تَحدیث شنیدن صدای فرشته که گاهی با دیدن صورت تمثّل‌یافته فرشته نیز همراه است. به باور شیعه، امامان(ع) و برخی دیگر از اولیای الهی از این موهبت الهی برخوردارند؛ بیآنکه نبی باشند. گفته شده صدای فرشته برخلاف صدای شیطان، با سکینه و وقار و آرامش همراه است.
مفهوم‌شناسی
به شنیدن صدای فرشته با قلب و گوش باطنی -در خواب یا بیداری- «تحدیث» می‌گویند؛[۱] از این رو، گفته شده مُحَدَّث کسی است که صدای فرشته را می‌شنود بی‌آن که صورت او را ببیند.[۲]
به گفته برخی از محققان، ممکن است گاهی محدَّث صورت فرشته را نیز ببیند؛ چنانکه مریم[۳] و ساره[۴] هم صدای فرشته را شنیدند و هم صورت فرشته را دیدند.[۵] همچنین برخی از محققان در جمع روایات تحدیث گفته‌اند که محدَّث صورت ملکوتی فرشته را نمی‌بیند اما می‌تواند صورت تَمَثُّل‌یافته او را ببیند و صدایش را بشنود.[۶][یادداشت ۱] گفته شده چون تحدیث با گوش باطنی شنیده می‌شود، غیرمحدَّث آن را نمی‌شنود، حتی اگر آنجا حاضر باشد.[۸]
در روایتی از امام صادق(ع) نیز نقل شده که تحدیث به شیوه‌های مختلفی رخ می‌دهد: افکندن به قلب، سخن گفتن فرشته با او، دیدن روح القدس، شنیدن صدایی شبیه به صدای افتادن زنجیر در تشت.[۹]
محدَّثان امت اسلامی
شیعه و سنی اتفاق‌نظر دارند که با خاتمیت[۱۰] ارتباط فرشتگان با انسان‌های برگزیده (محدَّثان) قطع نمی‌شود.[۱۱] برخی از این روایات، در کتاب الغدیر جمع‌آوری شده است.[۱۲]
در منابع شیعی، به امام علی(ع) و سایر امامان شیعه، محدَّث گفته می‌شود به این معنا که آنها بی‌آن که نبی باشند، فرشتگان در گوششان نجوا کرده و در قلبشان الهام می‌کنند.[۱۳]
در منابع روایی، فاطمه(س) را نیز محدَّثه می‌دانند چرا که فرشتگان با او بی آن که نبی باشد، سخن می‌گفتند.[۱۴] از امام جعفر صادق(ع) نقل شده که سلمان نیز محدَّث بود.[۱۵]
در منابع اهل سنت، از عمر بن خطاب به عنوان محدَّث یاد شده است.[۱۶] عالمان اهل سنت، در شرح محدَّث بودن عمر بن خطاب، گوناگون سخن گفته‌اند.[۱۷]
فرق محدَّث با نبی و رسول
از امام صادق(ع) روایت شده که امام و رسول الله(ص) در شیوه کسب علم از این جهت متفاوت هستند که امام، وحی از جانب خدا را نمی‌شنود و آنچه را رسول الله(ص) می‌بیند، او نمی‌بیند؛[۱۸] بلکه امام محدَّث است بدین بیان که خداوند فرشته‌ای را به سوی او می‌فرستد تا در گوش او صدایی طنین افکند.[۱۹] عالمان شیعه نیز بر این نکته تأکید دارند که محدَّث اگرچه با فرشته در ارتباط است، اما نبی و رسول نیست و بر او وحی نازل نمی‌شود.[۲۰]
به گفته امام باقر(ع)، ابوالخطاب -از غلات نامدار و بنیانگذار فرقۀ خَطّابیه- به سبب غفلت از فرق محدَّث و نبی، از محدَّث بودن امامان[۲۱] پیامبر بودن آنها را نتیجه گرفت.[۲۲]
فرق تحدیث با الهام
اکثر متکلمان مسلمان، تحدیث را به معنای عام در نظر می‌گیرند که الهام از مصادیق آن است؛[۲۳] اما برخی از محققان درباره فرق تحدیث و الهام گفته‌اند: در تحدیث، شخص صدای فرشته را می‌شنود؛ (خواه صورت تمثل‌یافته او را ببیند خواه نبیند) اما در الهام، مطلبی به قلب شخص القاء می‌شود بیآنکه صدایی شنیده و یا تصویری دیده شود.[۲۴]
فیض کاشانی در کتاب الوافی بعد از برشمردن شباهت‌های الهام و تحدیث در نحوه دریافت علم غیب، تفاوت آنها را فقط در شیوه رفع حجاب از غیب می‌داند.[۲۵]
فرق تحدیث فرشته و فریب شیطان
امام صادق(ع) در پاسخ به این پرسش که چگونه محدَّث تشخیص می‌دهد در حال شنیدن صدای فرشته است، به این معیار اشاره دارد که تحدیث فرشته، با سکینه و وقار همراه است و محدَّث از این طریق می‌فهمد صدایی که شنیده، صدای فرشته است.[۲۶]
محمدحسین طباطبائی نیز مستند به منابع دینی، در فرق تحدیث فرشته و فریب شیطان به این نکته اشاره دارد که صدای فرشته حق است و شنیدنش با سکینه و اطمینان و وقار همراه است و محدَّث بواسطه تایید و نور الهی مطمئن می‌گردد که این صدای فرشته است اما صدای شیطان گاهی با باطل عجین شده و گاهی به ظاهر حق است اما شنیدنش با اضطراب و نگرانی و دودلی و شتاب و خواری همراه است.[۲۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۲۰؛ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۲۲۲.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۹۰ش، ج۱۴، ص۲۲۵.
- ↑ سوره مریم، آیات۱۷-۱۹.
- ↑ سوره هود، آیات۷۱-۷۳.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۲۱.
- ↑ هاشمی، ماهیت علم امام، ۱۳۹۶ش، ص۲۴۹.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۲۰-۲۲۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۱۹.
- ↑ سوره احزاب، آیه۴۰.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۶۷.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۶۷-۸۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۷۱ و ج۱۴، ص۲۳۶.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۲۳۶.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۶۷؛ صفار قمی، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۳۴۲.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۱۲.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۶۷-۷۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۴۳.
- ↑ صفار قمی، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۳۴۳.
- ↑ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۶۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۵۴؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۷۰.
- ↑ محمدزاده و نیرومند، «رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه»، ص۵۵-۷۴.
- ↑ هاشمی، ماهیت علم امام، ۱۳۹۶ش، ص۲۵۵.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۷۷-۷۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۷۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۶۸.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۲۱.
یادداشت
منابع
- قرآن
- امینی، عبدالحسین، الغدیر، انتشارات مرکز الغدیر، ۱۴۱۶ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری،دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۹۰ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن،دار القلم، ۱۴۱۲ق.
- صفار قمی، محمد بن حسن، بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد، انتشارات مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۴ق.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب اسلامیۀ، ۱۳۶۲ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، انتشارات مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی