 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
حسن بن موسی خشّاب راوی شیعی قرن دوم و سوم است او با اینکه از اصحاب امام عسکری (ع) به شمار می‌آید، اما مستقیماً از آن حضرت روایت نکرده است. بیشتر روایات او فقهی است و به صورت باواسطه از امام صادق(ع) نقل شده است.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| ولادت | قرن دوم |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام عسکری (ع) |
| مشایخ | احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی • علی بن اَسْباط • علی بن حَسّان • غیاث بن کلوب |
| شاگردان | محمد بن حسن صفار قمی • علی بن ابراهیم • سعد بن عبدالله اشعری |
مشخصات
کنیه او ابومحمد است و در اسناد روایات غالباً با نام حسن بن موسی[۱] و در برخی روایات با لقب خشّاب آمده[۲] که ظاهراً ناظر به شغل چوب‌فروشی خود یا خاندانش است.[۳]
ولادت
از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست؛ اما چنانچه نقل خشّاب از اسحاق بن عَمّار صیرفی، از اصحاب امام کاظم(ع)، صحیح باشد،[۴] زمان ولادت او را باید دست‌کم نیمه دوم قرن دوم در نظر گرفت. به گفته شوشتری[۵] در مواردی حسن بن موسی خشّاب با حسن بن موسی حَنّاط، از اصحاب امام صادق(ع)، خلط شده است.[۶]
مشایخ
با اینکه طوسی[۷] نام او را ذیل نام اصحاب امام حسن عسکری(ع) آورده اما مستقیماً از آن حضرت روایتی نقل نکرده[۸] بلکه عمده روایات وی باواسطه از امام صادق(ع) است.
خشّاب از اصحاب امام رضا(ع) و امام جواد(ع) چون احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، علی بن اَسْباط، و علی بن حَسّان واسطی نقل حدیث کرده است.[۹]
از دیگر مشایخ او غیاث بن کَلّوب است[۱۰] که بیشتر روایات خشّاب از اوست.[۱۱]
خشّاب، راوی کتاب غیاث نیز ذکر شده است.[۱۲] به گفته طوسی[۱۳] غیاث بن کلّوب از اهل سنت است اما اصحاب امامیه به روایت او در صورت عدم روایت معارض از طریق شیعه، عمل کرده‌اند و خویی[۱۴] بر همین مبنا به وثاقت غیاث بن کلّوب حکم داده است.
راویان معتبر و محدّثان سرشناسی از خشّاب روایت کرده‌اند،[۱۵] از جمله محمد بن حسن صفار قمی،[۱۶] علی بن ابراهیم[۱۷] و سعد بن عبدالله اشعری.[۱۸] همچنین حمید بن زیاد روایات زیادی از خشّاب به نقل از حسن بن علی بن یوسف معروف به ابن‌بَقّاح راوی شیعی که از اصحاب امام صادق (ع) روایت کرده شنیده است.[۱۹]
اعتبار رجالی
رجالیان متقدم حسن بن موسی را توثیق کرده و از وجوه اصحاب شمرده و او را به علم و کثرت حدیث ستوده‌اند.[۲۰]
رجالیان متأخر وی را ممدوح دانسته‌اند[۲۱] و جزائری[۲۲] او را در شمار راویان حَسَن آورده است.[۲۳]
ادله وثاقت
محمدباقر بهبهانی[۲۴] برای وثاقت خشّاب ادله‌ای اقامه کرده است، از جمله: اوصافی که نجاشی برای خشّاب شمرده و به گزارش وی، ابن‌ولید خشّاب را در شمار راویان ضعیفی که محمد بن احمدبن یحیی از آن‌ها روایت می‌کند، قرار نداده است،[۲۵] اعتماد و استناد کشّی و شیخش، حمدویه‌بن نصیر، به روایات حسن بن موسی از جمله درباره واقفی بودنِ احمدبن حسن بن اسماعیل میثمی[۲۶]و حسن بن سَماعه[۲۷] و روایت مشایخ حدیث قم، نظیر عمران بن موسی و محمد بن حسن صفار، از وی.
مامقانی[۲۸] نیز با توجه به قرائن پیش گفته خشّاب را موثق و احادیث او را صحیح یا حَسَن نزدیک به صحیح دانسته است.[۲۹]
نقد وثاقت
شوشتری[۳۰] دلایل بهبهانی را نقد کرده و نقل قمیان از وی را دلیل ثقه بودن او ندانسته است، زیرا در بین آنان افرادی هستند که غث و سمین را نقل می‌کنند و محدثان قُمیِ اهل نقد همچون احمدبن محمد بن عیسی اشعری و ابن‌ولید نیز از آن‌ها روایت نمی‌کنند. همچنین به نظر او استثنا نشدن وی از راویانی که محمد بن احمدبن یحیی از آن‌ها روایت کرده، حداکثر دال بر عدم ضعف اوست و وثاقت خشّاب را ثابت نمی‌کند.[۳۱]
موضوع روایات خشاب
موضوع بیشتر روایات خشّاب، فقهی[۳۲] یا اعتقادی با مضامینی چون صفات خدا،[۳۳] شأن و منزل اهل‌بیت (ع) و امامان شیعه،[۳۴] علم امام،[۳۵] مسئله غیبت[۳۶] و ردّ غُلات[۳۷] است.
