علی شریعتمدار استرآبادی تهرانی (۱۲۴۲ـ۱۳۱۸ق) روحانی شیعه، مجتهد، نویسنده و مخترع در زمان ناصرالدین شاه قاجار. او در تهران و نجف نزد ملا علی کَنی، صاحب جواهر و شیخ انصاری درس خواند. ناصرالدین شاه از او خواست قانونی بر مبنای فقه شیعه برای اجرا در کشور بنویسد؛ ولی با مانع‌تراشی عده‌ای به اجرا در نیامد. شریعتمدار استرآبادی در موضوعاتی چون تفسیر، فقه، اصول، رجال، حدیث، کلام، اخلاق، ادبیات و نجوم آثاری به رشته تحریر در آورد.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | علی بن محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی تهرانی |
| لقب | سیف‌الدین |
| تاریخ تولد | ۲۲ شعبان (۱۲۴۲ق) |
| محل زندگی | شمیران تهران |
| تاریخ وفات | ۱۳۱۸ق |
| خویشاوندان سرشناس | محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی( پدر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ملاعلی کنی، صاحب جواهر و شیخ انصاری |
| شاگردان | ناظم الاسلام کرمانی |
| محل تحصیل | تهران و نجف |
| اجازه روایت از | شیخ مرتضی انصاری |
| اجازه اجتهاد از | محمدقاسم بن محمد نجفی |
| تألیفات | جامع ناصری، الدرر الایتام، المواهب السنیة فی شرح التبصرة الفقهیة، غایة الآمال فی استقصاء استعلام احوال الرجال و… |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | شاعر، مخترع |
جایگاه علمی
سیف‌الدین علی بن محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی تهرانی از علمای شیعه دوران ناصری بود که به درخواست ناصرالدین شاه قاجار، کتاب قانونی طبق مذهب شیعه جهت اجرا در ایران نوشت. شاه دستور چاپ آن را داد؛ اما با مانع‌تراشی عده‌ای اجرا نشد و هم‌اکنون در کتابخانه دولتی نگهداری می‌شود.[۱] این کتاب با عنوان جامع ناصری شناخته می‌شود.[۲] او در دوازده‌سالگی کتاب‌هایی در موضوع زبان عربی نوشت.[۳] پدرش محمدجعفر استادش بود و او را مجتهد یا قریب‌الاجتهاد معرفی می‌کرد.[۴] شریعتمدار استرآبادی در حدود بیست‌سالگی پدرش را از دست داد.[۵]
علی شریعتمدار استرآبادی پس از اتمام تحصیلات در نجف، در سال ۱۲۷۲ق به تهران بازگشت و به تألیف و تحقیق مشغول شد.[۶] در دِزاشیب شمیران که آن زمان از روستاهای تهران به‌شمار می‌رفت، زندگی می‌کرد و مراوده‌اش با مردم کم بود و با رجال سیاسی آمد و شدی نداشت.[۷] او در شعر نیز دست داشت و برخی آثار او به نظم است.[۸]
در کنار فعالیت‌های دینی، اختراعاتی نیز داشت؛ از جمله: تفنگ ته‌پر،[یادداشت ۱] ساعت دزدگیر و قبله‌نمای چندمنظوره.[۹] به قول شاگردش ناظم الاسلام کرمانی به همین دلیل بعضی خواستند او را به خارج ببرند؛ اما نپذیرفت.[۱۰]
استادان
علی شریعتمدار استرآبادی در تهران و نجف نزد اساتیدی چون پدرش محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی (درگذشت ۱۲۶۳ق)،[۱۱] ملا علی کنی (درگذشت ۱۳۰۶ق)،[۱۲] صاحب جواهر (درگذشت ۱۲۶۶ق)، شیخ انصاری (درگذشت ۱۲۸۱ق)، شیخ محسن خنفر (درگذشت ۱۲۷۰ق) و شیخ مشکور (درگذشت ۱۲۷۲ق)[۱۳] درس آموخت. او اجازه اجتهاد و روایت از محمدقاسم بن محمد نجفی[۱۴] و اجازه روایت از شیخ انصاری[۱۵] داشت.
