داوود بن قاسم بن اسحاق
| از اصحاب و راویان چهار تن از امامان شیعه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | داوود بن قاسم بن اسحاق بن عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب |
| لقب | ابوهاشم جعفری |
| محل زندگی | بغداد |
| وفات | جمادی‌الاول ۲۶۱ق، سامرا |
| محل دفن | حرم عسکریین |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام رضا(ع) • امام جواد(ع) • امام هادی(ع) • امام حسن عسکری(ع) |
| راویان از او | علی بن ابراهیم قمی • سهل بن زیاد آدمی • احمد بن محمد بن عیسی اشعری • احمد بن اسحاق قمی و ... |
| اعتبار | از راویان مورد اعتماد و نامدار امامیه |
| تألیفات | اخبار ابوهاشم • کتاب شعر در مدح اهل بیت(ع) |
| سایر | وکالت امام زمان(عج) در زمان غیبت صغرا |
داوود بن قاسم بن اسحاق (درگذشت ۲۶۱ق)، مشهور به ابوهاشم جعفری و داوود بن قاسم جعفری، از اصحاب چهار تن از امامان شیعه، امام رضا(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع)، بوده و از راویان مورد اعتماد و نامدار امامیه به شمار می‌رود.
ولادت و نسب
داوود بن قاسم بن اسحاق بن عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب، نام و نسب کامل اوست. پدر وی، قاسم بن اسحاق از اصحاب امام صادق(ع) [۱] و از یاران محمد بن عبدالله، معروف به نفس زکیه بوده است. گفته شده که وی از طرف نفس زکیه، امیر یمن شد؛ اما پیش از آنکه کار خود را شروع کند، نفس زکیه به قتل رسید.[۲]
مادر بزرگ ابوهاشم (مادر قاسم بن اسحاق)، ام حکیم دختر قاسم بن محمد بن ابی‌بکر است. او پدر ابوهاشم پسر خاله امام صادق(ع) بوده است.[۳]
بر اساس منابع، وی ساکن بغداد بوده است.[۴] و احتمالا در اواخر سده دوم هجری متولد شده است چراکه وی در سفر امام رضا(ع) از مدینه به مرو، در شهر ایذه (ایذج) به دیدار ایشان می‌رود.[۵]
وکالت
سازمان وکالت به عنوان وسیله‌ای برای ارتباط میان شیعیان و امامان شیعه بود که با شدت گرفتن کنترل خلفای عباسی و نیز برای آماده‌سازی شیعیان برای غیبت امام زمان (عج) شکل گرفته بود. ابوهاشم جعفری نیز یکی از افراد مورد اعتماد ائمه(ع) بود که در زمان غیبت صغرای امام زمان(ع) نیز وکالت ایشان را برای مدتی در اختیار داشت.[۶]
روایت‌کنندگان از وی
جمعی از راویان حدیث شیعه از وی نقل حدیث کرده‌اند مثل علی بن ابراهیم قمی، یحیی بن هاشم، اسحاق بن محمد نخعی، سهل بن زیاد آدمی، محمد بن حسان، ابواحمد بن راشد، احمد بن محمد بن عیسی، محمد بن عیسی، محمد بن ولید، محمد بن احمد علوی، احمد بن اسحاق، محمد بن زیاد، احمد بن ابی عبدالله برقی، فضل بن شاذان نیشابوری، سعد بن عبدالله اشعری، عبدالله بن جعفر حمیری، و... [۷]
نظر بزرگان شیعه
