نور العین فی مشهد الحسین (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابو اسحاق اسفراینی |
| موضوع | مقتل امام حسین(ع) |
| زبان | عربی |
نورُ الْعَیْن فی مَشْهَدِ الْحُسَیْن کتابی به زبان عربی نوشته فقیه شافعی، ابراهیم بن محمد اسفراینی مشهور به ابو اسحاق اسفراینی (متوفای ۴۱۷ یا ۴۱۸ق) که درباره مقتل امام حسین(ع) نگاشته شده است. در انتساب این اثر به اسفراینی، تشکیک کرده‌اند و بسیاری از عاشوراپژوهان به ساختگی و غیرمستند بودن آن تصریح دارند.
انتساب کتاب به اسفراینی
برخی مانند آقا بزرگ تهرانی[۱]، اسماعیل پاشا بغدادی[۲] و الیان سرکیس[۳] نورالعین را از ابواسحاق اسفراینی می‌دانند؛ اما هیچ‌کدام از منابع قدیمی، چنین کتابی را در شرح‌حال او گزارش نکرده‌اند.[۴] سید عبدالعزیز طباطبایی در اهل البیت فی المکتبة العربیة می‌گوید: من احتمال می‌دهم که این کتاب، ساختگی و منتسب به اسفراینی است، چون اسلوب آن با آثار قلمی قرن چهارم سازگار نیست.[۵]
محتوا
نور العین بدون فصل‌بندی و عنوان‌بندی است و نویسنده برای گزارش‌های خود سندی ارائه نکرده و تنها هر گزارش را با تعبیر «قال الراوی» آغاز کرده است. از این رو ساختار نگارشی آن شبیه داستان و عامه‌پسند است.
نخستین مطلب کتاب، روایتی از ابن عباس به نقل از حضرت محمد(ص) است که بهترین قرن‌ها قرن کسانی است که رسول خدا را دیدند و به او ایمان آوردند همان گونه که خداوند در آیه ۱۱۰ سوره آل‌عمران می‌گوید شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‌اید. نویسنده درباره مدت این قرن چند دیدگاه را نقل کرده و صحیح‌ترین را ۱۰۰ سال دانسته است. وی هم چنین تصریح دارد که برتری این مردمان در قرن اول به معنای فضیلت و برتری مطلق آنها در تمامی جهات نیست[۶] مطلب پایانی کتاب ماجرای اسارت ابراهیم بن اشتر در دوران قیام مختار و ماجرای رهایی او از دست دشمنان است.[۷]
انتقادها به کتاب
میرزا محمد ارباب در کتاب اربعین حسینیه، نورالعین را کتابی بی‌اعتبار توصیف کرده که نویسنده‌اش ناشناخته است.[۸]
سید محمدعلی قاضی طباطبایی هم کتابش در چند جا درباره نورالعین می‌نویسد که مقتل اسفراینی از کتب بسیار ضعیف و غیر قابل اعتماد[۹] و در ضعف و مجعول‌بودن مانند مقتل ابی مخنف است.[۱۰] او این کتاب را پر از جعلیات و نقلیات قصه‌سرایان می‌داند.[۱۱]
فضل‌علی قزوینی در کتاب الامام الحسین و اصحابه هم درباره مقتل اسفراینی می‌گوید هرکس در مقتل چاپ‌شده‌اش (نورالعین) نگاه کند دروغ‌هایی را در آن خواهد شناخت و چیزهایی که شیعه و سنی بر خلاف آن اتفاق کرده‌اند خواهد دید. گزارش ساخته‌های نویسنده برای ما مهم نیست و هرکس که می‌خواهد به مقتلش نگاه کند؛ زیرا ما به هرچه که او به تنهایی نقل کند اعتمادی نداریم.[۱۲]
برخی از عاشوراپژوهان هم این کتاب را شامل دروغ‌های عجیب و غریب و خلاف عقل فراوان گفته‌اند به‌گونه‌ای که نمی‌توان آن را منتسب به ابواسحاق اسفراینی، فقیه شافعی دانست.[۱۳]
نمونه‌هایی از تحریفات
به‌گفته عاشوراپژوهان معاصر، برخی تحریفات راه‌یافته در نورالعین را این‌گونه ذکر کرده‌اند:
- امام حسین که از مدینه به مکه رفته بود از مکه به مدینه برگشت و سپس از مدینه به‌سوی کوفه و کربلا رفت.
- یاران امام حسین(ع)، شب عاشورا از او بریدند و پراکنده شدند و به سپاه عمر بن سعد پیوستند.
- حضرت زینب پس از مشاهدهٔ سر برادر بر روی نیزه، سر خود را به چوب محمل کوبید و شکافت.[۱۴]
نسخه‌ها
محقق طباطبایی برخی نسخه‌های نورالعین را این‌گونه ذکر می‌کند:
- نسخه کتابخانه مدرسه سپهسالار در تهران
- نسخه دانشگاه کمبریج
- نسخه کتابخانه ملی در تهران
- نسخه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.[۱۵]
پانویس
- ↑ تهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۷۲و۷۳.
- ↑ بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ص۸.
- ↑ سرکیس، معجم المطبوعات العربیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹۷.
- ↑ طباطبایی، اهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ص۶۵۵.
- ↑ اسفراینی، نور العین، تونس چاپ منار، ج۱، ص۳.
- ↑ اسفراینی، نور العین، تونس چاپ منار، ج۱، ص۱۰۸-۱۱۲
- ↑ ارباب قمی، اربعین حسینیه، ص۲۷۷.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا، ۱۳۸۳ش، ص۳۲.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا، ۱۳۸۳ش، ص۴۲.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهداء، ۱۳۸۳ش، ص۳۵۲.
- ↑ قزوینی، الامام الحسین و اصحابه، ج، ۱۴۱۵ق، ص۱۵۰.
- ↑ فاطمی، منابع تحریف‌گستر در حادثه عاشورا، ۱۳۸۳ش.
- ↑ صحتی سردرودی، تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین با رویکردی کتابشناسانه، ۱۳۸۳ش.
- ↑ طباطبایی، اهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ق، ص۶۵۵.
منابع
- طباطبایی، عبدالعزیز، أهل البیت فی المکتبة العربیة، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
- قاضی طباطبائی، سید محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء(ع)، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۸۳ش.
- ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (ع)، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۸ش.
- ارباب، محمدتقی، اربعین حسینیه، انتشارات اسوه، ۱۳۷۲ش.
- قزوینی، فضل‌علی، الامام الحسین و اصحابه، قم، ۱۴۱۵ق.
- بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیة العارفین، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۱۰ق.
- صحتی سردرودی، محمد، تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع) با رویکردی کتابشناسانه، کتاب‌های اسلامی، پاییز ۱۳۸۳، شماره ۱۸.
- فاطمی، سید حسن، منابع تحریف‌گستر در حادثه عاشورا، کتاب‌های اسلامی، تابستان ۱۳۸۳، شماره ۱۷.