آثار
استرآبادی آثار زیادی به فارسی و عربی و به نظم و نثر در موضوعاتی چون تفسیر، فقه، اصول، رجال، حدیث، کلام، اخلاق، ادبیات و نجوم از خود به جا گذاشت.[۱۶] فهرست آثارش را در کتاب‌های «مبدأ الآمال»[۱۷] و «غایة الآمال» آورده است و چون «غایة الآمال» را در زمان‌های بعد نوشت، تعداد آثار در آن بیشتر، یعنی بیش از هفتاد مورد است.[۱۸] در فهرست‌های دیگر از کتاب‌های او که دیگران نوشته‌اند، آثار دیگری نیز به چشم می‌خورد که می‌تواند اشاره به تدوین آنها پس از کتاب غایة الآمال باشد.[۱۹]
عنوان برخی آثار او بدین قرار است:
- الدرر الایتام انموذج فی تفسیر آیات الاحکام،
- الصرّة الخفیة فی شرح الدرة النجفیة،
- المواهب السنیة فی شرح التبصرة الفقهیة،
- تحریر الاصول،
- غایة الآمال فی استعلام احوال الرجال،
- مبدأ الآمال فی قواعد علوم الحدیث و الدرایة و الرجال.[۲۰]
درگذشت
تاریخ درگذشت علی شریعتمدار را سال‌های ۱۳۱۵ق،[۲۱] ۱۳۱۶ق[۲۲] و ۱۳۱۸ق[۲۳] ضبط کرده‌اند. مسجدی کوچک در محلهٔ دزاشیبِ شمیران به نام مسجد حاج شیخ علی[یادداشت ۲] منتسب به او با قدمتی بیش از دویست سال وجود دارد.[۲۴]
علی شریعتمدار استرآبادی سه پسر و چهار دختر داشت: آقاجمال[۲۵] یا آقاجلال[۲۶] (درگذشت حدود ۱۳۲۷ق)، عبدالنبی (درگذشت ۱۳۴۰ق)، محمدرضا (درگذشت ۱۳۴۶ق)، زبیده، عفت‌الشریعه، اشرف و زینت‌الشریعه.[۲۷]
پانویس
- ↑ کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۵–۱۱۶.
- ↑ نگاه کنید به صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۵۰۹ و حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۱۱۷۰.
- ↑ کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۴.
- ↑ کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۴.
- ↑ استرآبادی، «زندگی‌نامهٔ خودنوشت شیخ علی شریعتمدار استرآبادی»، ص۳۶۵.
- ↑ استرآبادی، «زندگی‌نامهٔ خودنوشت شیخ علی شریعتمدار استرآبادی»، ص۳۶۵–۳۶۷.
- ↑ کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۵.
- ↑ نگاه کنید به اشکوری، شاعران فارسی سرا، ۱۴۲۶ق، ص۸۸.
- ↑ کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۵–۱۱۶.
- ↑ کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۶–۱۱۷.
- ↑ کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۴.
- ↑ استرآبادی، «زندگی‌نامهٔ خودنوشت شیخ علی شریعتمدار استرآبادی»، ص۳۶۶، پاورقی، به نقل از غایة الآمال، ص۳۷۸
- ↑ استرآبادی، «زندگی‌نامهٔ خودنوشت شیخ علی شریعتمدار استرآبادی»، ص۳۶۶.
- ↑ استرآبادی، «زندگی‌نامهٔ خودنوشت شیخ علی شریعتمدار استرآبادی»، ص۳۷۷–۳۷۸، پاورقی، به نقل از غایة الآمال، ص۳۸۱–۳۸۲.
- ↑ استرآبادی، «زندگی‌نامهٔ خودنوشت شیخ علی شریعتمدار استرآبادی»، ص۳۷۵–۳۷۷.
- ↑ نگاه کنید به تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۶، ص۱۳۶۲-۱۳۶۴.