وی همچنین روایاتی با مضمون اخلاقی[۳۸] نقل کرده است.
ابن قولویه قمی نیز روایاتی از وی درباره فضل نماز در مسجد سَهله[۳۹] و ثواب ذکر و زیارت امام حسین(ع) [۴۰] آورده است.
به گفته نجاشی[۴۱] خشّاب دو کتاب به نام‌های کتاب الرد علی الواقفه و کتاب النوادر داشته و کتاب الحج و کتاب الانبیاء نیز به او نسبت داده شده است. نجاشی[۴۲] و طوسی،[۴۳] هریک، طریق خود را به کتاب خشّاب ذکر کرده‌اند که طریق طوسی را ضعیف دانسته‌اند.[۴۴]
موحد ابطحی[۴۵] احتمال می‌دهد خشّاب کتابی رجالی نیز داشته باشد، زیرا کشّی نقل‌های فراوانی از وی درباره احوال راویان آورده است.[۴۶]
پانویس
- ↑ خویی، ج۵، ص۱۴۵
- ↑ خویی، ج۵، ص۱۴۶، ج۲۳، ص۹۲
- ↑ سمعانی، ج۲، ص۳۶۶
- ↑ طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۲۱۴
- ↑ ج۳، ص۳۸۵
- ↑ طوسی، تهذیب، ج۲، ص۳۵۷ـ۳۵۸
- ↑ رجال، ص۳۹۸
- ↑ رجال، ص۴۲۰
- ↑ کلینی، ج۱، ص۱۹۲؛ ابن‌بابویه، کتاب من لایحضر، ج۴، ص۵۳۱؛ طوسی، تهذیب، ج۱، ص۲۰۲، ج۳، ص۳۷، ۲۴۹، ج۶، ص۲۱۴، ۳۰۱؛ خویی، ج۵، ص۳۹۲-۳۹۳
- ↑ طوسی، تهذیب، ج۳، ص۲۹، ج۶، ص۳۱۴؛ طوسی، فهرست، ص۳۵۵-۳۵۶
- ↑ خویی، ج۵، ص۳۹۱-۳۹۵
- ↑ نجاشی، ص۳۰۵؛ طوسی، فهرست، ص۳۵۶
- ↑ عدة، ج۱، ص۳۷۹-۳۸۰
- ↑ ج۱۳، ص۲۳۵
- ↑ خویی، ج۵، ص۳۹۲-۳۹۵
- ↑ صفّار قمی، ص۳۱، ۷۸، ۳۳۷، ۵۲۷؛ طوسی، تهذیب، ج۵، ص۳۷۷، ج۶، ص۱۶۲
- ↑ کلینی، ج۱، ص۳۳۷، ج۵، ص۴۷۰
- ↑ ابن‌قولویه، ص۸۴، ۲۱۵، ۴۲۷؛ ابن‌بابویه، کتاب من لایحضر، ج۴، ص۵۳۱؛ طوسی، تهذیب، ج۱، ص۲۰۲، ج۳، ص۲۰۰، ۳۲۴
- ↑ کلینی، ج۲، ص۸۷، ۱۱۴، ۴۶۷، ۶۲۱، ج۳، ص۵۰۴، ج۵، ص۳۴، ۱۴۷، ۳۲۵، ج۶، ص۲۹۷، ۳۰۰، ۵۳۹؛ خویی، ج۵، ص۳۹۲-۳۹۵، ج۲۳، ص ۳۴۳-۳۴۴
- ↑ نجاشی، ص۴۲؛ ابن‌داوود حلّی، ص۷۸؛ علامه حلّی، ص۱۰۴
- ↑ طریحی، ص۱۰۵؛ اردبیلی، ج۱، ص۲۲۷؛ مجلسی، ص۶۰؛ کاظمی، ص۱۹۳
- ↑ ج۳، ص۱۰۰
- ↑ موسوی عاملی، ج۷، ص۳۶۰
- ↑ ص۱۵۵
- ↑ مامقانی، ج۲۱، ص۸۹۹۰
- ↑ کشّی، ص۴۶۸
- ↑ کشّی، ص۴۶۹
- ↑ ج۲۱، ص۹۰
- ↑ زنجانی، ص۵۵۹؛ موحد ابطحی، ج۲، ص۵۵؛ مامقانی، ج۲۱، ص۹۲، پانویس
- ↑ ج۳، ص۳۸۵
- ↑ مامقانی، ج۲۱، ص۹۰-۹۱، پانویس محیی‌الدین مامقانی؛ خویی، ج۱، ص۷۴-۷۵
- ↑ کلینی، ج۳، ص۵۴۲، ج۵، ص۱۴۷، ۴۷۰، ج۶، ص۲۵۲، ۲۹۷، ۳۰۰، ۳۰۵، ج۷، ص۱۷۳؛ طوسی، تهذیب، ج۱، ص۱۳۸، ۲۰۲، ۲۳۷-۲۳۸، ۳۳۷، ۴۴۴، ج۲، ص۵۳-۵۴، ۲۹۷، ۳۵۸؛ اردبیلی، ج۱، ص۲۲۷-۲۲۸؛ خویی، ج۵، ص۳۹۱-۳۹۵، ج۲۳، ص۳۴۳-۳۴۴
- ↑ کلینی، ج۱، ص۱۲۷؛ ابن‌بابویه، التوحید، ص۳۱۶-۳۱۷؛ کشی، ص۲۷۹-۲۸۰
- ↑ صفّار قمی، ص۳۱، ۳۷، ۶۰، ۶۵، ۷۷-۷۸، ۸۱، ۹۱-۹۲، ۹۸، ۱۲۵، ۱۳۸، ۲۲۶، ۳۴۰، ۵۰۰؛ کلینی، ج۱، ص۱۸۰، ۱۹۲، ۲۲۱، ۲۷۵
- ↑ صفّار قمی، ص۲۳۲-۲۳۴، ۲۴۲-۲۴۳، ۳۳۷، ۳۴۶-۳۴۷، ۴۱۳، ۴۴۰؛ کلینی، ج۱، ص۲۲۹؛ ابن‌بابویه، کمال الدین، ج۲، ص۴۱۲؛ کشّی، ص۶۱۴
- ↑ کلینی، ج۱، ص۳۳۷؛ ابن‌بابویه، کمال الدین، ج۲، ص۳۶۰، ۳۸۲
- ↑ کشّی، ص۲۲۵-۲۲۶
- ↑ کلینی، ج۱، ص۲۷، ج۲، ص۸۷، ۱۱۴، ۴۶۷، ج۴، ص۲۲
- ↑ ص۷۴-۷۶
- ↑ ص۲۱۲، ۲۱۵، ۲۸۶، ۴۲۷
- ↑ ص۴۲
- ↑ ص۴۲
- ↑ فهرست، ص۱۲۷
- ↑ خویی، ج۵، ص۱۴۵؛ موحد ابطحی، ج۲، ص۵۶
- ↑ موحد ابطحی، ج۲، ص۵۶
- ↑ کشّی، ص۸۰، ۸۹۹۰
منابع
- ابن‌بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم، ۱۳۵۷ش.
