عبدالرحمان بن ابی لیلی
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوعیسی عبدالرحمان یسار انصاری كوفی |
| لقب | اِبْن‌ِ اَبی لَیلیٰ |
| وفات | ۸۳ق/ ۷۰۲م |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام علی (ع) |
ابوعیسیٰ عبدالرحمان یسار انصاری کوفی (د ۸۳ق/ ۷۰۲م)، ملقب به اِبْن‌ِ اَبی لَیلیٰ (لیلا)، فقیه، قاضی، قاری و از محدثان شیعه است. او از تابعین و از محدثان معروف اسلامی است که حدود ۱۲۰ تن از صحابه پیامبر(ص) را دیده و از بسیاری از آنان حدیث نقل کرده است. وی از اصحاب امام علی(ع) به شمار می‌رود که در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان حضور داشت. او پس از شهادت علی(ع) بر حقانیت آن حضرت پایدار ماند. حکم بن عُتَیبه، حسین بن عبدالرحمان و یزید بن ابی زیاد از جمله افرادی هستند که از او حدیث نقل کرده‌اند.
ولادت
تاریخ دقیق تولد عبدالرحمان روشن نیست. ابو نعیم اصفهانی[۱] گفته است که او در روزگار خلافت ابوبکر تولد یافت، اما به گفته دیگر مورخان او در زمان خلافت عمر - ۶ سال مانده به پایان خلافت وی- زاده شد.[۲]
نسب
پدر او ابولیلی، مدنی انصاری و از یاران پیامبر(ص) بود که همراه وی در جنگ احد و جنگ‌های پس از آن شرکت جست و سپس به کوفه کوچید و در کنار علی(ع) جنگید و در رکاب او در جنگ صفین شهید شد.[۳]
ابن ابی لیلی از تابعان و محدثان
عبدالرحمان از تابعین و از محدثان بنام اسلامی است که به گفته خودش حدود ۱۲۰ تن از اصحاب پیامبر(ص) را دیده[۴] و از بسیاری از آنان حدیث شنیده و نقل کرده است.
وثاقت ابن ابی لیلی
رجال شناسان عموماً ابن ابی لیلی را به نیکی و پارسایی و پرهیزکاری ستوده و او را ثقه دانسته‌اند، ولی برخی از آنان در اینکه وی مستقیماً از مشایخی مانند عمر و بلال روایت کرده باشد تردید کرده‌اند.[۵]
از پیروان امام علی(ع)
حضور در جمل، صفین و نهروان
وی از پیروان امام علی(ع) و از مدافعان او در برابر مخالفان بود. در جنگ جمل رایت او را در دست داشت[۶] و در جنگ‌های صفین و نهروان نیز حضور و شرکت داشت و برخی از رویدادهای صفین را روایت کرده است.[۷]
ایستادگی در راه عقیده
ابن ابی لیلی پس از علی(ع) همچنان به راه او پایدار ماند. در روزگار فرمانروایی حجاج بن یوسف ثقفی (درگذشت ۹۵ق/۷۱۴م) ابتدا از سوی وی در کوفه منصب قضا یافت؛ اما پس از چندی مورد خشم قرار گرفت و برکنار شد. حجاج از او خواست که علی(ع) را ناسزا گوید، اما وی خودداری کرد[۸] حجاج هم چندان او را تازیانه زد که پشتش سیاه شد.[۹] از این رو هنگامی که ابن اشعث در ۸۳ق/۷۰۲م با حجاج به پیکار برخاست، ابن ابی لیلی بی‌درنگ به یاری ابن اشعث شتافت.
درگذشت
در تاریخ مرگ و چگونگی درگذشت او اختلاف است؛ ولی بیشتر مورخان سال ۸۳ق را پذیرفته‌اند.[۱۰]
عالم به علم فقه و قرائت و حدیث
ابن جزری[۱۱]آورده است که ابن ابی لیلی علم قرائت را از علی(ع) آموخت. به گفته ابونعیم اصفهانی[۱۲] خانه او محل تجمع قاریان بود و با اینکه در آن روزگار اجتهاد و فتوا به گونه‌ای که در روزگاران بعدی مطرح شد، آشکارا طرح نشده بود، ابن ابی لیلی در مسائل فقهی و علم احکام صاحب نظر بود و برخی از آرای فقهی او را بلاذری آورده است.[۱۳]
با این همه در حدیث شهرت دارد و افراد زیادی از وی حدیث شنیده و نقل کرده‌اند.