- ↑ استرآبادی، «زندگی‌نامۀ خودنوشت شیخ علی شریعتمدار استرآبادی»، صفحۀ ۳۶۷-۳۷۴.
- ↑ نگاه کنید به تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۶، ص۱۳۶۲-۱۳۶۴.
- ↑ نگاه کنید به فرخ، شرح احوال علمای خاندان شریعتمداری، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۰-۱۵۱ و درایتی، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، ۱۳۹۰ش، ج۳۵، ص۲۲۳-۲۲۴ و رجایی، دانشنامه گلستان، ۱۳۹۵ش، ص۳۰۹-۳۱۲.
- ↑ نگاه کنید به تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۶، ص۱۳۶۱ ۱۳۶۴.
- ↑ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج ۱۶، ص۱۳۶۱؛ حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۱۱۷۲.
- ↑ حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج ۴، ص۱۱۷۲؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج ۱۴ (القسم الاول)، ص۴۴۳.
- ↑ کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۶؛ حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج ۴، ص۱۱۷۲.
- ↑ موسوی‌زاده، «استرآبادی تهرانی»، ص۱۲۸.
- ↑ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج ۱۶، ص۱۳۶۴.
- ↑ فرخ، شرح احوال علمای خاندان شریعتمداری، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۸.
- ↑ نگاه کنید به حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج ۴، ص۱۱۷۲؛ فرخ، شرح احوال علمای خاندان شریعتمداری، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۸؛ رجایی، دانشنامه گلستان، ۱۳۹۵ش، ج ۲، ص۳۰۸.
یادداشت
- ↑ تفنگ ته‌پر در مقابل تفنگ سرپر است. اگر باروت و گلوله را از سر لوله داخل تفنگ می‌کردند، به آن تفنگ سرپر می‌گفتند و اگر از انتها وارد می‌کردند «تفنگ ته‌پر» نام داشت. (نگاه کنید به لغت نامه دهخدا، ذیل «سرپر» و «ته‌پر»).
- ↑ در دانشنامه تهران بزرگ، نام مسجد «آقا شیخ علی» است اما در سردر مسجد با کاشی «مسجد حاج شیخ علی» نوشته شده است. (مسجد «حاج شیخ علی»؛ مسجدی کوچک از دوره قاجار، مندرج در سایت الکوثر)
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.
- حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار در احوال رجال دورهٔ قاجار، اصفهان، نشر کمال، ۱۳۶۲ش.
- حسینی اشکوری، احمد، شاعران فارسی سرا، قم، نشر مجمع ذخائر اسلامی، ۱۴۲۶ق.
- درایتی، مصطفی، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۰ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- رجایی، رحمت‌الله (سرپرست)، دانشنامه گلستان، گرگان، مؤسسه فرهنگی میرداماد گرگان، اول، ۱۳۹۵ش.
- سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسهٔ امام صادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
- شریعتمدار استرآبادی، علی، «زندگی‌نامهٔ خودنوشت شیخ علی شریعتمدار استرآبادی»، تحقیق: سید جعفر حسینی اشکوری، در میراث حدیث شیعه، دفتر سوم، اول، ۱۳۷۸ش.
- صدر، سید حسن، تکملة أمل الآمل، تحقیق: حسین‌علی محفوظ و دیگران، بیروت، دار المؤرّخ العربی، ۱۴۲۹ق.
- فرخ، علی، شرح احوال علمای خاندان شریعتمداری، تهران، نشر گلستان کوثر، ۱۳۸۶ش.
- کرمانی، ناظم الاسلام، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران، نشر امیر کبیر، ۱۳۸۷ش.
- موسوی‌زاده، حسین، «استرآبادی تهرانی»، در دانشنامه تهران بزرگ، ج ۱، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۴۰۰ش.
- مسجد «حاج شیخ علی»؛ مسجدی کوچک از دوره قاجار، مندرج در سایت الکوثر، تاریخ درج ۹ خرداد ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید ۱۳ تیر ۱۴۰۳ش.