ابوهاشم جعفری، از اصحاب چهار تن از امامان شیعه، امام رضا(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) بوده و از راویان مورد اعتماد و نامدار امامیه به شمار می‌رود.[۸] رجال‌شناسان و مورخان شیعه از جمله ابی‌جعفر برقی (متوفی ۲۷۴ یا ۲۸۰ق) [۹]، کشی (متوفی ۳۳۰ق)،[۱۰] مسعودی (متوفی ۳۴۶ق)،[۱۱] نجاشی (متوفی ۴۵۰ق)،[۱۲] شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰ق) در الفهرست،[۱۳] و رجال،[۱۴] ابن داوود حلی (متوفی ۷۰۷ق)،[۱۵] علامه حلی (متوفی ۷۲۶ق) [۱۶] و غیره ابوهاشم را با توصیفاتی چون عالم، عابدِ زاهد، عظیم‌المنزلة، جلیل و شریف‌القدر نزد ائمه(ع)، ستوده‌اند.[۱۷]
نسبت غلو
محمد بن عمر کشی در کتاب رجال خود، بر اساس برخی از روایات ابوهاشم، نسبت ارتفاع در قول (غلو) را به او داد.[۱۸] در کتاب اعیان الشیعه آمده:این اتهام غلو به خاطر این است که ابوهاشم معجزات زیادی را از ائمه اطهار(ع) روایت کرده است که علمای شیعه، نمونه‌های اینچنینی را در ردیف غلو حساب کرده‌اند، [۱۹] مامقانی در این باره می‌نویسد:
- این مرتبه سفارت و وکالت برای حضرت حجت امام زمان علیه السلام از هر توثیق و تعدیلی برای جناب ابوهاشم جعفری بالاتر است. و بالجمله در وثاقت و جلالت و بزرگی‌شأن این مرد هیچ شکی نیست.[۲۰]
سید ابوالقاسم خویی نیز نوشته است:
- عبارت کشی که می‌گوید روایت او دلالت بر ارتفاع در قول (غلو) دارد، از دو جهت قابل بررسی است اول اینکه یا باید در روایت تحریفی صورت گرفته باشد و یا اینکه از آن اراده به معنی غیر ظاهری شده باشد، که هر دو این موارد به خاطر موقعیت ممتاز ابوهاشم در نزد حضرات معصومین علیهم‌السلام، منتفی می‌باشد. پس بنابراین چطور می‌شود نسبت غلو را به این شخصیت ارجمند داد؟ پس اشکالی در وثاقت ایشان نیست.[۲۱]
محدث قمی هم معتقد است:
- آنچه که ابوهاشم روایت کرده و مشاهده نموده از دلائل و معجزات حضرت امام حسن عسکری علیه السلام زیاده از آن است که در اینجا ذکر شود و روایت شده از آن جناب که گفت: داخل نشدم بر حضرت امام علی النقی و امام حسن عسکری علیهماالسلام هرگز، مگر آنکه دیدم از ایشان دلالت و برهانی.[۲۲]
تالیفات
برای ابوهاشم دو کتاب «اخبار ابوهاشم» و «کتاب شعر» اشعار و قصاید او در مدح اهل بیت(ع) ذکر شده[۲۳] که هر دو کتاب را ابن عیاش جمع آوری نموده است،[۲۴] ولی اکنون این دو کتاب در دسترس نیستند.
صراحت بیان
ابوهاشم با تمام فروتنی در برابر معصومان(ع)، نسبت به حکام ظلم جور، در نهایت بی‌پروایی و جسارت بود و با خلفای عباسی درگیری داشت[۲۵] و به سبب همین انتقادات، چندین بار به زندان افتاد.[۲۶] پس از قیام یحیی بن زید و شهادت او، زمانی که سر یحیی را نزد محمد بن عبدالله طاهری آورده بودند، عده‌ای این پیروزی را به وی تبریک می‌گفتند. اما ابوهاشم بدون هیچ واهمه‌ای وارد دربار حکومت می‌شود و خطاب به حاکم می‌گوید:
- ای امیر، برای قتل کسی تبریک می‌گویند که اگر رسول خدا(ص) زنده بود، ایشان را بدین مصیبت تسلیت می‌گفتند.!! [۲۷]
نقل شده که همه از این سخن متأثر شدند و کسی نتوانست دم برآورد،[۲۸] و هنگام خروج این شعر را در مدح یحیی شهید می‌خواند:
ترجمه:
- ای بنی طاهر بخورید که بیماری زاست، گوشت پیمبر [و اولاد پیامبر] گوارا و خوردنی نیست.