جایگاه او در حدیث
بیشترین شهرت علمی او در حدیث است. وی جایگاه خاصی میان راویان دارد و افراد زیادی از وی حدیث شنیده و نقل کرده‌اند.
کسانی که او از آنها روایت کرده
مشهورترین کسانی که وی از آنان روایت کرده عبارتند از: معذ بن جبل[۱۴]، مقداد، ابن مسعود، سهل بن حنیف، عبدالرحمان بن ابی بکر، قیس بن سعد، عبدالله بن زید ابن عبد ربه، ابوموسی اشعری، ام هانی دختر ابوطالب، انس بن مالک، صهیب بن سنان، عبدالله بن عکیم، عبدالرحمان سمره، اسید بن حضیر[۱۵] و نیز ابو سعید خدری[۱۶]، عمر، عثمان، امام علی(ع)، سعد بن ابی وقاص، بلال حبشی، حذیفه، ابوذر، عبدالله بن عباس، ابن عمر، ابی بن کعب، کعب بن عجزه، براء بن عازب، ابودرداء، ابوایوب، پدر خود ابولیلی، زید بن ارقم، ثوبان و ابوجحیفة[۱۷]
روایت کنندگان از او
برخی از کسانی که از او حدیث شنیده و نقل کرده‌اند عبارت‌اند از:
مجاهد، عمرو بن مره، عطاء بن سائب، اعمش، شعبی، زید بن حارث، عبدالاعلی، حکم ابن شعبه[۱۸]، نیز فرزندش عیسی و نوه‌اش عبدالله ابن عیسی، و همچنین عمرو بن میمون، ثابت بنانی، حکم بن عُتَیبه، حسین بن عبدالرحمان، یحیی بن جزار، هلال الوزان، یزید بن ابی زیاد، ابواسحاق شیبانی، منهال بن عمرو، عبدالملک بن عمیر و اسماعیل بن ابوخالد.[۱۹]
پانویس
- ↑ ج۴، ص۳۵۳
- ↑ ابن حجر، ج۶، ص۲۶۰؛ خطیب، ج۱۰، ص۱۹۹
- ↑ نووی، ج۱ (۱)، ص۳۰۳
- ↑ ابونعیم، ج۴، ص۳۵۱
- ↑ نووی، ج۱ (۱)، ص۳۰۴؛ ابن حجر، ج۶، ص۲۶۱
- ↑ ابن خلکان، ج۳، ص۱۲۶
- ↑ خطیب، ج۱۰، ص۲۰۰؛ طوسی، ص۹۸؛ طبری، ج۲، ص۱۰۸۶
- ↑ ذهبی، ج۱، ص۵۸
- ↑ قهپایی، ج۴، ص۷۲
- ↑ خطیب، ج۱۰، ص۲۰۱-۲۰۲
- ↑ ص ۳۷۶
- ↑ ج۴، ص۳۵۱
- ↑ ص ۴۳۳-۴۳۴
- ↑ ابن حبّان، ج۲، ص۴۹
- ↑ ابن حجر، ج۶، ص۲۶۰
- ↑ نوری، ج۱ (۱)، ص۳۰۴
- ↑ ابونعیم، ج۴، ص۳۵۳
- ↑ ابونعیم، ج۴، ص۳۵۱- ۳۵۵
- ↑ ابن حجر، ج۶، ص۲۶۰-۲۶۱
منابع
- ابن جزری، محمد، غایة النهایة، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
- ابن حبان، محمد، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، دارالمعرفة.
- ابن حجر عسقلانی، احمد، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵-۱۳۲۶ق.
- ابن خلکان، وفیات.
- ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
- بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به کوشش رضوان محمد رضوان، بیروت، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸م.
- خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتاب العربی.
- ذهبی، شمس‌الدین محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
- طبری، تاریخ.
- طوسی، محمد، اختیار معرفة الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
- قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، به کوشش ضیاءالدین اصفهانی، اصفهان، ۱۳۸۴ق.
- نووی، محیی‌الدین بن شرف، تهذیب الاسماء، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام