آیه ۲۶ سوره اسراء
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | إسراء |
| شماره آیه | ۲۶ |
| جزء | ۱۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | ادای حق خویشاوندان، فقیران و در راه ماندگان با رعایت اعتدال |
آیه ۲۶ سوره إسراء دستور به ادای حق خویشان، فقیران و درراهماندگان با رعایت اعتدال در بخشش است. به گفته ناصر مکارم شیرازی نهی از تبذیر در این آیه، بعد از دستور به ادای حق خویشان و مستمندان به این دلیل دانسته شده که شخص تحت تاثیر عواطفِ خویشی بیش از حدِ استحقاق به آنها انفاق نکند؛ چراکه تبذیر در همه جا نکوهیده و رعایت اعتدال مورد تاکید است.
طبق روایات شیعه این آیه خطاب به پیامبر(ص) است. بعد از نزول آیه، او فدک را به فاطمه(س) و فرزندانش بخشید. از این آیه به همراه داستان بخشیدن فدک به فاطمه(س) در مناظره امام رضا(ع) برای اثبات عترت پیامبر(ص) استفاده شده است.
تبذیر از جمله گناهان کبیره و حرام دانسته شده که موجب محجورشدن شخص (ممنوعیت از تصرف در اموال) میشود.
معنای آیه
آیه ۲۶ سوره إسراء دستور خدا به پیامبر در مورد ادای حقوق خویشان، فقیران و درراهماندگان است.[۱] این آیه در راستای تذکر به رعایت اعتدال[۲] از بخشش اسرافگونه[۳] و غیرمنطقی[۴] برحذر داشته و نهی کرده است.[۵]
﴿وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا ٢٦﴾ [اسراء:26]﴿و حق خویشاوند را به او بده و مستمند و در راهمانده را [دستگیری کن] و ولخرجی و اسراف مکن ٢٦﴾
ذاالقربی: خویشان پیامبر(ص)
احادیث رسیده از معصومین «ذاالقربی» را خویشان پیامبر(ص) دانستهاند. طبق روایتی، امام رضا(ع) زمانی که در مجلس مامون با دیگر عالمان به مناظره بود به این آیه برای برگزیده بودن ائمه(ع) نسبت به سائرین استدلال کرده است. سپس در شرح آیه میفرماید بعد از نزول آیه، پیامبر(ص) فاطمه(س) را صدا زد و فدک را به او و فرزندانش بخشید.[۶]
طبق برخی روایات دیگر، تمام این آیه در مورد اعطای فدک به فاطمه(س) است و فقیران و درراهماندگان مذکور در آیه، از فرزندان فاطمه(س) هستند.[۷] به گفته محسن قرائتی برخی روایات آیه را مربوط به خمس دانستهاند. همچنین طبق برخی دیگر از روایات آیه در مورد اعلام وصیت به جانشینی امام علی(ع)، توسط پیامبر(ص) است. و بر این اساس منظور از «تبذیر» غلوّ است.[۸]
به گفته مشهدی در کنز الدقائق طبق برخی از تفاسیر اهل سنت با توجه به اینکه آیات سابق به حقوق والدین اشاره دارد، این آیه آمد تا اهمیت ادای حقوق سایر خویشاوندان را متذکر شود.[۹]
تبذیر نکنید!
در مورد تبذیر نکاتی مدنظر محققان قرار گرفتهشده که برخی از آنان چنین است:
- تفاوت با اسراف: تبذیر را اسراف همراه با تباهکردن مال،[۱۰] استفاده مال در غیر جای استحقاق خودش[۱۱] یا در غیر حق و مصارف شرعی دانستهاند.[۱۲]
- علت نهی از تبذیر در آیه: به گفته مکارم شیرازی نهی از تبذیر در این آیه، بعد از دستور به ادای حق خویشان و مستمندان به این دلیل دانسته شده که شخص تحت تاثیر عواطف خویشی بیش از حدِ استحقاق، به آنها انفاق نکند؛ چرا که تبذیر در همه جا نکوهیده و رعایت اعتدال در بخشش مورد تاکید است. تشبیه مبذرین به شیاطین و برادر خواندن آنها با شیاطین در آیه بعد را نیز تاکید بیشتری بر نهی از تبذیر دانستهاند.[۱۳]
- حکم شرعی تبذیر: حرمت تبذیر را از ضروریات دین و مورد اجماع فقها دانستهاند.[۱۴] تبذیر از جمله گناهان کبیره دانسته شده[۱۵] که موجب محجور شدن (ممنوعیت از تصرف در اموال خویش) مبذر میشود. بنابر نظر فقها کسانی که دچار آفت تبذیر میگردندند از نظر شرعی سفیه قلمداد شده و به حکم حاکم از تصرف در اموال خود ممنوع میشوند.[۱۶]
پانویس
- ↑ التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۶، ص۴۶۸.
- ↑ تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۸۶.
- ↑ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۸۶.
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ۱۳۷۲ش، ص۲۸۴.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۳۱؛ طوسی، التبیان، دار إحیاء التراث العربی، ج۶، ص۴۶۹.
- ↑ تفسیر اهل بیت علیهم السلام، ۱۳۹۴ش، ج۸، ص۱۴۲
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۵، ص۴۴.
- ↑ مشهدی، تفسیر کنز الدقائق، ۱۳۶۸ش، ج۷، ص۳۸۸.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۰، ص۱۹۳.
- ↑ حقی، روح البیان، دارالفکر، ج۱۵، ص۱۵۱.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۲۴۱؛ ج۹، ص۶۵۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۲، ص۸۸.
- ↑ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۷۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۳، ص۳۱۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۶، ص۵۲.
منابع
- برازش، علیرضا، تفسیر اهل بیت علیهم السلام، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۹۴ش.
- حقی برسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۵ق.
- شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیهالسلام، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ق.
- طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، ۱۳۷۸ش.
- فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، لبنان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۸ش
- مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۲ش.
- مشهدی، محمد، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، محقق ابراهیم سلطانی نسب، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۳۶۲ش.