- ابن‌بابویه، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۱۴ق.
- ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۳ش.
- ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف، ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲، چاپ افست قم، (بی‌تا).
- ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق.
- اردبیلی، محمد، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- بهبهانی، محمدباقربن محمد اکمل، تعلیقات علی منهج‌المقال، در محمد بن علی استرآبادی، منهج‌المقال فی تحقیق احوال الرجال المعروف بالرجال الکبیر، چاپ سنگی (تهران)، ۱۳۰۷ش.
- جزائری، عبدالنبی‌بن سعدالدین، حاوی‌الاقوال فی معرفة الرجال، قم، ۱۴۱۸ق.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث ، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- زنجانی، موسی‌بن عبداللّه ، کتاب الجامع فی الرجال، قم، ۱۳۹۴ق.
- سمعانی ، الانساب، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳/ ۱۹۶۳.
- شوشتری، قاموس الرجال قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۲۵ق.
- صفّار قمی، محمد، بصائرالدرجات الکبری فی فضائل آل‌محمد (ع)، چاپ محسن کوچه‌باغی تبریزی، تهران، ۱۳۶۲ش.
- طریحی، فخرالدین‌بن محمد ، جامع المقال فیما یتعلق به احوال الحدیث و الرجال، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران، ۱۳۷۴ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، چاپ حسن موسوی خرسان، نجف، ۱۳۷۵ـ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶ـ۱۹۵۷، چاپ افست تهران، ۱۳۶۳ش.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب‌الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۵ق.
- طوسی، محمد بن حسن، عدّة‌الاصول و بذیله الحاشیة الخلیلیة، لخلیل‌بن غازی قزوینی، چاپ محمدمهدی نجف، قم، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماءالمصنفین و اصحاب‌الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم، ۱۴۲۰ق.
- علامه حلّی، خلاصة‌الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق.
- کاظمی،محمدامین‌بن محمدعلی ، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین، چاپ مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۵ق.
- کشّی، محمد بن عمر ، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۸ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح‌المقال فی علم الرجال، چاپ محیی‌الدین مامقانی، قم، ۱۴۲۳ق.
- مجلسی، محمدباقربن محمدتقی ، الوجیزة فی الرجال، چاپ محمدکاظم رحمان‌ستایش، تهران، ۱۳۷۸ش.
- ابطحی، محمدعلی موحد ، تهذیب‌المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، ج۲، نجف، ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
- موسوی عاملی، محمد بن علی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع‌الاسلام، قم، ۱۴۱۰ق.
- نجاشی، احمدبن علی ، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال‌النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام