آیه ۶۴ سوره یوسف خدا را بهترین حافظ و نگهبان برای انسان معرفی می‌کند؛ زیرا او نسبت به بندگانش از همه مهربان‌تر است. حضرت یعقوب در این آیه فرزندان خود را به دلیل کوتاهی در حفاظت از یوسف غیرقابل اعتماد دانسته است و نگرانی خود را از سپردن بنیامین به آنها ابراز می‌دارد. وی در ادامه خدا را بهترین حافظ معرفی می‌کند. به گفته مفسران این آیه مؤمنان را تشویق به توکل بر خدا می‌کند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | یوسف |
| شماره آیه | ۶۴ |
| جزء | ۱۳ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | خدا بهترین محافظ و نگهدار |
| درباره | بی‌اعتمادی یعقوب به فرزندانش در محافظت از بنیامین |
فراز «فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا ۖ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ» در آیه ۶۴ سوره یوسف در تعویذها و حرزهای مختلف برای ایمن ماندن از بلاها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین گفته شده خواندن و همراه داشتن این بخش از آیه به همراه برخی آیات دیگر، جهت محفوظ ماندن از بلاها مؤثر است.
نکات کلی
آیه ۶۴ سوره یوسف، پاسخ حضرت یعقوب به درخواست فرزندانش برای به همراه بردن بینامین به مصر جهت دریافت گندم را بیان می‌کند. برادران یوسف پس از بازگشت از سفر مصر و به درخواست عزیز مصر، از یعقوب خواستند تا در سفر آتی بنیامین، برادرِ تَنی یوسف را به همراه آنها به مصر بفرستد؛ در غیر این صورت، به آنها گندم نخواهد داد.[۱] حضرت یعقوب که قبلا با سپردن یوسف به برادرانش، او را از دست داده بود، دیگر به فرزندانش اعتماد نداشت؛ به‌همین‌دلیل به آنها گفت: آیا همان‌گونه که پیش از این، درباره یوسف به شما اعتماد کردم، دوباره اعتماد کنم و بنیامین را با شما همراه سازم؟[۲]
حضرت یعقوب در مقابل تأکید فرزندانش بر محافظت از بنیامین، می‌گوید خدا بهترین حافظ و نگهدار و مهربانترین شخص است. وی با بیان این عبارت می‌خواهد بگوید اگر بنیامین را به همراه شما بفرستم، با اعتماد به خدا و توکل بر او خواهم فرستاد نه با اطمینان به وعده شما.[۳] برخی از مفسران نوشته‌اند پس از این که حضرت یعقوب فرزندانش را غیرقابل اعتماد دانست، بر او وحی شد که خدا یوسف و برادرش را محافظت می‌کند؛ از این رو در ادامه گفت که خدا بهترین حافظ و مهربانترین افراد است.[۴]
قَالَ هَلْ آمَنُكُمْ عَلَيْهِ إِلَّا كَمَا أَمِنتُكُمْ عَلَىٰ أَخِيهِ مِن قَبْلُ ۖ فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا ۖ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ
یعقوب گفت: آیا همان گونه که شما را پیش از این بر برادرش امین گردانیدم، بر او امین سازم؟ پس خدا بهترین نگهبان است، و اوست مهربانترین مهربانان.
برداشت‌ها
علامه طباطبایی با استفاده از این آیه می‌گوید در جایی که ناگزیر باشیم بین توکل بر خدا و واگذار کردن کارها به او و بین اطمینان کردن به دیگران یکی را انتخاب کنیم، باید بر خدا توکل و اعتماد کرد.[۵] محسن قرائتی از این آیه چنین برداشت کرده است که اعتماد دوباره به کسی که سابقه بدعهدی دارد، کار عاقلانه‌ای نیست.[۶] محمد ماتُریدی نیز با استناد به این آیه معتقد است اگر کسی در موضوعی دچار خیانت شد، می‌توان او را در زمینه مشابه، متهم به خیانت کرد؛ همان گونه که یعقوب، فرزندانش را متهم به امکان تکرار خیانت کرد.[۷]
صاحب المیزان معتقد است که رحمت و مهربانی خدا، منشأ محافظت او از بندگانش است. یعنی چون خدا مهربانترین مهربانان است، بهترین نگهدار و حافظ برای انسان به شمار می‌رود.[۸] وی همچنین معتقد است در عبارت «وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ»، کنایه‌ای از زبان یعقوب نسبت به برادران یوسف وجود دارد که رفتار آنها با یوسف را بی‌رحمانه توصیف می‌کند.[۹]
آثار معنوی
در منابع دینی نقل شده است که خواندن و به همراه داشتن عبارت «فَاللَّهُ خَيْرٌ حَافِظًا ۖ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ» از آیه ۶۴ سوره یوسف به همراه برخی آیات دیگر، موجب محفوظ ماندن انسان در پناه خدا می‌شود.[۱۰][یادداشت ۱] همچنین در تعدادی از تعویذها[۱۱] و حرزهای منقول از امامان شیعه، از این عبارت استفاده شده است.[۱۲] برخی گزارش‌ها از اهل‌سنت نیز تأثیرگذاری این بخش از آیه را تأیید کرده است.[۱۳]
برخی از مفسران قرآن نقل کرده‌اند هنگامی که حضرت یعقوب به خدا توکل کرد و گفت که خدا بهترین نگهدار و مهربانترین مهربانان است، خدا به عزت و جلال خود قسم خورد، هر دو فرزندت را به تو برمی‌گردانم.[۱۴]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۷۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۲۴.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۲۲۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۲۱۴.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۴، ص۲۴۳.
- ↑ ماتریدی، تأویلات اهل‌السنه، ۱۴۲۶ق، ج۶، ص۲۶۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۲۱۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۲۱۴.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۵ق، ص۱۹۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۳، ص۲۹۸.
- ↑ سید بن‌طاوس، جمال الاسبوع، ۱۳۳۰ق، ص۶۲.
- ↑ ابن‌طاوس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۲۳ و ۲۹۸؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۹۱، ۳۷۱.
- ↑ فیومی، فتح القریب، ۱۴۳۹ق، ج۷، ص۵۰۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۳۷۸؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۲.
یادداشت
منابع
- آلوسی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌طاوس، علی بن موسی، جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع، قم، دار الرضی، چاپ دوم، ۱۳۳۰ق.
- ابن‌طاوس، علی بن موسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم، دار الذخائر، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- صافی، محمود، الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویه هامه، دمشق، دار الرشید، چاپ چهارم، ۱۴۱۸ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق قضل الله یزدی طباطبایی، و هاشم رسولی، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، تحقیق عبدالله ترکی، جیزه، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- فیومی، حسن بن علی، فتح القریب المجیب علی الترغیب و الترهیب، تحقیق محمد اسحاق آل‌ابراهیم، ریاض، محمد اسحق آل‌ابراهیم، چاپ اول، ۱۴۳۹ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، المصباح (جنة الامان الواقیه)، قم، دار الرضی، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.