسان به دلیل حضور گروه‌های مختلف عرب در این سرزمین شاهد گرایش‌های مختلف از جمله شیعه بود. برخی از پژوهش‌ها از نقش تبلیغات کیسانیه در گسترش فرهنگ شیعی در این مناطق خبر می‌دهند.

موفقیت عباسیان در خراسان، برای ساماندهی شورشی علیه امویان با شعار بازگردان حکومت به آل محمد، یکی از شواهد وجود گرایش به اهل بیت(ع) در این مناطق است. قیام ابومسلم خراسانی از یکی از روستاهای نزدیک شهر مرو آغاز شد.

حضور امام رضا(ع) در مدت اقامتش در این شهر در سال‌های ۲۰۱ تا ۲۰۳ قمری، به علاقه‌مندی بسیاری از مردم این شهر به آن حضرت و آشنایی آنان با تشیع شد. بر اساس گزارش‌های تاریخی موجود، امام رضا(ع) در این شهر از شهرت و محبوبیت بسیار گسترده‌ای برخوردار بود. حضور امام در مجالس گفتگو و مناظره که به فرمان مامون برگزار می‌شد و نیز رفت و آمد مردم به خانه آن حضرت به گسترش تشیع در مرو یاری رساند.

درباره تشیع در مرو در دوره‌های دیگر تاریخ نیز گزارش‌هایی در منابع تاریخی ثبت شده است. مهاجرت علویان و سادات و نیز حمایت مردم مردم از برخی قیام‎های علوی نشانه‎ای دیگر بر وجود علایق شیعی مردمان این شهر است. در سال ۲۱۹ هجری محمد بن قاسم علوی در خراسان شورش کرد و بعدها در یکی از روستاهای مرو ساکن شد.

آمدن تعدادی از مردم مرو به حضور امام عسکری(ع) و نیز ارسال وجوهاتی از سوی مردم مرو برای وکلای امام مهدی(عج) از نشانه وجود گروه‌های شیعی در این شهر است. درباره حضور شیعیان در شهر مرو در قرون بعدی نیز گزارش‎هایی در منابع تاریخی نقل شده است.

دیوارهای برجای مانده از خانه امام رضا در مرو، زیارتگاه پیروان و دوستداران اهل بیت(ع)

زیارتگاه

بقایای خانه امام رضا در مجموعه تاریخی مرو قدیم که نزد مردم ترکمنستان به قدمگاه امام رضا مشهور است زیارتگاه پیروان و دوستداران اهل بیت(ع) به شمار می‎آید. از سال ۱۳۸۹ش در روز میلاد امام رضا(ع) مراسم جشنی در این مکان توسط مسئولان ایران و ترکمنستان و با حضور شخصیت‎های دینی، فرهنگی و سیاسی دو کشور و پیروان اهل بیت(ع) برگزار می‎شود. قرار است در محل قدمگاه امام رضا مکانی برای رفاه حال زائرین احداث گردد.

پیوند به بیرون

• مرو در دورۀ خلفای راشدین از سقوط ساسانیان تا بنی امیه
• مرو در عهد بنی امیه از آغاز حکومت معاویه تا قیام ابومسلم خراسانی
• نگاهی به مرو از حمله مغول تا پایان دولت نادری
• شهر مرو
• فرآیند جدایی مرو از ایران

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام