عقیله بنی‌هاشم (لقب)
عقیله بنی‌هاشم لقب حضرت زینب(س) فرزند امام علی(ع) است. بنا بر لِسان‌العرب، «عقیله» وقتی در ارتباط با قوم قرار می‌گیرد، به‌معنای بزرگ قوم است.[۱] برخی از جمله آیت‌الله جوادی آملی آن را صیغهٔ مبالغه و به‌معنای بسیارعاقل هم دانسته‌اند.[۲]
این لقب در کتب اربعه و بِحارالانوار نیامده است؛ اما در کتاب‌های قرن چهاردهم مانند مَقتل مُقَرَّم[۳] و مِنهاجُ البراعة فی شرحِ نهج البلاغة[۴] و تَنقیحُ‌المَقال[۵] و نیز زمان‌های بعد[۶] دیده می‌شود. لقب عقیله، در خصوص حضرت زینب، در کتاب‌ها، با این عبارات به کار رفته است: عقیله بنی‌هاشم حضرت زینب(ع)، السیدة زینب عقیلة بنی‌هاشم، حضرت زینب عقیله بنی‌هاشم، زینب کبری عقیله بنی‌هاشم.[۷] در سخنرانی‌ها هم گاه «عقیله بنی‌هاشم» را به جای نام حضرت زینب به کار می‌برند.[۸]
ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین، مادر عَوْن بن عبدالله بن جعفر را «زینب عقیله دختر علی بن ابی‌طالب» معرفی کرده و این سخن را از ابن‌عباس نقل کرده است: «حَدَّثَتْنی عَقیلَتُنا زینب بنتُ علیِّ بنِ ابی‌طالب علیه‌السّلام».[۹]
گفته شده حضرت زینب(س) به سبب برخورداری از عقل سرشار توانست قافله خاندان رسول خدا(ص) را پس از اسارت، از کربلا تا کوفه و از کوفه تا شام و از شام تا مدینه اداره کند و در مدینه، در کنار امام سجاد(ع)، نقشی مهم در مجالس بزرگداشت امام حسین(ع) و افشاگری بنی‌امیه ایفا کند.[۱۰]
سید محمدعلی قاضی طباطبایی (درگذشت: ۱۳۹۹ق) در کتاب تحقيق درباره اول اربعين سيد الشهدا(ع)[۱۱] و ذبیح‌الله محلاتی (درگذشت: ۱۴۰۶ق)[۱۲] لقب «عقیلةالعرب» را نیز برای حضرت زینب(س) ذکر کرده‌اند.
پانویس
- ↑ در لسان‌العرب، ذیل «عقل» آمده است: «عَقِیلةُ القومِ: سَیِّدُهم».
- ↑ «ضرورت بازشناسی شخصیت حضرت زینب کبری(س)»، بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء؛ قزوینی، زینب الکبری من المهد الی اللحد، ۱۴۲۴ق، ص۴۰، پاورقی محقق.
- ↑ مقرم، مقتل الحسین(ع)، ۱۴۲۶ق، ص۲۷۲ و ۲۹۰.
- ↑ خویی، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، چاپ چهارم، ج۱۵، ص۳۹.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ اول، ج۳، ص۷۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نقدی، زینب الکبری، ۱۳۶۲ش، ص۱۷؛ قرشی، السیدة زینب، ۱۴۲۲ق، ص ۴۰.
- ↑ انصاری قمی، «کتاب‌شناسی حضرت زینب(ع)»، ص۱۶۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: «مناقب عقیله بنی‌هاشم در کلام اهل بیت(ع)»، خبرگزاری تسنیم؛ «ولادت عقیله بنی هاشم مبارکباد»، دانشگاه علم و صنعت ایران.
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۸۵ق، ص۶۰.
- ↑ قزوینی، زینب الکبری من المهد الی اللحد، ۱۴۲۴ق، ص۴۰، پاورقی محقق.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقيق درباره اول اربعين حضرت سيد الشهدا(ع)، ۱۳۸۳ش، ص۵۱.
- ↑ محلاتی، رياحين الشريعة، چاپ اول، ج۳، ص ۸۸.
منابع
- اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق: کاظم مظفر، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- انصاری قمی، ناصرالدین، «کتاب‌شناسی حضرت زینب(ع)»، در مجله میراث شهاب، شماره ۷۲ و ۷۳، ۱۳۹۲ش.
- «ضرورت بازشناسی شخصیت حضرت زینب کبری(س)»، وبگاه بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء، تاریخ درج مطلب: ۷ بهمن ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۷ مرداد ۱۴۰۳ش.
- خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تحقیق: سید ابراهیم میانجی، بنیاد فرهنگی امام مهدی(ع)، چاپ چهارم.
- قاضی طباطبایی، سید محمدعلی، تحقيق درباره اول اربعين حضرت سيد الشهدا(ع)، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۸۳ش.
- قرشی، باقرشریف، السیدة زینب، بیروت، دار محجة البیضاء و دار الرسول الاکرم(ص)، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- قزوینی، سید محمدکاظم، زینب الکبری من المهد الی اللحد، تحقیق: سید مصطفی قزوینی، قم، دار الغدیر، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق،
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ اول.
- محلاتی، ذبیح‌الله، رياحين الشريعة در ترجمه دانشمندان بانوان شيعه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول.
- محمدی، سالار و دیگران، عقیله بنی‌هاشم: حضرت زینب(ع)، قانون‌یار، ۱۳۹۴ش.
- مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین(ع)، بیروت، موسسة الخرسان، ۱۴۲۶ق.
- مناقب عقیله بنی‌هاشم در کلام اهل بیت(ع)»، سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۵ بهمن ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۷ مرداد ۱۴۰۳ش.
- نقدی، جعفر، زینب الکبری بنت الامام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع)، قم، شریف رضی، ۱۳۶۲ش.
- ولادت عقیله بنی هاشم مبارکباد، وبگاه دانشگاه علم و صنعت ایران، تاریخ بازدید: ۱۷ مرداد ۱۴۰۳ش.