قاسم بن علاء همدانی
قاسم بن علاء همْدانی یا قاسم بن علاء آذربایجانی از وکیلان امام حسن عسکری(ع) و امام مهدی(عج). قاسم بن علاء توقیعاتی از امام زمان را از نائبان خاص وی دریافت می‌کرد و به شیعیان ابلاغ می‌نمود. پاره‌ای از توقیعات امام زمان که قاسم بن علاء واسطه نقل آن بوده است، در کتاب‌های حدیثی شیعه از جمله مصباح المتهجد، الکافی و رجال کشی ذکر شده است.
بنابر توقیعی که در کتاب الغیبه شیخ طوسی ذکر کرده، امام زمان(ع) درگذشت قاسم بن علاء را به پسر وی تسلیت گفته است.
زندگی و جایگاه
قاسم بن علاء از قبیله همْدان و ساکن منطقه آذربایجان بوده است.[۱] علاء بن فضیل بن یسار نهدی از اصحاب امام جعفر صادق(ع) پدر او است.[۲]
به نقل شیخ طوسی از محمد بن احمد صفوانی، قاسم بن علاء در مدت ۱۱۷ سال از عمرش سه تن از امامان شیعه، یعنی امام رضا(ع)، امام حسن عسکری(ع) و امام مهدی(عج) را درک کرد.[۳] بنابر کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی، وی وکیل امام حسن عسکری بوده است.[۴] وی در رجال طوسی در فهرست اصحابی است که از ائمه(ع) روایت نکرده‌اند.[۵] قاسم بن علاء همدانی در هشتاد سالگی نابینا شد و یک هفته قبل از وفاتش، دوباره بینایی خود را به‌دست‌آورد. در توقیعی از امام مهدی که خطاب به قاسم بن علاء صادر شد، زمان درگذشت وی (چهل روز پس از دریافت توقیع) اعلام شد.[۶]
تسلیت امام زمان(ع) به حسن بن علاء در وفات پدرش:
«أَلْهَمَکَ اَللَّهُ طَاعَتَهُ وَ جَنَّبَکَ مَعْصِیتَهُ، قَدْ جَعَلْنَا أَبَاکَ إِمَاماً لَکَ وَ فَعَالَهُ لَکَ مِثَالاً».[۷]
مدتی پس از وفات قاسم بن علاء، نامه تسلیت امام زمان(ع) برای فرزندش حسن بن قاسم ارسال شد.[۸] محمدرضا جباری، نویسنده کتاب «سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه»، بر آن است که هرچند نام حسن بن علاء در منابع رجالی ذکر نشده است، اما از نامه تسلیت امام زمان خطاب به وی، می‌توان برداشت کرد که پس از درگذشت قاسم بن علاء، فرزندش حسن، از سوی امام مهدی(عج) به جانشینی پدر در امر وکالت منصوب شده است.[۹]
دریافت و انتقال توقیعات امام زمان
به‌گفته سید ابوالقاسم خویی، فقیه و رجال‌شناس معاصر، قاسم بن علاء از وکیلان ناحیه مقدسه و کسانی است که امام زمان(ع) را ملاقات کرده و معجزات او را دیده است.[۱۰]
طبق نقل شیخ طوسی، همواره توقیعات امام زمان(ع) به‌واسطه محمد بن عثمان و حسین بن روح (نایبان خاص امام مهدی)، به‌دست قاسم بن علاء می‌رسید.[۱۱] وی همچنین از جمله کسانی بوده است که توقیعات ناحیه مقدسه برای وی صادر می‌شد و او وسیله ابلاغ توقیعات به شیعیان بوده است.[۱۲]
برخی از توقیعات امام زمان(ع) به قاسم بن علاء در کتاب‌های حدیثی ذکر شده است؛ از جمله توقیع درباره شیوه صلوات بر اهل‌بیت(ع)،[۱۳] روز ولادت امام حسین(ع)،[۱۴] درخواست دعای قاسم از امام برای سلامتی فرزندانش[۱۵] و لعن احمد بن هلال کرخی[۱۶] از سوی امام در کتاب الغیبه شیخ طوسی، مصباح المتهجد، الکافی و رجال کشی.
پانویس
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۳۴.
- ↑ طوسی، رجال، ۱۴۲۷ق، ص۲۴۸.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۱۱.
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۸۲۶.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۳۴.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۱۱.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۱۵.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۱۵.
- ↑ جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۵۸۶.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۵، ص۳۶.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۱۱.
- ↑ جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۵۸۲.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۷.
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۸۲۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۶۵۸.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۵۳۵.
منابع
- جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه(ع)، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ۱۳۸۲ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، تحقیق عبادالله تهرانی، قم، دار المعارف الإسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال، تحقیق جواد قیومی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۲۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.
- کشی، محمد بن عمر، رجال، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، ۱۴۰۹ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.