- انتقامی که خدا طالب بوده و درصدد آن باشد، فراموش شدنی نیست. [۲۹]
اما در عین حال جایگاه وی نزد زمامدارن محترم شمرده می‌شد. چنانکه در سال ۲۵۱ق در جریان شورش کوفه به رهبری حسین بن محمد علوی، که با حضور ششصد مرد جنگی قیام کرده بود، ابوهاشم جعفری از طرف مزاحم بن خاقان کارگزار عباسی، به عنوان میانجی برای مذاکرۀ با حسین فرستاده شد.[۳۰]
درگذشت
وی در جمادی الاول سال ۲۶۱ق در سامراء در گذشت. خطیب بغدادی در کتاب خود آورده است که وی در سال ۲۵۲ق از مدینة السلام (بغداد) به سامراء تبعید شده و تا آخر عمر در آنجا بوده است[۳۱] ذبیح‌الله محلاتی در کتاب مآثر الکبراء نام او را در شمار مدفونان در حرم عسکریین آورده است.[۳۲]
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال، ج۱، ص۳۶۲؛ ابن عنتبه، عمده الطالب، ص۴۲؛ علامه حلی، خلاصه الاقوال، ص۱۴۲
- ↑ محدث قمی، منتهی الآمال، ج۲، ص۵۵۶؛ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۲۶۴؛ طبری، تاریخ، ج۷، ص۵۶۱.
- ↑ محدث قمی، الکنی و الالقاب، ج۱، ص۱۷۴–۱۷۵؛ ابن عنتبه، عمده الطالب، ص۴۱ - ۴۲.
- ↑ طوسی، الفهرست، ص۶۷؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۶۹
- ↑ راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۶۶۱
- ↑ تفرشی، نقد الرجال، ج۲، ص۲۱۹؛ حائری، منتهی المقال فی احوال الرجال، ج۳، ص۲۰۸؛ طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ص۴۱۶؛ امین، اعیان الشیعه، ج۶، ص۳۷۸؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۶۵، ذیل حدیث ۱۳؛ تبریزی، ریحانه الادب، ج۷، ص۲۹۵
- ↑ نکـ: اردبیلی، جامع الرواة، ج۱، ص۳۰۷؛ ابن بابویه، مشیخه، ص۵۱۷؛ ابن بابویه، التوحید، صص۸۲-۸۳؛ کشی، رجال، صص۵۴۳-۵۴۴؛ نجاشی، رجال، ص۴۴۷
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، ج۱۷، ص۲۸۷-۲۹۰.
- ↑ برقی، رجال، ص۵۶.
- ↑ کشی، رجال، ص۴۷۸.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۵۵۳.
- ↑ نجاشی، رجال، ج۱، ص۳۶۲.
- ↑ طوسی، الفهرست، ص۱۸۱.
- ↑ طوسی، رجال، ص۴۳۱.
- ↑ ابن داوود، رجال، ص۱۴۶.
- ↑ علامه حلی، خلاصه الاقوال، ص۱۴۲.
- ↑ نکـ: محدث قمی، الکنی و الالقاب، ج۱، ص۱۷۴. محدث قمی، منتهی الآمال، ج۲، ص۵۵۶؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج۷، ص۲۹۵؛ صدر، تکمله امل الآمل، ج۳، ص۳۵؛ قهپایی، مجمع الرجال، ج۲، ص۲۸۸- ۲۸۹؛ مجلسی، رجال مجلسی، ص۲۰۹؛ حائری، منتهی المقال، ج۳، ص۲۰۷- ۲۰۸؛ امین، اعیان الشیعه، ج۶، صص۳۷۷- ۳۷۸؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲۶، ص۲۴۱؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۱۲۲ - ۱۲۳؛ تستری، قاموس الرجال، ج۴، ص۲۵۶؛ اردبیلی، جامع الرواه، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ کشی، رجال، ص۵۷۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۶، ص۳۷۸.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲۶، ص۲۴۷- ۲۴۸.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۱۲۴.
- ↑ محدث قمی، منتهی الآمال، ج۲، باب سیزدهم، ص۵۷۴.
- ↑ طوسی، الفهرست، ص۱۸۱.
- ↑ نجاشی، رجال، ج۱، صص۲۲۵ - ۲۲۶.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد او مدینه السلام، ج۸، ص۳۶۹.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۹، صص۳۶۹-۳۷۱؛ نیز نکـ: طبرسی، اعلام الوری، صص۳۵۴-۳۵۵.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۵۵۳؛ ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۲۹۴- ۲۹۵.
- ↑ ابوافرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۵۹۴.
- ↑ تاریخ طبری، ج۱۴، ص۶۱۳۴.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۹، ص۳۲۸. اصفهانی، ص۶۶۵؛ نیز نکـ: طوسی، الفهرست، ص۶۷.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۶۹.
- ↑ محلاتی، مآثر الکبرا، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۱۵.
منابع
- ابن اثیر، عزالدین، الکامل، تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه عباس خلیلی، تصحیح مهیار خلیلی، تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران، بی‌تا.
- ابن داوود حلی، برقی، ابی جعفر احمد بن ابی عبدالله، کتاب الرجال، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
- ابن شهرآشوب، رشید الدین محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، تصحیح و تعلیق سید هاشم رسولی محلاتی، قم: موسسه انتشارات علامه کتابفروشی مصطفوی، بی‌تا.
- ابن شهر آشوب سروی، رشید الدین ابی جعفر محمد بن علی، معالم العلماء، فی فهرست کتب الشیعه و اسماء المصنفین منهم قدیما و حدیثا، تهران: مطبعه فردین، ۱۳۵۳ق.
- ابن عنتبه، جمال الدین احمد بن علی الحسینی، عمده الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، به تحقیق سید مهدی رجایی، قم: کتابخانه آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، سرگذشت کشته شدگان از فرزندان ابوطالب، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، مقدمه و تصحیح علی اکبر غفاری، تهران: کتابفروشی صدوق، بی‌تا.
- اردبیلی غروی، محمد بن علی، جامع الرواه، قم: مکتبه آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- تستری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- حائری، ابوعلی، منتهی المقال فی احوال الرجال، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- خطیب بغدادی، تاریخ بغداد او مدینه السلام، بیروت: دارالکتب العملیه، بی‌تا.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، قم: مکتبه آیت الله العظمی خویی، چاپ پنجم، ۱۴۱۳ق.
- راوندی،، قطب الدین، الخرائج و الجرایح، بیروت: مؤسسه نور للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- شیخ طوسی، الفهرست کتب الشیعه و اصولهم، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایی، قم: مکتبه محقق طباطبایی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- شیخ طوسی، رجال، تحقیق تقدیم و تعلیق سید محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف: منشورات المکتبه و المطبه الحیدریه فی النجف، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.
- صدر، سید حسن، تکمله امل الآمل، تحقیق حسین علی محفوظ، عبدالکریم دباغ، عدنان دباغ، بیروت: دارالمؤرخ العربی، ۱۴۲۹ق.
- صدوق، محمد بن علی، التوحید، به کوشش هاشم حسینی طهرانی، تهران: ۱۳۸۷ش.
- صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۴ق.
- طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۳۸ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ چهارم، ۱۳۶۹ش.
- علامه حلی، خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال، تحقیق محمد جواد قیومی، مؤسسه نشر الفقاهه، چاپ اول، بی‌جا، ۱۴۱۷ق.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، قم: مؤسسه انتشارات هجرت، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
- قهپایی، ملا عنایت الله، مجمع الرجال، تصحیح علامه اصفهانی، قم: موسسه اسماعیلیان، بی‌تا.
- کشی، محمد بن عمر بن عبدالعزیز، معرفة رجال، تقدیم و تعلیق سید احمد حسینی، کربلاء: موسسه اعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، تحقیق محیی الدین مامقانی، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- مجلسی، محمد باقر، رجال مجلسی، تصحیح و ترتیب عبدالله سبزالی حاج، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، بیروت ۱۴۱۵ق.
- محلاتی، ذبیح‌الله، مآثر الکبراء فی تاریخ سامراء، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۴ش/۱۴۲۶ق.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، تهران: نشر خیام، ۱۳۷۴ش.
- مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۷۴ش.
- مسند الامام العسکری، جمع آوری و ترتیب عزیز الله عطاردی، بیروت: دارالصفوه، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- نجاشی اسدی کوفی، ابی العباس احمد بن علی، رجال نجاشی احد الاصول الرجالیه، تحقیق محمدجواد نائینی، دارالاضواء، بیروت ۱۴۰۸ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دايرة المعارف بزرگ اسلامی